Biekorf. Jaargang 50

[p. 73]

[Nummer 4]

In den tijd der Patriotten.
Keizersgezinden in het Brugse Vrije

Gedurende de Brabantse omwenteling, die duurde van Dec. 1789 tot Dec. 1790, werden veel lieden op het platteland alhier wegens hun antirevolutionnaire gezindheid aangeklaagd en vervolgd. Deze Keizersgezinden waren meestal verbitterd tegen de geestelijkheid die den opstand tegen Oostenrijk openlijk voorstond en bevorderde.

Het Crimineel Register van het Brugse Vrije van 1789-1791 (Rijksarchief Brugge, Acq. nr 1772) bevat een hele reeks veroordelingen, waarvan wij een samenvatting - met verwijzihg naar de folios van het Register - laten volgen.

Te Aartrijke werd, op 17 Februari 1790, de 21 jarige schoenlapper Pieter Bruynooghe aangehouden omdat hij ‘slegte discoursen’ hield tegen de Patriotten, die hij bedreigde met de nakende terugkeer van de keizerlijke legers. Hij beweerde dat de Patriotten niet streden voor het algemeen welzijn maar voor hun

[p. 74]

beurs, ‘ende dat de paepen oock hunnen interest daer in hebben’. De keizer had, volgens Pieter, nooit kwalijk gehandeld. Aan den pastoor en den onderpastoor zond hij schimpbrieven, en toen het ‘Manifest van Vlaenderen’ van den kansel afgelezen werd, toonde hij openlijk zijn mistevredenheid. Pieter immers was geletterd: hij was een wees, oud-leerling van de Bogaerdeschool te Brugge; te Aartrijke hield hij, zonder toelating, school. Op 19 Februari werd hij veroordeeld tot 14 dagen gevangenis op water en brood, en het werd hem verboden nog verder school te houden. (f^o 44 v.)

Op 23 Februari werd de 43 jarige graankoopman Augustin Verheyde te Moere aangehouden. Hij was vader van 9 kinderen. Zijn keizersgezindheid stak hij niet onder de banken. Hij dreef den spot met den hoofdman der parochie en had aan Pieter De Cock een goede rammeling beloofd indien hij nog durfde uitkomen voor de Patriotten. De schepenen zonden Verheyde naar huis met een ‘scherp vermaen’ (f^o 46).

's Anderendaags werd een herbergier uit Wijkhuize onder Hooglede binnen gebracht. Het was de 34 jarige François Nevejans, wiens herberg ‘de Rotse van Orep’ de vergaderplaats was van de keizersgezinden. Hij had in het openbaar beweerd ‘dat de afjonstigheyd der paepen ende die der groote van onse landen de eenige oorsaecke syn van de ongeluckige revolutie’. Hij werd vrijgelaten na onder eed beloofd te hebben zich voortaan beter te zullen gedragen (f^o 51 v.).

Te Koolkerke, in de herberg Den Hert, had de 21 jarige timmerman Pieter Ouvry, uit Lichtervelde, oproerige ‘discoursen’ gehouden tegen de geestelijke en wereldlijke overheden. Hij beweerde dat de geestelijken de absolutie weigerden aan de keizersgezinden, en verklaarde dat ‘alle de geestelycke waeren verdoemt’ met nog een sleep van scheldwoorden. De schepenen zonden hem op 8 April 1790 naar huis met een ‘scherp vermaen’ (f^o 67).

Erger was het geval van den 21 jarigen wever Karel

[p. 75]

Sabbe uit Oedelem, die op 13 Juli 1790 in het terugkeeren van Brugge, te Beernem, te Sint-Joris-ten-Distel en te Oedelem, vertelde aan al die het horen wilden, dat de Fransen op het punt stonden Brugge te overrompelen; wat grote onrust verwekte op deze drie parochiën. Reeds vroeger, op Vastenavond, had hij te Oedelem herrie verwekt door de Patriotten uit te dagen, waarbij hij deze met de gemeenste woorden uitschold. Door zijn schuld durfden veel van zijn dorpsgenoten de driekleurige kokarde niet meer dragen. Hij werd op 27 Juli 1790 veroordeeld tot twee jaar opsluiting in het Provinciael Correctiehuys te Gent (f^o 77 v.).

Te Zwevezele was een der ergste vijanden van de Omwenteling de 30 jarige timmerman Joannes Vanden Abeele. Vanaf het begin der Omwenteling beloofde hij, bij den terugkeer van den keizer, de Patriotten te helpen plunderen en in stukken kappen. Volgens hem waren de geestelijken de oorzaak van de Omwenteling. Overal deelde hij groene kokarden uit, die hij zelf vervaardigde. Deze kokarden waren het kenteken van de aanhangers van Vonck, alsdan overal vervolgd door de reactionnaire aanhangers van Van der Noot, die zich van het landsbestuur hadden meester gemaakt. Op zijn borst droeg hij in het openbaar den keizerlijken dubbelen adelaar. Op 1 September 1790 werd hij veroordeeld tot drie dagen opsluiting en zou daarna door de maréchaussée naar Zwevezele geleid worden om er vergiffenis te vragen aan de wethouders (f^o 81 v.).

Op 29 Augustus werd er te Ardooie herrie gestookt door den 44 jarigen wever Pieter De Snouck. Deze beschimpte de vrijwilligers van het vaderlands korps, een soort burgerwacht die op iedere parochie bestond, met de gemeenste namen. Overal riep hij, ter ere van den opvolger van Jozef II, ‘vivat Leopoldus!’. In een herberg vertelde hij ‘dat hy hadde gelesen in boucken van over de hondert jaeren oud, dat er noyt geen patriotten syn gevonden geweest tensy Lucifer, seggende dat dien patriot hadde geweest omdat hy jegens synen Heere ende Godt hadde opgestaen’. In een

[p. 76]

andere herberg las hij een ‘vervalscht ende oproerigh gebed’:

‘Onsen Vader, die in de hemelen syt;

Godt sy gelooft, wy syn de Patriotten quydt.

Geheyligt sy uwen naeme;

'k wensche dat den keyser wederquaeme’.

Hij werd op 28 September veroordeeld om door de maréchaussée naar Ardooie geleid te worden, om er op zijn knieën vergiffenis te vragen aan de Wet en zijn ‘excusie’ te doen aan den chef van het plaatselijk ‘vaderlandsch corps der vrywillige’. (f^o 97 v.)

Te Ruddervoorde had Francis Vande Walle, 43 jaren oud en smidsknecht, den kapitein van de vrijwiliigers J.B. Lezaire geslagen en gezegd dat de volontairen de klederen van den duivel en van Lucifer dragen. Hij had ook gedreigd den baljuw in zijn huis te verbranden. Hij werd op 15 November veroordeeld door de maréchaussée, en begeleid door bereden dragonders, naar Ruddervoorde geleid om er vergiffenis te vragen aan de Wet en aan Lezaire (f^o 103).

De 44 jarige landbouwer François Heese was te Slijpe een van de ergste vijanden van de Omwenteling. Hij dreigde de Patriotten in hun ‘cot’ te verbranden en beweerde dat deze 's avonds niet durfden alleen te lande gaan. Hij werd op 1 December naar Brugge gebracht en losgelaten met een ‘scherp vermaen’. (f^o 106 v.)

De laatste betichte, die op 2 December voorkwam, was de 36 jarige ‘peerde-ende-coeymeester’ Antone Hoet van Gits, die de ‘abominabelste scheltwoorden ende injurien’ had uitgesproken tegen den aartsbisschop van Mechelen en tegen zijn eigen pastoor. ‘Hadde hy meester geweest. hy soude alle de paepen den cop hebben afgevrongen’. Hij bedreigde al de Patriotten van zijn dorp (f^o 108). Hij werd zonder vonnis vrijgelaten, daar de Oostenrijkers terugkwamen. Op 6 December waren ze te Gent, en op 9 December te Brugge. Daarmede was de Brabantse Omwenteling afgeloopen.

[p. 77]

De ergste zaak was echter vroeger voor de schepenen gekomen op 17 en 24 Februari 1790, namelijk deze van Philippe Ketele, zoon van Joannes, 50 jaren oud en molenaar te Zerkegem. Hij was een verstokte calvinist, die nog dezelfde geestesgesteldheid had als zijn Vlaamse geloofsgenoten uit de jaren 1580. Dat hij keizersgezind was, kon niemand verwonderen, immers Jozef II had door zijn tolerantie-edict van 1781, de protestantse godsdienst vrij verklaard. De Brabantse Omwenteling, die onder meer een reactie was van de geestelijkheid tegen de hervormingen van Jozef II, had dit edict, met de andere hervormingen van den keizer, afgeschaft.

De molenaar en zijn familie stonden bekend ‘van quade leeringen ende valsche ende erroneuse opinien’ aan het volk voor te houden. Langs de straat schold hij de geestelijken uit, en namelijk zijn eigen pastoor. De pater capucijn, terminaris van de parochie van Aartrijke, had in een sermoen de Patriotten opgehemeld. Ketele, die hem ontmoette, dreigde hem van kant te zullen maken. Overal in de herbergen voorspelde hij den terugkeer van den keizer, die ‘noyt qualyck en heeft geagiert’. Hij beweerde dat de Patriotten vochten voor hun beurs en dat de geestelijken daarin ook voordeel hadden.

In zijn omgeving trachtte Ketele de mensen van het waar geloof af te trekken door valse leringen: betreffende de Sacramenten, de H. Maagd Maria, het kruisteken. In een bijbel die hij te Sluis deed aankopen, toonde hij dat men op Vrijdag en Zaterdag mocht vlees eten. Hij bofte ermede dat hij nooit te biecht ging en met Pasen een oud biechtbriefje voorlegde. Wanneer hij met Pasen te communie ging om den pastoor te voldoen, ‘dat hy eerst wel synen buyck vol was etende’; dat het nachtmaal der gereformeerden veel beter was dan de H. Communie, en meer andere grove beschimpingen. Zijn huisgenoten ver plichtte hij op Vrijdag en Zaterdag vlees te eten en zijn jongste kind mocht zijn eerste communie niet doen.

[p. 78]

Zijn godslasterend en heiligschennend gedrag werd dan ook zwaar gestraft; op 25 Februari 1790 werd hij veroordeeld tot tien jaar opsluiting in de provinciale gevangenis te Gent (f^o 62).

Jos. De Smet