Biekorf. Jaargang 51

[p. 248]

Brugse edelsmeedkunst
Nabeschouwingen bij de tentoonstelling.

DE tentoonstelling van edelsmeedkunst deze zomer (Juli-September) gehouden in het Stedelijk Museum, is in menig opzicht leerrijk geweest. Met enkele losse aantekeningen willen we daarop wijzen. In afwachting dat ons de gelegenheid wordt geboden om het ontwerp methodisch te behandelen.

Een goede honderd werken, die te voren ofwel niet ofwel onvolledig of alleen bij benadering beschreven waren, konden nu juist gedateerd en op de naam van de maker gesteld worden.⁽¹⁾

Het onderzoek stelde aldus vast dat de monstrans van Oostvleteren (nr. 13) gemaakt is door Matthys Erreboot in 1634-35. Deze zilversmid woonde te Diksmuide en heeft aldaar veel werk geleverd.⁽²⁾

De 18^e eeuwse kandelaars van Blankenberge (nrs. 124 en 125) zijn werk van François Ryelandt,

De zgn. Apostelenkelk van Sint Andries bij Brugge (nr. 57) is van 1638-39 en gemaakt door Cornelis Wyllaeys.

Sprekend waren de herhalingen of ‘dubbels’ van sommige werken. Gelijke medaillons komen voor bv. op de kelk van het Brugse Seminarie (nr. 53) en de pateen uit de Sint-Servatiuskerk te Schaarbeek (nr. 42). De processiekruisen van Beveren bij Roeselare, Wingene (nrs. 117-118) en Tielt zijn werk van Andreas Petyt van 1769 en 1770, en gelijken op malkaar als gebroers. Hetzelfde geldt voor de montransen van Wingene (nr. 22) en Loppem (nr. 23), werk van dezelfde Petyt. De monstransen (nrs. 14 en 15) van Hooglede (waarvan de stralen vernieuwd werden in 1800) en Sint Gillis te Brugge (voortkomend van de opgeheven abdij van Hemelsdale) zijn eveneens van hetzelfde jaar 1679-80, van dezelfde hand (Jesper Verhouve) en volkomen op malkaar gelijkend.

Bij plakkaat van 14 April 1612 werd de Brugse gekroonde gothische B als stempel voorgeschreven. Van dat grensjaar

(1) Tussen haakjes verwijzen we telkens naar het nummer van de Catalogus der tentoonstelling.

(2) Z e W.H.J. Weale. Les Eglises du doyenné de Dixmude, passim (Brugge, 1874).

[p. *5]

Cliché: Dienst voor Toerisme. Brugge.
Stempelplaat van de Brugse Edelsmeden
(Fragmenten uit de voorzijde).
Boven leest men o.m. de ‘sprekende’ stempels van Claeys Scapelynck (schaap) en Loys van Nieukerke (kerkgebouw). Beneden o.m. de stempels van Jan Crabbe (krab) en Simoen Tilli (een klokje; op zijn naam, beschouwd als klanknabootsing: tingeling).

[p. 249]

met de dekenletter D (gothisch) = 1611-12 waren twee werken aanwezig: de kelk van Sint-Niklaas te Veurne nr 43 die de Brugse B nog niet draagt, terwijl de kleine rijve van het H. Bloed (nr 97 de nieuwe stempel heeft.

Het afzetgebied van de Brugse edelsmeden strekte zich uit tot de subalterne steden d.z. Oostende, Veurne, Nieuwpoort, Diksmuide, Torhout, Tielt, waar meesters van het Brugse Gild gevestigd waren. Doch we kunnen nu wat nader bepalen. Het Brugse verspreidingsgebied reikte, in de 17^e eeuw, tot Izenberge, Leisele, Hoogstade; verderop waren het Ieperse zilversmeden die de markt beheersten. Het Gild had de parochiën rond Diksmuide in handen alsook het Roeselaarse tot aan Izegem; hier lag de grens van het Kortrijkse Gild. In de jaren 1700 vestigden zich Ieperse zilversmeden te Diksmuide en te Roeselare, alsook in Veurne-Ambacht. Daardoor werd het uitgestrekte gebied van het Brugse Gild gevoelig ingekrompen.

Het is ook duidelijk geworden dat de Brugse zilversmeden in de 17^e eeuw hoofdzakelijk voor kerken, gilden en broederschappen gewerkt hebben, terwijl ze na 1730 veel meer bestellingen voor particulieren en van profane aard hebben uitgevoerd.

Voortgaande op het bewaard gebleven werk, zal men zonder aarzelen de jaren 1600-1650 als de grote bloeiperiode van de Brugse zilversmeden erkennen. Grote namen, uitblinkers door veel en schoon werk zijn:

uit de bloeiperiode van de 17^e eeuw: Jan Crabbe, François Gheuens, de Van Nieukercke's (Jaak, Loys, Guillaume die men voor het eerst goed heeft kunnen identificeren), Jaak De Cantere, Jaak Wyllaeys;

einde 17^e eeuw en begin 1700: Pieter van Sichem en een zilversmid die als stempel een soort olijftak gebruikte, doch nog niet kon geïdentificeerd worden;

na 1750: Andreas Petyt, Charles Benninck, François Ryelandt, Maarten Logghe.

Veel vragen moesten nog onopgelost blijven. Wie was die Brugse zilversmid N. Virgen die in 1571 de Jonkersrijve van Doornik gemaakt heeft? Is het Nicolaas Viersin die in 1588, 1599 en 1601 deel uitmaakte van de eed der zilversmeden?

Ook veel stempels van zilversmeden uit de periode 1636-1713 en 1732-1796 blijven nog onbekend.

C.D.