Biekorf. Jaargang 49

Van de wieg tot het graf
II. De schoonste dag

EEN bewaarschool was niet gekend te lande; ergens in 't gehucht was er een vrouw die schooltje hield in haar huis, totdat het tijd werd om de kinderen naar de dorpschool en de lering te zenden: te Scheewege heette ze meesteresse van 't Eibei; te Male hield Wieze Coene school in een huisje langs de Pijpeweg; te St Kruis, in 't dorp, was het spellewerkschool in het huisje van Marie Meyers, bij de Keizer. De zusterschool werd eerst in 1843 gebouwd; de oude school Meyers telde maar 42 leerlingen meer en de nieuwe kantwerkschool boekte er 110.

De knechtjes kwamen eerst naar school bij de meester, als ze goed acht jaar oud waren, nauwelijks bijtijds om hun catechismus te leren ontcijferen. In de volle buiten, lijk op de Gevaerts, bleven de kinderen heel de week in de omtrek gelogeerd; 's winters moesten ze dagelijks een stok brandhout meebrengen.

Op school waren ze seffens vertrouwd met al de gekende kinderspelen: anderwatten, toppen, hoepelen, bare, wapenbaas, hamer, schaar of mes, enz. Gedurende de wintermaanden werd de school regelmatig bezocht, zowel door behoeftige als welgestelde kinderen; 's zo-

[p. 177]

mers bleven de eerste gemakkelijk thuis, om een stuiver te verdienen. Sloebers van knechtjongens durfden ook wel eens ‘busje kappen’, maar dat kwam gewoonlijk uit.

Al wie negen jaar oud was, werd opgetekend voor de kleine lering. Geen wonder dat Mijnheer pastoor de meeste moeite had om de catechismus verstaanbaar te maken aan enkele van die ver wonende kinderen. Beertje, die 's zomers met zijn strontmand achter de schapen liep, moest zijn akten opzeggen; de jongen bleef starogend naar 't gewelf kijken - ‘Ja, ja, jongen’, verschoonde de pastoor, ‘dat staat allemaal niet op de schapen hun steert geschreven... Laat een keer horen, wat kent ge al?’ - ‘Onze vader... en wees gegroetjes... en nog dien anderen Onze Vader...’ De andere jongens lachten:

Onze Vader ikke tjik
't Zat een haas al op een stik...

En dan dat koeiwachtertje dat maar zijn drie goddelijke personen niet onthouden kon: ‘Alla,’ troostte Mijnheer pastoor, ‘Wardje, nu kunt gij het niet meer vergeten: Blomme, peis op God de Vader; Blesse, God de Zoon; Blare, God den H. Geest’. De volgende week: - ‘Wardje, hoeveel goddelijke personen zijn er?’ - ‘Twee M^r Pastor’ - ‘Ah! ja, maar...?’ - ‘Ja, M^r Pastor, God de Vader is in 't kalven gebleven...’

De stadskinderen waren natuurlijk veel minder verwaarloosd; twee jaar lang gingen ze 's avonds naar de leerschool bij een of ander oud vrouwtje - lijk Lewiezetje van Oost op 't hoekje van de Rolleweg - om hun catechismus en gebeden te leren.

Naast de gewone gebeden werden nog verscheidene oude gebedetjes aangeleerd, die de kinderen heel hun leven onthielden o.m. dat gebedje van de H. Barbara is goed bijgebleven; te St Kruis luidt het aldus:

Heilige Barbara, zuivere maagd
Die de schone krone draagt
Uitverkoren, schone jonkvrouw

[p. 178]

 

Maak dat ik niet sterven zou

 

Zonder biechten of berouw

 

Sinte Barbara middelaresse

 

Voorsprekeresse

 

Wil mij bijstaan in de nood

 

Als de ure naakt van mijne dood.

Dan het overbekend avondgebedje: 's Avonds als ik slapen ga, volgen mij zestien engeltjes na...

Verscheidene oude mensen zeggen nu nog het gebedje:

Heilig Engel, Sinte Michiel

Wil mij wekken met lijf en ziel

Heilig Engel teer en zoet

Wil mij wekken met de spoed

Niet te vroeg noch niet te laat

Als de klok (x) ure slaat.

We hoorden het ook nog anders:

Grote Engel Sinte Michiels

'k Beveel U mijn lijf en ziel

Mijn Engelbewaarder zoet

Wil mij wekken met de spoed

Niet te vroeg of niet te laat

Als de klok (x) ure slaat.

's Zondags moesten de kinderen naar de kapelle in de Duinen om hun les op te zeggen bij ‘de kapelieffrouwe’. De ‘ipperpastoor’ van St Anna hield de zevenweekse lering in de kongregatie van de Dievenhoek. De laatste Donderdag was het opvraging; wie niet afgevallen was mocht aan ‘'t tafeltje’ kampen, en de kinderen hadden veel geleerd en waren vol ijver. Gewoonlijk werd deze wedijver stop gezet met een strikvraag. - ‘Wie heeft de grootste kroon in den hemel?’ - ‘Onze Lieve Vrouw!... Sint Jozef!...’ - Allemaal mis!... - ‘Ik weet het!’ riep Leontientje: ‘die het grootste hoofd heeft’. Zij was de eerste en kreeg de gouden medalie.

De prijsuitdeling had plaats in de kerk; als de eerste bemiddeld was, moest ze een arm kind kleden. Na de afroeping van de plaatsen kregen al de behoeftige eerste kommuniekanten een wasmand vol gerief - want ze werden gekleed van het hoofd tot de

[p. 179]

voeten - en een bon voor een groot koekebrood.

Te Stalhille luidde de strikvraag aldus: ‘Wat is er hoger dan O.L. Heer?’ - ‘Zijn doornekroon!’ 't Meisje kreeg een boek, De Wijze Raadgever, en de pastoor schreef: ‘Isabelle De Ley heeft gewonnen de 1^ste prijs’.

De eerste van de meisjes, en de eerste van de jongens, moest al de ander eerste kommuniekantjes op de kermis vragen voor 's noens. Hoe kostelijk het ook was, toch waren de ouders geweldig gediend met die eer; zelfs is dit gebruik nog niet zo lang uitgestorven in 't Noorden; te St Kruis hebben ze eerder aan al die onkosten vaarwel gezegd. Te Moerkerke mochten de arme kinderen in 't klooster eten; de boerekinderen bezorgden bloem, eiers, melk, boter en aardappelen.

Die laatste week werden de kinderen ernstig voorbereid voor de eerste generale biechte; al de vorige biechten werden ‘kattebiechten’ genoemd. De kinderen zweetten er bij en schuchtere meisjes schreven eerst hun zonden op een briefje om ze van buiten te leren. Sietje Blomme was haar briefje kwijt en ze begon luidop te snikken in klas: ‘Zuster, 'k heb al mijn zonden verloren!’

Die meende iets vergeten te hebben, mocht 's Zaterdags nog eens biechten om gerust te zijn. Ze zaten er ook geweldig mee in om luidop vergiffenis te vragen aan vader en moeder; maar de ouders waren buitengewoon inschikkelijk die Vrijdagavond: 't was al vergeven eer dat ze het gevraagd hadden.

Die Zaterdagavond was de eerste kommuniekant als een engel zo fraai en gewillig en bevallig; moeder was een en al bezorgdheid en poefte ze op met eten, want morgen moesten ze lang nuchter blijven.

Eerste Kommuniemorgen: het kind werd helemaal in 't nieuw gekleed, van onder tot boven; enkele meisjes waren in 't wit met een vool aan; het grootste deel ging echter in 't gekleurd met een geestig mutsje op, met binders toegeknoopt. Ze zaten daar allemaal vooraan in de kerk, die eerste kommuniekanten,

[p. 180]

en wachtten aangedaan om de eerste maal te kommunie te gaan; geen wonder dat die dag als de schoonste dag van hun leven werd beschouwd. Heel het dorp en de kerk stond in rep en roer; iedereen was met die eerste kommuniekanten bekommerd en zeker zouden ze die dag eensgezind geweest zijn om 't zelfde goed weer te bestellen.

Na het lof gingen de Brugse eerste kommuniekanten naar O.L. Vrouw van de Potterie. Toen zongen de andere kinderen hen achterna:

Eerste Kommuniekant
Strooit een beetje zand
Strooit er niet te vele
Of 'k stek je bij de kele

De Maandag gaan de kinderen zich tonen; eerst bij de meester en de zusters, en verder bij verwanten en kennissen; het kerkeboekje zit vol gekregen zanktjes en in het beurzetje kluttert wat drinkgeld. Vroeger waren er nog van die vriendelijke begoede damen - zoals juffr. Defoor aan de Kruispoort, M^r Noël in de Langestraat en M^me Beaucourt en M^me D'Hooge te St Kruis - die al de eerste kommuniekanten op bezoek aanvaardden, en trakteerden met een beschuitje en een glazetje wijn: dit was een ware verbroedering van arme en welgestelde kinderen van dezelfde parochie.

M. Cafmeyer