Biekorf. Jaargang 55

[p. 143]

De familienaam Coelus

Reeds tweemaal is er dit jaar in Biekorf sprake van deze zonderlinglijkende fn. Coelus. Misleid door de spelling is men soms geneigd hem op zijn Latijns uit te spreken: sjelus of sjeloes, als was het een mannelijke vorm van coelum, de hemel! Daartegenover staat de eenvormigheid in de uitspraak: het volk (o.a. Oostende) zegt uitsluitend koeluus.

Zo hadden we enkele jaren geleden een Coelus op de Normaalschool, wiens naam door bepaalde leraars aanvankelijk nogal ‘gehavend’ en verlatijnst werd, tot rechtmatige ergernis van de getroffen persoon.

Onze overtuiging was het steeds dat we te doen hadden met een van onze vele Nederlandse familienamen op of met huis: Bakhuis, Bierhuis, Bulthuis, Hooghuis, Houthuis, Hebbinkhuis, Ingenhous, Kliphuis, Meelhuizen, Nouhuis, Stouthuizen, Veldhuizen, Wijkhuis, van Huize, van den Korenhuize, van Nieuwenhuize, van Steenhuize, van Herikhuizen. Wellicht Heuzekijn en Huismans; zeker kortweg Huis zelf. Alle deze namen heb ik in de laatste jaren uit boek en blad en leven opgetekend. Er zijn er voorzeker nog talloos veel. Ze liggen evenwel gespreid over het hele Nederlandse taalgebied. Waarop hier niet kan ingegaan.

De onlangs aangehaalde naam-vorm: van den Coelhuuse (in één van de mogelijke oude spellingen; wij hebben de tipe-spelling verkozen voor bovengaande lijst) door L.V.A. boven blz. 94, heeft ons bevestigd in ons oordeel. Allerwaarschijnlijkst ligt daar herkomst en betekenis.

Wat is echter de betekenis?

In mijn verbeelding is dat altijd geweest: de ondergrondse kelder met bovengronds huisje bij een kasteel b.v. waarin men het vlees koel bewaarde. Bij het kasteel te Wijnendale, vlak naast het bekende kapelletje van Onze-Lieve-Vrouw van Tertentee, is er nog zo'n inrichting te vinden. De vraag voor mij is: komt dit vermoeden uit?

Er is dit tegen: Verdam's Middelnederlands Woordenboek geeft het niet; wat te verwonderen is, indien onze zienswijze ‘klopt’. Ook vonden we tot hier toe geen enkel dokument (een plattegrond van een burcht b.v.) waarop dit levensbelangrijk gebouw met die naam staat opgegeven. Misschien vindt een lezer ergens iets desaangaande.

De moderne woordenboeken geven meer bescheid. Ik vond het woord in twee reeds ietwat verouderde groter werken, nl. Vercoullie's Nederlands-Frans Woordenboek (waarin koelhuis

[p. 144]

= réfrigérant) en in Kuipers' Geïllustreerd Woordenboek der Nederlandse Taal, Amsterdam, Brussel, 1901, zonder specifieke aanduiding evenwel. In ons Westvlaams Idioticon staat koelkamer aangegeven in verband met de hoppeteelt. Quicke in zijn Wdb. van het Brouwersvak, Gent, 1926, vermeldt koelhuis als: plaats der brouwerij waar de wortafkoeling plaats heeft.

Van Dale's Nieuw Groot Wdb. der Ned. Taal (ed. 1950; bewerkt door Dr. C. Kruyskamp en Dr. F. De Tollenaere) geeft koelhuis met twee verschillende betekenissen:

1. fris gelegen huis, schuur, vertrek waarin vloeistoffen (b.v. melk) worden geplaatst om die koel te houden;

2. inrichting die ruimten bevat waarin de temperatuur beneden het vriespunt gehouden wordt om levensmiddelen enz. daarin bederfvrij te kunnen bewaren. Hierbij behoren samenstellingen als: koelhuisboter, koelhuisei, koelhuisharing.

Het Verklarend Wdb. der Ned. Taal van Koenen-Endepols (23^e druk, 1951, uitgegeven door Dr. H.L. Bezoen), zoals ook het Modern Wdb. van P. Verschueren, geeft koelhuis in dezelfde betekenis op.

De bron van deze moderne woordenboeken ligt in het Wdb. der Ned. Taal vii, 2, kol. 4951 ('s Gravenhage-Leiden 1941) waar koelhuis uitvoerig in de bovenstaande betekenissen behandeld wordt. De aldaar opgegeven teksten zijn echter alle uit 20^e-eeuwse bronnen verzameld.

Wie brengt de laatste doorslaggevende argumenten bij?

K.d.B., Torhout.