Biekorf. Jaargang 51

[p. 204]

De West-Vlaandersche Pauselijke Zouaven-maatschappij
Kanttekening bij het Ratte Vyncke-jaar

OP tweede Paasdag (10 April) van het jaar 1871, werd te Brugge, in het nu verdwenen gasthof De Oliphant⁽¹⁾ langs de Nieuwe Gentweg, onder de bovenstaande benaming, een vereniging opgericht: ‘dienende om de verbroedering staande te houden onder de verdedigers van Paus en Kerk’. De gedrukte omzendbrief die tot de bijeenkomst uitnodigt, is ondertekend door de twee gewezen zouaven D(esideer) van den Bavière, uit Wervik en L(odewijk) Van Mullem, uit Brugge.

Totnogtoe is er weinig gepubliceerd over die Westvlaamse zouavenbond. In dit jaar van de Vyncke-herdenking past het wel om een en ander mede te delen over dit Westvlaamse korps, dat de vrijwilligers groepeerde, die in 1860 e.v. uit onze gouw waren opgetrokken naar het Pauselijk leger.

Ongeveer vijftien jaar geleden, ontvingen wij als geschenk een versleten register met de volgende titel:

‘Verslagboek der West Vlaandersche Pauselijke Soldaten Maatschappij, inhoudende de Omzendbrieven en andere drukwerken, en de verslagen der vergaderingen, alsmede de naamlijst der werkende en eereleden.’ Het bosk draagt de kenspreuk van de zouavenkringen: Pro Petri Sede.

(1) Het estaminet De Oliphant werd omstreeks 1935 afgebroken en vervangen door drie burgershuizen; in de voorgevel van een dezer steekt een rechthoekige reliefsteen, waarop een olifant uitgebeeld staat, sprekende herinnering aan de benaming van de voormalige herberg. Het oorspronkelijk uitsteekberd, in de vorm van een halve maan, wordt bewaard in het Museum van Westvlaamse folklore, te Brugge.

[p. 205]

Deze titulatuur, het bijhouden van het register, alsmede de handschriftelijke verslagen van de bijeenkomsten sedert 6 April 1874, van de ‘bestiersvergaderingen’ zijn het werk van Amaat Vyncke. De verslagen van de vergaderingen vóór deze datum gehouden zijn van de hand van Lodewijk Van Mullem, titelvoerend schrijver van de soldatenmaatschappij; zij waren geschreven in een cahier, formaat copyboek, en werden nadien - bij het in gebruik nemen van ons register (formaat 215 mm bij 350 mm), - door Amaat Vyncke, in zijn register netjes ingeplakt.

Van zodra Vyncke er zijn kloeke knuisten aan steekt, komt er een kentering in het leven van het gild van gewezen pauselijke soldaten.

Van elk druksel door de vereniging aan haar leden gestuurd, wordt door de onderpastoor van Dudzele een exemplaar in het register geplakt; het bevat daarbij doodsmaren en -sanctjes van gewezen zouaven (ook van buiten de gouw), uitnodigingen van de andere provinciale korpsen, gelegenheidsgedichten en soortgelijke graphische documenten. Het zal ook wel aan Vyncke te danken zijn dat, van het jaar 1874 af, het jaarverslag van de werking der maatschappij gedrukt wordt. Het laatste rapport, in het register ingeplakt, loopt over het korpsjaar 1879-1880 en is van 15 December 1880 gedagmerkt.

Het register doet ons denken aan de verzamelmanier van Leopold Slosse, Adolf Duclos, Paul Allossery. - onze heemkundigen avant-la-lettre, - die alle knipsels, documentatie, druksels, persberichtjes en soortgelijke over een bepaalde gemeente, persoon of onderwerp, in een register of schrijfboek plakten.

Begin 1881 beantwoordde Amaat Vyncke, wien het ambt van onderpastoor op de plattelandse parochie Dudzele niet veeleisend genoeg was, de oproep van Mgr Lavigerie en trad in het missiegenootschap van de Witte Paters. Meerdere oudzouaven zouden, hetzij als missionaris, hetzij als soldaat aan de kruistocht van de beroemde aartsbisschop van Algiers deel-

[p. 206]

nemen. In de door Vyncke, tot begin 1881 zeer nauwgezette bijgehouden lijst van de werkende leden, staat nevens de volgende vijf namen de vermelding dat zij naar Afrika zijn vertrokken: Felix D'Hoop. uit Tielt, Julius Van Oost, uit Arsele (overleden te Tabora, op 27 Januari 1880), Pieter de Volder, uit Ichtegem, August Taillieu, uit Zwevezele, en Jan Rebry, uit Izegem.

Uit die varia druksels en het kranig, ‘wilsvierkantig’, ietwat nijdig uitziende geschrift van onze flamigant zouaaf-zendeling kan het volgende gezant worden in verband met de geschiedenis van het korps.

Aan de oproep van 6 April 1871, op tweede Paasdag, om op de belangrijke bijeenkomst in het estaminet De Oliphant aanwezig te zijn, hebben 21 gewezen zouaven gevolg gegeven. Toen bestond reeds een dergelijke maatschappij te Antwerpen, Brussel, Gent, Hasselt en Leuven.
Op 10 April 1871 wordt aan de gewezen pauselijke soldaten uit Westvlaanderen een ‘grondwet’ van de vereniging gezonden, bestaande uit tien artikels. In art. 4 komt de volgende bepaling voor:
‘Indien een lid van het rechte spoor afdwaalde en dus gegronde klachten voor zijn gedrag leverde, zal het bestuur het mogen buiten de maatschappij stemmen zonder (dat) het verbannen lid op de penningen, noch eigendommen der maatschappij aanspraak kunne maken.’
Deze banningsregel zal door de band tamelijk kordaat zijn toegepast geweest. Zo vinden wij, in de lijst van de werkende leden, meerdere gebannenen, nl. een in 1871, drie in 1873, evenveel het volgende jaar, een in 1875, drie in 1876, vijf in 1877, een in 1879 en een het jaar daarop, te samen dus achttien leden.
Uit het handschriftelijk verslag 1871-1872 lichten wij het volgende:
‘Op den dag [18 Juni] der algemeene vergadering van den jare 1872 waren wij te Brugge samen gekomen om aan de jaarlijksche zitting deel te nemen, om er tevens het plechtige jubelfeest van onzen H. Vader dat dien dag de geheele wereld door plaats greep, te helpen vieren en onzen maatschappelijken standaard te zien inwijden. Een peloton oud zouaven van Gent, aangevoerd door den heer onderluitenant Kervyn, was voor die plechtigheid hare Westvlaandersche

[p. 207]

strijdmakkers in hun lokaal komen vervoegen. Na eenen korten oogenschouw over Oost en Westvlamingen door den gentschen bevelvoerder, trokken die broederscharen, den pauzelijken standaard aan het hoofd, op het geschal der krijgsbazuinen naar de hoofdkerk, alwaar Zijne Doorluchtige Hoogw. den Bisschop Mgr Faict, onder het Te Deum onze krijgsvaan inzegende en de plechtigheid met eene korte ziel treffende toespraak sloot.’ Onder het daarop volgend vrienden maal kwam de heer-Standaert ‘vanwege Monseigneur Boone, [Econoom van het Engels Seminarie], de maatschappij tot het bezichtigen der overheerlijke verlichting van zijn seminarie uitnoodigen, welk vleiend aanbod eenparig werd aangenomen...’
Als gedenkenis aan de priesterwijding en de eerste mis van zijn geheimschrijver Amaat-Maria-Lodewijk Vyncke, laat de raad bij de Wed. J. Petyt een gekleurd, voor zijn tijd zeer karakteristiek santje in steendruk uitvoeren, en nodigt de leden uit tot zijn eerste mis, in de kerk van Ter Duine, te Brugge (11 Juni 1876). Guido Gezelle schreef voor het ge legenheidsprintje een zeer strijdhaftig gedicht.⁽¹⁾
Als een medelid overleden was, hielden de zouaven er aan het stoffelijk overschot naar zijn laatste rustplaats te dragen. Zo geschiedde o.a. op 15 Maart 1876 te Beveren-Roeselare de uitvaart van Clement Lefevere, die op Zondag 12 Maart gedood werd, toen tijdens een geweldige storm, het dak van zijn hofstede instuikte. Het verslag vermeldt dat vier kloeke zouaven het lijk droegen: boven op de kist lag de zouaven-uniform van de overledene, met het kruis van Mentana versierd, ‘en vijftien kinderen uit de gemeenteschool, in eene schoone en prachtige pauselijke soldatenuitrusting gingen langs de beide kanten van den stoet.’
Een hoogtepunt van de maatschappij was de plechtige dienst door hare zorgen op 24 Februari 1878 gezongen in de kapel van Blindekens, tot zielerust van paus Pius IX. ‘De kerke van O.L.V. van Blindekens scheurde bijna van 't volk; omtrent de 60 Wapenbroeders en een groot getal Eereleden waren tegenwoordig en van alle kanten toegekomen.’
Na het Evangelie sprak onderpastoor Amaat Vyncke, schrijver der societeit, de lijkrede uit; deze wordt in extenso overgenomen in het gedrukt verslag over het hondsjaar 1877-78.

(1) Zie Volledige werken, Jubileumuitgave, Gedichten, Gezangen en Gebeden II, blz. 129-132

[p. 208]

Een van de laatste glorieuze feiten in het register opgetekend, is het rapport over de jaarlijkse bijeenkomst te Dudzele op 7 September 1879, Dudzele was immers het polderdorp, waar Amaat Vyncke onderpastoorde en er zijn dorpsfanfare ‘Poldergalm’ had opgericht. Het convooi dat te Brugge om 9 u. 45 vertrok, hield die dag stil te Dudzele! Zulks had zeker onze Ratte Vyncke bewerkt. Dudzele kon men anders nog bereiken met de postmalle, dat is de diligentie, die om 8 u. uit Brugge vertrok.
Het verloop van deze vergadering wordt in geuren en kleuren beschreven in het gedrukt jaarverslag 1878-79. ‘Om 10 u. 1/2 wierd de Zouavenstoet, rond de veertig man sterk, met vaandel voorop, ingehaald door de Dudzeelsche Fanfaregilde en de Xaverianen, die. ook in slagorde gerangschikt en met hunnen standaard aan 't hoofd, hunne makkers statiewaarts te gemoet kwamen.’ Hierin zien wij andermaal de oudonderofficier van de zouaven aan het werk: het in slagorde stellen van de dorpsfanfare en de brave ‘Sistjes’, die Vyncke op militaire wijze liet marcheren!

In het laatste jaarverslag, dat in het register ingeplakt werd en loopt over de werkzaamheden tijdens het hondsjaar 1879-80, en door Vyncke opgesteld, zien wij reeds zeer duidelijk dezes kiemend verlangen om naar de missies van Afrika te trekken... Er wordt een uitvoerig verslag gegeven van de dienst op Maandag 14 Juni 1880 opgedragen te Tielt, tot zielerust van de gewezen zouaaf-missionaris Adolf Loosveldt, overleden te Zanzibar, op 19 Maart 1880, alsmede van een dergelijke plechtigheid in de St. Elooiskerk te Kortrijk, op Donderdag 29 April 1880, tot zielerust van de oudonderofficier bij het zouavenleger, missionaris, Julius Van Oost, overleden te Tabora op 27 Januari 1880. Vermeld wordt nog dat een ander zouaaf uit Wingene, August Taillieu, naar Afrika vertrokken is om de congregatie van de Witte Paters te vervoegen.

Vyncke eindigt zijn jaarverslag met de oproep.... de vrienden na te volgen, zo niet in daden, dan toch in woorden en aalmoezen....! Is dit niet de zwanezang van de onderpastoor Vyncke, wien een kleine polderparochie niet genoeg was, om zijn brandende en laaiende werkijver te koelen! Vyncke was aanwezig geweest te

[p. 209]

Antwerpen op 22 Februari 1880 om de afscheidsgroet te brengen aan de tweede karavaan van achttien gewezen zouaven, die naar het missieveld trok. Diep ontroerd was hij alsdan geweest... In het begin van het jaar 1881 klopte Vyncke aan om een plaats te vragen in het genootschap van Mgr Lavigerie...: de Blauwvoeter-zouaaf werd zelf missionaris.

Bij de Westvlaamse Zouavenkring was een eerste periode afgesloten⁽¹⁾

Mts Van Coppenolle

(1) Over Amaat Vyncke, zie de zeer degelijke en diepgrondige biographie van Dr. Craeynest: Amaat Vyncke, Vlaanderens geloofs gezant in Midden-Afrika. Antwerpen, Uitgaven Nieuw Afrika, met talrijke illustraties.
Over de verdere werking van het Westvlaamse Zouavenkorps weten wij niets af, tenzij dat het lidmaatschapsgeld, dat 5 fr. bedroeg, in het jaar 1907 nog geind werd.