Biekorf. Jaargang 46

Het Triomfkruis in Sint-Maartens te Ieper hersteld.
1593.

In Juli 1593 werd er te Ieper een groote loterij uitgeschreven om de kosten van het nieuw triomfkruis ‘boven den ocsael’ in Sint-Maartens te dekken. Augustijn van Hernighem teekent in zijn Dagboek veel bijzonderheden aan betreffende de loterij en het oprichten van het kruis.

‘Op den selven zondach [4 Juli 1593] zoo was, naer de hoochmesse tsinte Maertens, ter halle uut gheroupen een looterie om de kercke van Sinte Maertens tot eenighe reparatie maer binden schependomme elck loot 3 pond par. ende daer wierder ghecommyteert twee ontfanghers ende vier vergaerders’⁽¹⁾.
‘Op desen dach [24 Juli “wezende tsint Jacobs avent”] zoo wasser omme ghesleghen den trommele al de gonne die zoude willen in legghen vande looterie die de kerckmeesters op

(1) Dagboek Vil, bl. 143. - Over dit oorspr. Dagboek, zie Westvlaamsch Archief I, 1939, bl. 25.

[p. 13]

stellen dede om tcruus boven den ocsael, elck loot een daeldere, zouden hebben voor den opperprys iiij. coppetassen wert zynde xvj. pond grooten, voor den naer prys drie coppetassen wert zynde xij. pond grooten, den derden prys viij. pond grooten, den vierden prys iiij. pond grooten, ende eerst uut commende iiij. pond grooten al zelvere. ende daer waeren prysen voor ende naer den opper prys ende twee ende derden ende vierden prys, ende veele zelveren lepels wert zynde iij. guldens. Men zoudese trecken inde weke achter thundach’⁽¹⁾.

Onze Iepersche korenmeter beschrijft uitvoerig de trekking van de loterij in de week na den Tuindag.

‘Op den xj. oust [1593] wezende sdaechts naer sinte Lauwereyns dach zoo wasser op de halle vast by de berecht camere ghemaect een stellayge bycans alzoo breet als de halle ende was behanghen met tapyts, ende met bancken ghedeckt met tlaken vander vierschaere, ende twas om te trecken de loterie van Sinte Martens ende de prysen stonden in een cleen garderope voor tbesant⁽²⁾...’

De trekking begon 's middags in de tegenwoordigdigheid van de wetheeren en de kerkmeesters. Volgens hallegebod mochten alleen degene die loten hadden, naar de trekking komen: en dit waren meestal ‘parochianen’. Er waren 794 loten van een daalder (= 3 pond par.) verkocht; na afrekening van de prijzen en de onkosten bleef er een bedrag van 125 pond ‘zuver ghelt’. En Van Hernighem teekent daarbij met fierheid aan: ‘maer dat creghen zy de kerckmeesters van huerlieden prochie zonder omme te gaene voor de luuden duere...’⁽³⁾

De opbrengst moest dienen om het groote kruis te bekostigen dat men te Antwerpen deed maken door ‘Meester Ottemaer’. Dit kruis ‘zoude wel costen 16 hondert guldens eer dat staen zoude al vergult ende schoone verchiert met eene schoone balcke, ende de kercke hadde ghehadt vande stede weghe by requeste ten tween stonden wel zeven hondert guldens...’⁽⁴⁾.

(1) Dagboek VII, bl. 146.

(2) De Besant: het wachthuis bij de Halle.

(3) Over de Loterij in vroegeren tijd, zie Biekorf 1934, bl. 289 vv.

(4) Dagboek VII, bl. 187-188.

[p. 14]

Het Kruis moest tegen Kerstdag voltooid en ingewijd zijn. Met spanning volgt onze Iepersche zegsman de werkzaamheden van den Antwerpschen meester en zijn gezellen die, met schalk en windas, de aangevoerde groote beelden op de nieuwe balk hoog in de voute optrekken. De bisschop Pieter Simons wijdde plechtig de beelden vooraleer ze de hoogte ingingen.

‘Oock op desen tyt [November 1593] zoo wrochtmen zeere aan tcruus dat zoude gaen staen boven den ocsael tsinte Martens, ende twas ghemaect ende ghesneden ende ghestoffeert tot Antwerpen ende dat by een man van Antwerpen die ghenaempt was meester Ottomaere, ende tscheepe ghebrocht coostte alle van de vrecht tot Waestene 27-0-0, ende men hoopte dat alle staen zoude voor kerstdach maer twas een groot werck, het beilt vanden God was lanck xj. voeten ende Sint Jan ende Marie elck x. voeten.’

‘Op sinte Barbel avent [3 December 1593] wezende vrydach zoo was inde kercke van Sinte Martens t'Ypere den groote balcke boven den hossael op ghewonden met een nieu ystrement dat daer toe was ghemaect, ghenaempt een schalck, ende men beghouste ontrent den xij. uren, ende voor den iij. hueren naer noene lach zy in huer behoorelyck plaetse. 't Was wonder om te anziene ende de kercke was gheslooten tot by den tween om ghedrums vanden volcke, ende dit ghebuerde zonder eenighe schaede. God lof’⁽¹⁾.

‘Op den 14 decembre [1593] zoo was tcruus tsinte Martens al bereet om op te wynden ende tlach metten bielden van Marie ende Sint Jan by elck andere. Ende naer de hooch messe zoo quam den bysschop met alle de canonycken vooren inde kercke mette mytter an ende ghynck daer ontrent leesen veele bedynghe, twelcke schoone was om zien ende devoot, ende op den xvj. december zoo was tbildt van onze vrauwe en van sint Jan op de balcke ghestelt.

Op den xxij. van decembre zoo was op ghestelt het cruus met onsen heere op den ocxsael tsinte Martens, ende twas al wel vergaen, want twas een zoorghelyck werck. Op den kerst avent zoo dede men een schoone messe van devocie ende men zonck te deus laudamus om God te dancken van zyn gratie dat tcruus op stont ende dat geen messchies (sic) en was gheschiet. Ende op desen dach zoo was gheweert het

(1) Dagboek VII, bl. 187-188.

[p. 15]

schalck ende alle de wyndaesen van datter langhe ghestaen hadde.’⁽¹⁾

Voorzeker zal er wel een lezer van het Westvlaamsch Archief een oude schilderij of gravure van Sint-Maartens kunnen aanwijzen waarop dit groote triomfkruis afgebeeld is?

A. Viaene.

(1) Dagboek VII, bl. 192-193.