Biekorf. Jaargang 47

[p. 165]

Mengelmaren

Sint Joost vereerd te Breda.

Vroeger hebben we alhier (1939, blz. 84) moeten vaststellen dat er in de vroegere Nederlanden betrekkelijk weinig bidplaatsen aan Sint Joost (Judocus) waren toegewijd. J. Trier, in zijn geleerd werk over dezen heilige (Der Heilige Jodocus; Breslau, 1921), wist voor het graafschap Vlaanderen geen enkele stichting onder de aanroeping van Sint Joost te vermelden; in Biekorf t.a.p. konden we toch op enkele St-Joostkapellen te Brugge. Gent en Kortrijk wijzen.

Ook voor Brabant schijnen de gegevens van J. Trier verre van volledig. Voor Breda vermeldt hij alleen (blz. 158) de Sint Joostkapel in de Ginnekenstraat. In de ‘Beschrijving der Stadt en Lande van Breda’ van Thomas Ernst van Goor ('s Gravenhage, 1744) vernemen we echter dat Sint Joost aldaar een groote vereering genoot.

In de Kollegiaalkerk van O.L. Vrouw zelf was er, tusschen de talrijke altaren, een toegewijd aan ‘St. Andries en St, Joost Confessor, in de kapel van St. Joris, gesticht in 't jaar 1340’ (v. Goor, bl. 84).

Over de St. Joostkapel en de altaren geeft van Goor de volgende inlichtingen:

‘De kapel van St. Joost, op 't Ginnekens eynde, is omtrent 't jaar 1300, te tijde van Raso van Gaveren, Heer van Liedekerke en Breda, begonnen gebouwt te worden,... Men vindt, dat in deze kapel de volgende outaaren gesticht zijn geweest, die ter begeving stonden van 't Kapittel der Lieve Vrouwen Kerk:

Den outaar van St. Joost, gesticht in het 't jaar 1311, hadt twee en twintig Rynsguldens aan jaarlijks inkomen..... Den outaar van St. Salvator, St. Joost, St, Jacob, St. Lucas Evangelist enz. gesticht in 't jaar 1412, met agtien Rynsguldens aan erfelycke renten, (v. Goor, bl. 92).

Ten slotte was er nog een St-Joostaltaar in de kapel bij het gasthuis: ‘Hier by (bij het Gasthuis) staat nog een Kapel, voorheen ter eeren der H. Maagd Maria gewydt, en van de Geestelycken van 't Gasthuys bedient geweest zynde;.... In deze Kapel waren eertvts de volgende outaren gesticht:

Den Outaar van O.L. Vrouw...... Den Outaar van St. Joost, gesticht in 't jaar 1340, met 24 gulden aan jaarlycks inkomen’. (v. Goor, bl. 100).

[p. 166]

Uit dit alles blijkt dat Sint Joost in Breda een goede bekende was; zijn vereering aldaar schijnt wel hooger op te klimmen dan deze in Vlaanderen, waar de oudste stichtingen ter eere van Sint Joost niet ouder zijn dan de 15^e eeuw.

A.V.

Een biographisch curiosum.

Hoe zou Karel Van de Woestijne de loomheid van zijn wanlustige lippen plooien tot een meewarigen glimlach van avondzoete deernis, moest hij, in den zinkens-rijpen Tijd teruggekeerd, de bladzijde 329 onder oogen krijgen van het lijvige Eerste Deel der ontzagwekkende studie door Dr. P. Minderaa aan zijn Leven en Werken gewijd (Arnhem, 1942).

Dit werk is overigens een degelijk onderzoek, buitenmate geleerd, ongenadig in de uitrafeling van het minste gegeven dat eenig licht kan werpen op het talent van den dichter, - zoo grondig zelfs, dat het Mevrouw Van de Woestijne had mogen afhouden van het vulgaire gezwets over haar genialen man waarmede zij een feuilleton in den loopenden jaargang van ‘De Spectator’ meende te moeten vullen.

Als Aanhangsel bij Hoofdstuk III over de Laethemsche poëzie deelt Dr. M. twee ‘curiosa’ mede, waarvan het tweede ‘van amusanten aard is’. En inderdaad. Wij zien er de ‘steeds serieuze’ Dichter ‘met echt Gentsche boertigheid zich vermaken aan rijmelarijen’. Van de Woestijne's derde en laatste schepping van dien aard wordt als volgt op de ver melde bladzijde voorgesteld:

‘Een ongegeneerde Gentschegrol, maar door de keus van het litteraire woord ‘bete’ en door de toevoeging tusschen haakjes van een drastischen humor, is het volgend rijmpje in een brief van 22 Febr. 1906:

‘en rapen
doen 't gat gapen:
iedere bete
is een schete.

(Uit mijn verzamelde kleengedichten).’

Met een wel gedateerd vaderschap aan dit oude bekende, volksgeneeskundig rijmpje toe te wijzen, heeft Dr. M. onbewust gezorgd voor de humoristische noot in zijn eigen, steeds serieuze, werk.

In West-Vlaanderen en heel het Vlaamsche land door is dit rijmpje genoeg bekend. Teirlinck in zijn Zuidoostvlaandersch

[p. 167]

Idioticon, s.v. Rape, teekent dezelfde lezing aan en voegt er bij: ‘De laatste twee verzen kunnen zijn:

En ieder bete die ge bijt

Zijde 'n schete kwijt.’

In het Land van Waas zegt men volgens Joos, Waasch Idioticon (1900) s.v. Raap:

Ieder beet is een scheet

Zoolang als ik rapen eet.

In het Antwerpsche klinkt het, met een kleine variante, volgens Cornelissen-Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, Aanhangsel (1906) s.v. Raap:

Rapen doen het gat gapen;
zoo menigen beet, zoo menige scheet.

Dezelfde variante staat voor Zonhoven (Belg. Limburg) opgeteekend in 't Daghet in den Oosten, ix^e jaargang, 1893, bl. 95: niet minder dan dertien jaar vóór den brief van Van de Woestijne.

Argeloos waagt zich Dr. Minderaa aan een letterkundige ontleding van dit oude volksrijmpje, dat hij voor een oorspronkelijke rijmelarij van Van de Woestijne houdt; hij bespeurt een litterairen klank in het woord bete, dat daardoor tegen zijn grof rijmwoord sterk afsteekt en den keutelachtigen biograaf althans erg vroolijk maakt, - en hij blijft doof voor de schalksche vermaning van Van de Woestijne zelf, die tusschen haakjes knipoogt tegen zijn correspondent wegens de onbeschaamde ontleening van het bekende volksrijmpje.

Dit ‘curiosum’ uit het werk van Van de Woestijne zal, dank zij de naïeve voorstelling en het ontstellend commentaar, een zekere waarde behouden voor de eigen biographie van Dr. Minderaa, die zich op zulk een amusante wijze door zijn geliefden Dichter liet beetnemen.

A.V.

Nog over Schaap, Geit en Varken.

In Biekorf hierboven bl. 137 las ik over Schaap, Geit en Varken in volkszeg en spreuken uit de omstreken van Brugge. Tijdens mijn ommegang met West-Vlaamsch kleinvolk nu voor kort, hoorde ik ook wat in verband met die huisdieren.

Schaap.

Ik 'n hebbe zooveel schapevleesch bachten mijn ooren niet of dat je 'n peinst. Of: ik 'n ben zoo dom niet. Bekegem.

Geit.

1) Hadden wij junder niet gekocht je waart misschien bij de geetebuks gedregen. Zooveel als: Ge waart bij arme menschen terechte gekomen. Kortemark.

[p. 168]

2) 'n Goeie buk 'n moet maar vet staan aan zijn achterwerk; elders 'n steekt het niet nauwe. Bekegem.

3) 't Boertje was met zijn geitje naar den buk gegaan en 't geitje 'n was niet tuchtig = ik had verloren werk gedaan.

Wulveringem.

4) Hij of zij is daar'n gildige geete gezet. Of: De afspraak is verkeerd uitgevallen. Kortemark. Vgl. hierboven bl. 48.

Varken.

De zwijns zien de wind. Suellegem.

'k Vroeg mijnen zegsman wat dat bedieden mocht en hij 'n wist het zelve niet. ‘'k Hebbe altijd hooren zeggen dat de zwijns de wind zien. Dat is 'n spreuke gelijk dat ze zeggen van entwien die hard ronkt bij 't slapen, dat hij verkeerd gedoopt is en zal moeten herdoopt worden’.

G.P.B.

Doofkolen.

Een strijkijzer met doofkolen. Loopt om doofkolen voor den vierpot. Kanegem.

Doofkolen zijn elders: bakkerskolen, houtkolen. De Bo spreekt wel van doofhout (rottig hout); Loquela hoorde in Fransch-Vlaanderen doodkole, uitgesproken dookole (stemzate op doo) met de beteekenis: houtskool.

Vau Dale (Groot Wdb.) vermeldt doovekool als: uitgedoofde kool (van turf) bewaard om ze later weer te laten gloeien: doovekolen worden in den doofpot bewaard.

Doovekool moet reeds in het Middelned. bestaan hebben; Verdam vermeldt het niet in zijn Woordenboek, wel echter in zijn Handwdb.: hij zal dus naderhand een bewijsplaats van doof verbonden met kolen gevonden hebben.

Waar elders zegt men nog: doofkolen? Blijkbaar schijnt dit woord minder verspreid te zijn dan de doofpot die er zoo nauw mede verwant is. Het is waar: doofpot dankt zijn leven aan de spreuk: Iets in den doofpot steken. Anders nog: in den smoorpot stoppen, in den bluschpot steken, in den doofpot smooren. Zooveel als: in den doodboek, den vergeetboek laten: opzettelijk over een zaak niet meer spreken, fr. étouffer une affaire.

A.V.