Biekorf. Jaargang 52

[Nummer 10]

Ongeijkte glazen

Here 's a pot of good double beer, neighbour. - Henry VI.

Zegt d'oude herbergier:

‘Dat 't vroeger geijkte pintglazen waren om de juiste mate van den drank in d'herbergen te zekeren. Dat 't honderd jaar geleên is, zeggen ze die 't weten uit de boeken of van horen zeggen, en 'k kan 't geloven om diens wille dat, sedert de tijd van onz' ouders, de ijk al afgeschaft was.

Maar lang nadien nog bleef een pinte een pinte, 't is te zeggen een halve liter, zonder kous- of hemdeband of ander tekort. Een serieuze herbergier tapte in de kanne of in d'houten keete en schonk voorzichtig weg, scheef in 't glas, om geen schuim te maken.

Maar met 't keren van d'eeuwen en d'opkomst van de bierpompe is 't al veranderd.

De winste van den herbergbaas was al berekend vóór tappen en schenken, bij 't standvastig verkleinen van de pintglazen.

Dat was de schuld van den brouwer zelve die overal zijn bier moest durven proeven en liever een klein glas kreeg dan een groot, omdat hij van d'eerste uren al zijn bekomste had op ronde.

[p. 210]

Wat doet een brouwer? Hij geeft een rondetje en drinkt mee, maar doet bescheed voor een half glas of nog niet toe, en trekt naar de naaste klant. Staat baas of bazin alleen, zo beschinkt hijde baas op een pint bier en de bazin op een zoeten, en drinkt in elk geval tot hij een tonnetje mag opschrijven onder 't slaan van een praatje.

Hoe kleiner hoe liever; dat was om de herbergiers te leren dat er, met zulke glazen, drie pinten in een liter gaan en meer.

De glazen? Daar 'n verslijten gene. Maar d'oude braken en de nieuwe waren altijd ander maaksel, tot op den duur d'ouderwetse pinten, d'echte halve liters, weggestoken werden achter den dis om een keer vol te tappen voor een metser die van de stelling daalde in 't gebuurte om zijnen dorst te komen laven, een wever die zijn stuk had ingedragen, de berdzagers, een scheepstrekker die moest wachten bij 't aflossen, of andere gasten van zwaar labeur voor weinig geld. Elk kent zijn volk, en d'herbergier duchtte de binders, de vertinders en de soldaten die wel gildig kunnen drinken maar geen geld 'n hebben om te betalen.

Dat waren de mannen van de grote pinten, de spekbokaals dat ze zeiden, d'halve liters zonder dikke glazen boôm, zonder dik randglas, overal gelijk rond gelijk een buize, dat waren de wekepinten.

Daarna zijn gekomen de glazen met bate van onder, die met den hogen voet, de gekapte, de bols op voeten, de pinten smal in 't midden en verwijd naar onder en boven, de fluitjes, de pinten met een ore, kort gestuikt en dunne gebuikt, al pinten van bedriegtden-boer en van vult-den-zak, met één woord: de zondagglazen.

Sommige pinten waren handig in 't vastepakken, bestand tegen 't ommeklaaien, dikke geblazen, maar de mate 'n was er niet. En dat ging van kwaad om erger. Van den ijk geen sprake meer.

Wij mogen 't hier wel verklappen; 't is al zo lange

[p. 211]

geleên. Alleen de bierhuizen van te lande of dichte bij aard of werkwinkel tapten nog halve liters, maar in stad, 't wierd effenop kleine glazen voor de wiskesvliegers en de glisheren, die maar 'n drinken om dorst te krijgen.

't Een gelijk 't ander, dat waren de goede jaren vbor d herbergiers.

Zeg maar dat ze 'n broodje verdienden.

Neemt dat ze glazen tapten van een halve liter. Ze kochten de tonne tegen 16 frank voor 100 liters. Zestien frank, de prijs van duist kilo kolen in dien tijd, 't puik van de ‘Bergsche’, vijftien frank g'haald aan 't schip; 'k heb het beleefd van elf frank. Ja 'k man.

Twee honderd pinten tappen uit een honderdlitervat dat was verkopen tegen vijf cents de pinte, tien centiemen, of twintig centiem de liter, dat is twintig frank maken van zestiene, 't zij vier frank winste de tonne. Een tonne tappen per weke dat was de pacht verzekeren voor een maand tegen zestien frank te maande.

'k Weet het wel: daar was ook 't laatste van de tonne met de kaantjes, de voorloop van 't vet van de koeipooten, maar dat 'n was toch maar een pinte twee drie verloren kaans bier. Daar 'n kroop de winste niet in weg.

't Verschil zat hem in de kleine glazen, van eigen. Drie pinten uit een liter schenken dat gaf driehonhonderd nieuwerwetse pinten, dat is dertig frank de tonne. Dat was alleszins veertien frank op de tonne, in de weke bij een goede herbergier, of zestig ten honder'en, dat is in vijftig weken, vijftig keers zestig, als ik mij niet 'n bedriege drie duist ten honder'en winste 's jaars. Dat waren kroozen, waren dat kroozen. Heb' j' al 's leven zo verre gepeisd?

Geen keure dat de bierhuizen opkwamen. En zonder patente, zeg.

‘Maar wie verkocht er dat?’ zul' je mij zeggen, ‘een tonne te weke’, en 'k zegge meer of da' je peinst, want om de verkoop een beetje te dwingen was daar toch telken jare de grote en de kleine ker-

[p. 212]

misse, den ommegang en - ging het niet wel - een baarloop, esn gaaibollinge, een kamp met de krullebol, een hanegevecht, een vinkezetting en in de winter de laatste toevlucht: het pintje-dek, al was 't dat in de winter het bier lange mochte liggen. Heet weer, donder en gebrek aan neringe maken 't bier zuur en vaats.

'k Geve te denken vijftien keers veertien frank, dat was schoon geld, zeven honderd frank, dat was drie keers de pacht van 't huis, waar ze nu al blij zijn te Kortrijk per exempel, als ze de Maandag mogen schenken voor 't goed maken van de jaarpacht.

Te lande 'n was 't van eigen zo vet niet. Daar wierd de drank uitg'haald met stopen om aan tafel te schenken bij overkomste of 's Zondags aan de wandelaars, vader en moeder en de joeïes. Vader bestelde een literkanne of een stoop naar gelang de grootte van de bende en hij liet kappers zetten voor de grote en djoorkens voor de kleine om der wille van 't beter verdelen en van de zuivere mate.

Vraag dat maar aan die soldaat geweest zijn in veertiene achtiene.

Diepe in Vrankrijk was dat nog alzo, maar de sol daten die allene gelaten wierden bij de wijnkanne aan tafel binst dat de bazinne heur teten gereed miek, ze schonken de kanne uit en ruimden de potten en trokken er van onder met de potten en zonder betalen. In zulke momenten is een soldaat beschaamd van Belz te zijn. 't Is alzo dat ze 't daar gauw verleerd hebben van stopen te zetten op den verren buiten in Vrankrijk, gelijk dat 't hier al vóór veertiene al lange niet meer 'n bestond.

't Hoogste dat ge nog zaagt, om der wille van 't profijt, dat was een koolmarchand of een zandboer die in d'herberge 't gelage miek van een kapper en de bazinne of heur kijbige jonge dochter eerst liet bescheed doen om ‘de minne te drinken’, uit één en dezelfde kapper.

Aan de kappers 'n hebben ze nooit durven taken en kapper is kapper gebleven. Trouwens de

[p. 213]

kapperdrinkers waren zindelijke klanten; ze vroegen om de kapper schone vol te doen en dat het van onder niet nauwe 'n stak als hij van boven maar goed gevuld 'n was.

Met de dreupels en de dreupelmate is 't eender gegaan als met de pinten. Natuurlijk werd meer jenever geschonken in de bierhuizen die geen patente 'n hadden om korten drank te schenken. Niet betalen en doen gelijk d'andere was 't wachtwoord. Een groot voordeel was een kommies zelve in huis knippen tot hij de weg vond naar de keuken waar de jeneverheren en de dreupelaars zaten. Ze zwoeren er een man van te maken, goten hem een dreupel op en de vrede was getekend. Van een kwamen er twee, 't zij dreupels of kommiezen.

De dreupels werden weggezet in een kazematje getimmerd op de vensterbank van de keuken, om geen oge te geven en geen schandaal te verwekken.

In de jaren tachtig als 't graan begost te verdieren, zijn de dreupels aan 't verkleinen gegaan om dezelfde winste t' halen uit het zelfde aantal dreupels. De schone redelijke dreupel naar den trant van den kleinen wijnruimer met voet, verzwond al zere en daar kwamen de platvoeten, de kortvoeten, de schaaltjes, de meisjesdrankglazen of d'halvetjes en, voor de dreupelaars met weinig geld, de Tieltsche van vier cent of de Kruishoutemsche van een halve kluite.

Gust-twee-cens dierf nog snuiten op een Kruishoutemschen en toen de bazinne vol geschonken had en de fles al op heuren buik stond om 't vlothout in te stampen, zei Gust al met eens: ‘Ah! hâ' 'k 't geweten 'k zou gezeid hebben schenkt hem een beetje van vol want al dat mij dunkt da 'k maar twee eens 'n hebbe’, en hij wroetelde in 't diepste van zijn ondervestzak op zoek naar een halvecentje.

Jenever werd gedronken wijd en breed in de Leiestreke van Deinze tot Deerlijk, ook bij 't jong volk, maar de gezette mensen dronken met mate en verstand,

[p. 214]

drank van de beste stookte. Ze pakten een gaai vóór 't eten, een korten om de zinnen te scherpen na de koffie, een tegen hertekwak of watergalle, en 's avonds een slaapmutsje. Ze praatten over de vruchten der aarde, de chimieke vette, de kerkgang van 't wijf, 't dier leven, de slechte tijd, en Kanne Strobbe, de schilder, over de glans van 't abeelen hout en boer Colle, als hij een dreupel op had begost grote woorden te gebruiken 't gonne hij leerde van zijn zoon die in Leuven was, en baas Colle zei dat zijn ideaal een overdekte mestput was. Toen hebben ze toch gelachen dien keer.

Baaske Dhulst zei telke weke dat 'n mens peist dat hij niet vele drinkt en als hij 't al thope telt, hij wordt geware dat hij meer drinkt of dat hij peist, waarop Mijnheer Adhemar antwoordde dat hij voor zijn reden zegt dat een mens met zijn gezondheid niet 'n mag mooschen.

De grote kwale was 't dreupeldrinken zonder mate en de verslaafdheid. De matigheidsbond of maatjesbond heeft daaraan verholpen toen ze den Zaterdag noene lesse gaven aan de jongens over den ‘borrel’ die werkt als een sneeuwbal die sist in een heten bakkersoven. Smet de Nayer heeft daar ook wijwater tegen gesmeten, met de jenever te belasten, en Doortje Alleene die een heer te naargange kwam, komende van de statie en gekleed met een witte onderveste, zei: ‘da' 'k wiste da' je Smet de Nayer zijt, 'k sla je steendood’, en Lippe Dekens liet hem een gavigen tand trekken in d'herberge om aan den docteur die daar zat met zijn valies met trekgerief, een dreupel te kunnen schooien voor 't zeer weg te spoelen. 't Ene gelijk 't ander, de mensen dronken gezonden drank: olie van rogge. En d'herbergiers ze konden den drank gerust laten zonder te laten versnijden door den baas-uit den-éénen-arm. of te werken met de peperzak voor 't bijten op de tonge, of 't safraanbeurzetje om 't vroom koleur van 't lange liggen in 't eiken vat naar te doen.

[p. 215]

De Zondagklanten ze zongen een liedje, de suikerbakker van ‘Kokedie’, d'horlogiemaker over den aspiraal, en Bruno den hovenier, van ‘onder een lindeboom zat een moeder te treuren’.

Ze keken niet nauwe naar de mate de Zondag en waren meer belust op de pijpe, de pinte, de kaart en de bolle dan op korten drank. En 't moest al een onnozele kabberdoes zijn waar de vader-ons van den dreupelaar aan de kloeftaats hing:

‘Onze vader die in d'herberge zit.
Geheiligd zij den bitteren en den klaren,
Ons toekome onzen dagelijkschen dreupel,...’

De korte drank wierd de Zondag door de thuiskaarters uitg'haald in een dubbel maatje; 't kostte twee dikke stuivers en hield drie dreupels, zo met een spel van vieren voor twee boomtjes, dat waren zes dreupels voor den prijs van viere, of twaalf Kruishoutemsche, dat was voor elke kaarter twee Kruishoutemsche voor nieten.

Dat was eerlijk verzet tegen vier dikke stuivers voor vier man, dat was een stuiver de man. Waar zijn ze die verzet vinden den helen Godschen Zondag achternoene tegen die prijs, 't zij met geijkte of ongeijkte glazen?

Zou 'k voortvertellen? Neen ik, want van kwade zatlappen, plakkers, pekkers tot 't halven de nacht, timmermans die dreupels betalen met schuurpapier uit de winkel omdat z' in 't laadje niet 'n kunnen geraken, daar zijn builen van te preken en een herbergier op zijn plaatse 'n doet dat niet ten respecte van zijn klanten.

Wat zegde gij Mijnhere?....’

G.P. Baert