Biekorf. Jaargang 53

[p. 185]

[Nummer 9]

Bij een herdenking
Caesar Gezelle

O, Romeo, Romeo! wherefore art thou Romeo? Deny thy father and refuse thy name....

Shakespeare

In de grote jaren van zijn tweede dichtseizoen. van Tijdkrans, Rijmsnoer en Laatste Verzen, zag Guido Gezelle twee van zijn neven de weg van de letterkunde opgaan: een zusterskind, bakker te Avelgem, die in zijn hoek aan 't lezen en schrijven was zo zelfstandig en zo machtig dat hij Heeroom begon te verontrusten; een broerskind, vijf jaar jonger dan François, seminarist te Brugge, die in dichtproeven van 1897, als Kerkhofdreve, Natte, Stuifregen en Smoor, zijn bewonderde Heeroom nadeed, - weldra germanist te Leuven die in Biekorf (1898, 296) onder de schuilnaam C. Verbrugge, een eerste gedicht publiceerde: Avondrust, een sonnet! met ‘gesustheid’ en ‘gerustheid’ in de rijmen! Kloos, door Guido nooit gelezen, door neef Lateur ingezwolgen, werd door neef Caesar in Biekorf binnengesmokkeld in een Westvlaams pak. Het bleef bij dit éne gedicht van C. Verbrugge. Eerst na de dood van Guido heeft Caesar eigen verzen en proza met de naam Gezelle getekend.

[p. 186]

Die naam was zwaar om dragen.... Zolang hij binnen de tuin van Biekorf bleef was er weinig gevaar. De eersteling: Verzen, - een plaquette van 36 bladzijden verschenen te Kortrijk in Mei 1902, - was niet in de handel en ging alleen ‘Aan U, die mijne vrienden zijt.’ Een van deze vrienden was Prosper Van Langendonck met wie Caesar in de jaren 1901-1903 veel omgang had. Door bemiddeling van Streuvels, die thuis was bij uitgevers van het Noorden, verscheen in 1903 Primula Veris bij Van Dishoeck te Bussum.

De literaire stemming in het Holland van die dagen ligt weerspiegeld in de volgende notitie. Begin 1902 zocht Caesar om, op het spoor van zijn gevierde kozijn, een paar gedichten te plaatsen in De Twintigste Eeuw; de redacteur, Albert Verwey, opperde echter het bezwaar: ‘dat het wat te vroeg was om met een jonge Gezelle voor den dag te komen, terwijl de Hollanders nog maar pas kennis maakten met den ouden.’ De critiek had dan ook mooi spel. ‘Hoor! die wil de nachtegaal naspelen! o ja, een paar loopjes, dat gaat, dat lijkt. Maar, och arme, 't is toch de echte niet! Namaak! vlieg maar weg!’ En de jonge dichter werd gewaarschuwd voor ‘akelige ontaarding en verbastering van Gezelle's zuivere naieveteit.’ In Biekorf zelf (1904, 60) werd, bij de bespreking van Primula Veris, gewezen op de tweeslachtigheid van zijn talent: Gezelliaans als hij beschrijft, hedendaagse Noord-Nederlander (Tachtiger!) als hij naar lyrische ontboezeming overgaat. Deze ‘samengesteldheid’ zou hem ten andere ook aangewreven worden naar aanleiding van zijn proza-bundel Uit het leven der dieren, het werk waarin Caesar zich artistiek het gaafst heeft uitgesproken. Hoe kon het anders. In de tempel van de als primitiviteit, als Neue Einfalt gevierde kunst van zijn oom en zijn kozijn moest Caesar, in dicht en ondicht, als een profaan maniërist verschijnen. In zijn laatste bundel (Verzen, 1933) heeft hij zelf het kwetsende verwijt van de critiek berijmd:

Gij dicht, zoo sprak een neusewijs,
niet om den drang van 't dichten,
maar om uw deerlijk doen op dat
van uw Heeroom te richten.
En proza schrijft ge om na te doen
wat uw Heerneef presteerde!...

Officiële erkenning werd hem toegeworpen, - als het ware uit angst om ditmaal niet te laat te komen! - toen hij in 1912 ‘geridderd’ werd, twintig jaar jonger dan zijn grote Heeroom. De rijke tafelen van de literaire glorie ston-

[p. 187]

den echter in het Noorden en dat Noorden, voor wie Caesar dagelijks drukproeven las van Guido's uitgaven, hield Caesar buiten. In het driemanschap Gezelle-Verriest-Streuvels was Holland aan Vlaamse weelde en Arcadisch spel verzadigd en wenste niet meer. De druk van deze vermeende miskenning zou Caesar bijblijven en een projectie vinden in zijn biographisch werk, namelijk in de bezielde opzettelijkheid waarmede hij de miskenning van Guido heeft getekend.

Guido Gezelle beleefde nog het geluk zijn neef-priester in 1898 te zien ‘naar Leuven gezonden’ worden voor de studie van zijn eigen geliefd vak, de germaanse taalkunde. Een nieuwe blijk van vriendschap vanwege Mgr Waffelaert wiens ontoegankelijke Meditationes hij met onverdroten ijver aan het vertalen was. En wie weet of Gezelle zijn neef niet als een toekomstig taalkundig medewerker aan de Goddelijke Beschouwingen heeft gezien, of misschien als de bewerker van de Engelse vertaling die vanaf 1898 op zijn programma stond?

De Kortrijkse kring van de Verriesten, Dr Lauwers en Dr Depla heeft de benoeming van een Gezelle als leraar in de poësis in September 1900 begroet als een postuum eerherstel voor de beruchte verwijdering van Guido te Roeselare. De genegenheid van de Vlaamse élite der Leiestad was de jonge leraar op voorhand verzekerd. De Kortrijkse jaren (1900-1913) zouden voor Caesar de schone jaren van zijn leven zijn en blijven, de tijd waarin hij zijn kunstenaarschap heeft mogen uitleven in een uitgelezen kring van collega's, leerlingen, oudleerlingen en vrienden. Vacantiereizen in Engeland (1900 en 1902), Italië (1905 en 1907), Duitsland (1908), Frankrijk (1911), Canada (1912), verrijkten de leraar die een grote belezenheid had en onderhield.

In tegenstelling met hun Heeroom hebben Streuvels en ‘Kozen Caesar’ de letterkunde van hun tijd gelezen. De twee kozijns waren zeer bevriend en hebben in hun omgang malkaar verrijkt: de geniale autodidact en de begaafde humanist hadden beiden iets te geven en iets te ontvangen. Hun druk verkeer werd alleen tijdelijk gestoord naar aanleiding van Streuvels' medewerking aan Van Nu en Straks (2^e reeks. 1896): de eigen familie was opeens verontrust en oom Guido zelf besprak met Mgr. Waffelaert (1897) de middelen hoe hij ‘best Francois Lateur zou daaruit krijgen.’ Streuvels vertelt zelf in zijn Avelghem hoe kozen Caesar zijn vacanties aldaar

[p. 188]

kwam doorbrengen en hoe er, tijdens het schooljaar, een drukke briefwisseling ontstond tussen Avelgem en Brugge ‘uit wederzijdsche behoefte aan confidenties en ontboezemingen van geestdriftige, opgewekte en kunstminnende jeugdmakkers.’ Onthield Heeroom zijn Avelgemse neef elke aanwakkering, ook Caesar gaf hij geen poëtische leiding: dichtproeven van hem liet hij onverbeterd liggen, terwijl hij gedichten van Seraphijn Dequidt en eerstelingen van Aloïs Walgrave met zorg en toewijding overwerkte. De Heer ende Meester koesterde zeker geen dromen van literair nepotisme. Des te meer waren de twee neven op malkaar aangewezen en Caesar zond zijn verzen ter inzage naar Avelgem. Het bovenvermelde sonnet Avondrust liet hij met de zegen van Streuvels verschijnen.

Niet alleen gedichten en brieven, ook boeken gingen met de post of de voerman weg en weer tussen Avelgem en Caesar's verblijf te Brugge, Leuven en Kortrijk. En de aartslezer Streuvels was hier natuurlijk de gevende. Uitgaven en vertalingen van Shakespeare, Van Deyssel, Kloos, Perk, de Goncourt, Flaubert (Brieven); de Vertellingen van Poe; Goethe (Faust; Brieven; Gesprekken met Eckermann); Balzac (Vie parisienne); Tolstoï (Oorlog en Vrede; Volksvertellingen); Verhaeren; Huysmans (La Cathédrale); Hello (L'Homme); Loti (Pâcheurs d'Islande). Uit verdere aantekeningen van omstreeks 1900 blijkt dat Caesar dweepte met Jours de Solitude van Octave Pirmez. een titel die dertig jaar later in zijn Solitudo (1927) zou naklinken.

Onder het impuls van Streuvels, die in de Duimpjesuitgave van Delille (Maldegem) voor een reeks ‘Buitenlandsche Schrijvers voor Vlaanderen’ instond, heeft Caesar medegewerkt aan de vertaling van Vertellingen der Gebroeders Grimm (1904; n. 42 van de Duimpjesuitgave); in 1905 verscheen zijn vertaling van de Vertellingen van Poe (nr. 52); hij bereidde verder een vertaling van Vertellingen van Grillparzer, een werk dat onvoltooid en onuitgegeven bleef.

De medewerking van Caesar Gezelle aan Biekorf loopt over nagenoeg dertig jaren. Boven de schuilnaam C. Verbrugge, alias Verbrugghe, staat - naast zijn eerste gedicht uit 1898 - een opstel over Taalgevoel en Taalzuivering, naar aanleiding van de bekende Gallicismen van W. De Vreese (1900, 81-85). Vanaf 1901 tekende hij Caesar Gezelle; alhier publiceerde hij grotendeels de gedichten die naderhand gebundeld werden in Verzen (1902), Primula Veris (1903), Leliën van Dalen (1909),

[p. 189]

Herbloei (1923), Verzen (1933) waarin Kruisweg, plaquette van 1922, werd opgenomen.

In 1904 verscheen alhier De Anden als eerste schets van zijn prozawerk Uit het Leven der Dieren (uitgegeven te Kortrijk in 1908, in een Album-editie die op Holland berekend was). Hetzelfde jaar volgde de schets: In zijn ouden dag, die wijst op de vertrouwelijke omgang van de schrijver met Dokter Lauwers. In dezes Schriften (blz. 511-14; Tielt 1931) vindt men immers onder de titel: Op de Leibrugge, een eerste worp van dat opstel, gedateerd 1903. Het blijkt wel dat Caesar hier een calligraphie heeft gemaakt op een pennekrabbel van zijn letterkundige vriend.

Zijn bewonderende studie over het fel overschatte episch gedicht Bragi van de Noord-Nederlander J. B, Schepers (1905) verraadt zijn eigen poëtische drang uit die dagen: na zijn Primula Veris droomde hij van een epos of een episch fragment dat eveneens zijn stof aan de Germaanse mythologie zou ontlenen. Het is een droom gebleven. Nog steeds lezenswaard blijft echter zijn studie over Mistral (1913, 209 volg.).

Een eerste bladzijde voor zijn biographie van Guido Gezelle schreef hij reeds in 1904: het ging over ‘Pier-Jan die geen Fransch en kan’ d.i. de vader van Guido als medewerker van 't Jaer 30. In 1913 volgde een merkwaardige bijdrage over Gezelle en Edmond van Hee. Toen hij de Inleivan zijn Guido Gezelle tekende te Versailles, 27 Maart 1918, en het werk aan Gustaaf en Hugo Verriest opdroeg, verzweeg hij de naam van hem die de voltooiing van het werk had mogelijk gemaakt, die namelijk het Gezelle-archief uit de ‘dood van Ieper’ had weten te redden: Lodewijk De Wolf. Dat verzuim wist hij goed te maken door de belangrijke bijdragen, als zoveel biographische aanvullingen, die hij zijn vriend opsteller van Biekorf vanaf 1922 toezond. Achtereenvolgens verschenen: Karel de Gheldere en Guido Gezelle (1922); Kanttekeningen bij Gedichten, Gezangen en Gebeden (1922): Gezelle en zijn Engelschmannekens (1928); Gezelle en Johan Winkler (1929).

A.V.

- Ter gelegenheid van de Herdenking te Moorsele, Zondag 21 September (zie Biekorf boven blz. 120) werd door de inrichters een brochure uitgegeven: Memorandum Caesar Gezelle. Brugge 1875 - Moorsele 1939, 24 bladzijden. Zij bevat de tekst van de voorlezing van André Demedts: een merkwaardige literaire en psychologische ontleding van het ‘geval Caesar Gezelle’. Ook de sprankelende causerie van Prof. Dr Frank Baur is er in opgenomen.