Biekorf. Jaargang 54

[p. 255]

Het vieren en begraven van Sint Crispijn

Reeds vroeger werd hier (Biekorf 1951, 238 vv.) terloops geschreven over de oude Sint-Crispijnsgilden en sommige folkloristische gebruiken, als de schoenworp. Nu een paar détails over het vieren van het patroonfeest der schoenmakers te Izegem met, als slot, het begraven van Sint Crispijn.

Toen Eduard Dierick te Izegem ter ziele ging, viel de machtige schoenmakersgilde, die bazen en werklieden verenigde, uiteen. Een herbergier willigde de wens in van gans het schoenmakend Izegem toen hij, in 1880, in zijn herberg een nieuwe gilde oprichtte, vooral met het oog op het vieren van het patroonfeest en de daarbijhorende biervloed die op deze dagen uit zijn bierkraan zou stromen. De baas uit ‘Craenenburg’ vond weldra een tiental epigonen, zodat de bond die in 1815 uiteenviel, rond 1880 in een tiental herberggilden verkaveld was.

De voornaamste gilde was gevestigd op de wijk ‘bachten de Kerk’, in de herberg ‘Het Vlaamsch Hoofd’. Er waren een 50-tal leden die zich de ‘Rijnzonen’ noemden, een eigen vaandel hadden en door een reglement bestuurd werden. Dit reglement handelde in hoofdzaak over het te storten bedrag dat, ter grote van een dikken (10 ctm.) wekelijks door de gildeknape rondgehaald werd. Zo kwam het jaarlijks bedrag tot 5,20 frank. Die laatste 20 ctm. gingen als vergoeding naar de inzamelaar, terwijl die 5 franken uitsluitend dienden voor de viering van het patroonfeest der schoenmakers, dat sedert geruime tijd op de eerste Maandag na Allerheiligen verplaatst was, ten minste indien deze Maandag niet Allerzielendag was. Dit bedrag van 5 hele franken werd in twee sommen verdeeld. De eerste som, 2,20 fr. diende voor het Sint Crispijnsfeestmaal. De tweede som, 2,80 fr. werd terug uitbetaald onder vorm van 10 bons, bestemd voor 10 pinten bier, te bestellen en te ledigen uitsluitend in het lokaal. Deze feestviering was te Izegem in voege tot aan de wereldoorlog 1914-18.

De feesten begonnen in alle deftigheid: 's morgens om 8 uur een H. Mis. Van in de vroege morgen was er t'allen kante een driftig tromgeroffel te horen, het gekende signaal waardoor de gildeleden ter verzameling geroepen werden om, vlag op kop en in rijen van twee, kerkewaarts te gaan. Op het kerkplein was het een afgunstig spieden vanwege de gildedekens om te zien wie er het meest schoenmakers aanvoerde. Aan de offerande defileren er dan een duizend

[p. 256]

schoenmakers, en na de mis nog een défilé voor de zegening met de relikwie van Sint Crispijn, misschien reeds met een paar honderd man minder omdat er reeds enkele uitgemuisd zijn om te proeven of alle bier nog niet in water veranderd is.

Van de kerk gaat het naar de zaal van de Siskes (Xaverianen) om de voordracht te aanhoren over schoenmakersambacht en vereniging. Tot zover gaat de officiele feestviering, die het intiem familiefeest van iedere herberggilde voorafgaat.

Dààr eerst, in het lokaal, zijn zij in hun element, en het gaat er weldra van: ‘Bazinne, een pinte en gauw 1 Zet er maar ne kraag aan, want 't zijn Crispijnpinten vandaag.’ Er hangen vlokken lichtbruin bierschuim op de mooi opgekrulde snorren, die met de rug van de hand weer worden effengestreken terwijl tongen vergenoegd smekken. Er wordt in afwachting ook wel een boompje kaart gespeeld, bij welk spel men de heftige vuistslagen hoort van mannen die hun poer (troef) op tafel afschieten. Om twaalf uur begint het maal waarvoor een jaar lang betaald werd en dat met dagenlang vasten werd voorbereid. Eerst komt de boeljonsoepe met ogen lijk bolloketten. Dan boelie, voor elk nen halve kilo, niet van de lap, maar van 't veie van de beeste, goe brokken die uit elkaar leuteren van deugden, samen met eirpels en karoten. Hele klakken mostaard worden gekletst over de dooreengesmeerde etenshoop, en wanneer alles gereed is, gaat de vorke in dien hoop en worden zware voeren ingereden in de mond die open staat als een scheurpoorte in oegsttijd. De prikkeling van de mostaard wordt met pinten bier geblust en velen zitten al te puffen of hebben hun broeksband gelost. Wanneer de rosbief op tafel komt, zijn er een paar echte balgvulders die de helft van de schellen op hun teljoor vagen. Zonder ze te snijden waaien die schellen door hun keelgat lijk rapen door de raapmolen. Een gezonde vlaamse appeltaarte vormt het sluitstuk van het maal.

't Is rond twee uur geworden. Men heeft asem nodig en iedereen wil op de been. Ze gaan op pintetournée om het zout en de peper te blussen. In de valavond is iedereen weer in het lokaal. Velen kijken al met schellevisogen en sommige zuipzielen kunnen de stap niet bijhouden en komen waggelend op hun strobenen achter de bende aan. Nu is 't vrouwvolk ook op post en er staat reeds ene op een stoel gereed om te zingen. Er wordt verwoed ‘stillans’ geroepen totdat een groepje zeveraars aan de bierkraan ook hun snater houden. En 't liedje gaat er van:

[p. *1]

Een Izegemae Sint-Crispijnsgilde rond 1900
(Cliché Technicus)

[p. 257]

 

‘Een wandelingske doen,

 

In 't jeugdig groen,

 

En een blijde zoen

 

Met een meiske van fatsoen.’

't Refrein is kort en wordt door heel de bende meegezongen. Een paar mannen, die in Frankrijk gewerkt hebben, geven een staaltje van hun franse kundigheden:

‘Le chanteur a bien chanté.
Il faut boire, il faut boire,
Le chanteur a bien chanté,
Il faut boire à sa santé.’

't Zijn moeilijke woorden voor een simpele Vlaming. Het gaat er dan ook van:

‘Le santeur a bjèn santé,
Ivo Boone, Ivo Boone.
Le santeur a bjèn santé,
Ivo Boone assa santé.’

Er staat intussen reeds een ferme kerel gereed op een stoel om zijn stem te laten horen.

‘En ze speelt in de manèze,

Die Hollandie - Die Hollanda - Die Hollandèze.

't Is een rappe en een slappe
En ze kronkelt als een slang,
Ze kan ook te peerde springen,
Ja, door hoepels en door ringen.’

De memorie laat de zanger schijnbaar in de steek. Hij staat daar te draaien en wil herbeginnen. Maar daarvan is geen sprake. Het gaat er weldra van:

‘Hij is 't met zijn getje in het water gevallen
Falderiliere
Hij is 't er met zijn getje in 't water gevallen
Falderidaliere-falderidala
En konde hij niet zwemmen
Wel dan moet hij maar versmoren
Falderi-deri-dera.’

Daar gaat het hees gekriep op van de speelboek (accordéon). De polka-stok is ingezet en nu gaat het naar het hoogtepunt. Een zwoegende en stotende bende venten en wijven met hun rode gezichten en nauwelijks te herkennen in de rookwolk, die zo dik is dat men hem met een mes kansnijden, gillen en joelen; totdat velen, tenden adem, op een stoel of ernaast neerzakken en een pint in hun leerze gieten.

[p. 258]

Zo gaat het heel de nacht door. De politie laat alles voor een keer oogluikend toe. In de kleine uurtjes hoort men rauwe kreten en flarden van liederen: ‘nog niet naar huis’ of ‘wij drinken totdat 't al op is.’

Dinsdagmorgen, of liever Dinsdagmiddag, zijn de feestvierders weer op hun post om de rest van gisteren op te eten. Weer het geroffel van de trommel, en in de valavond zal men ‘Sint Crispijn begraven’.

Niemand zou die begrafenis willen missen. De treurige stoet trekt door de Kortrijkstraat, Droge Jan, Slabbaertstraat en voorbij de Sinte Pieter terug naar het lokaal ‘Het Vlaamsch Hoofd’. Met een trage processiestap en op litanievoois wordt er gezongen over het leven van een schoenmaker-dronkaard:

‘Omdat hij zoveel kliënten bedrogen heeft: ora pro nobis.’
‘Omdat hij zo dikwijls zat is geweest: ora pro nobis.’
‘Omdat hij zegt dat hij het nog zal doen: ora pro nobis.’
‘Omdat zijn wuuf kwaad is als hij met een ander danst:

ora pro nobis.’

In de hof van ‘Het Vlaamsch Hoofd’ is er een ondiep graf klaar gemaakt. Sint Crispijn, voor deze gelegenheid een oud ventje uit het ouderlingengesticht, dat heel de tijd op een schraag in de stoet werd rondgedragen, zal nu begraven worden. Er komt zelfs een kwispel en water bij te pas. De dronken sint wordt ten grave gelaten en voorzichtig besprenkeld. Maar een der omstaanders grijpt den emmer vast en giet hem uit in het graf van Sint Crispijn. Onder luid getier kruipt de arme duts op handen en voeten uit zijn graf.

Het feest is geëindigd. Wel blijven er enkele octavedronkaards plakken, en dagen naeen zullen zij hier nog komen. Maar Vrijdagmorgen zullen zij hun pekschorte weer aanbinden en werken door dag en dauw, zich troostend met die gedachte: ‘een kermesse is een geselinge weerd’ en ook: ‘'t en is maar éénmaal Sint Crispijn’.

J. Geldhof