Biekorf. Jaargang 45

[p. 303]

De oorsprong van Lombardie en het Charter van 1274.

IN eene vroegere bijdrage (Biekorf 1937, bl. 9) spraken wij van Cnoc, gelegen ten Oosten bij Nieupoort, als zijnde de eerste naam van Lombardie. Dit dorp wordt enkel ééns vermeld, en het is in een charter van 1248. Er was wei nog eene plaats gelegen langs den Oostkant van Nieupoort, genaamd Lammekins Cnoc, waarvan men spreekt in verscheidene stukken van 1111 tot 1259 (zie de Flou), doch men ziet duidelijk dat er in al deze teksten van niets anders sprake is dan van een hooggelegen stuk land, toebehoorende aan zekeren Lammen.

In het Charter waar er sprake is van het dorp, vindt men alleen de benaming Cnoc, en men spreekt er enkel van in 1248; in de archieven spreekt men voor de eerste maal van Lombardie in 1252, dus wanneer er geen sprake meer is van het dorp Cnoc: ‘Reglement van scheepvaart en tolheffing op het Swin van den jare 1252; dit zyn de steden die toolnevry zyn ende hare poorters: Brugge Ypre Damme... Nieuwerpoort Lombardie Waterduinen Mardyc Chaeftinghen’ (in Bijdragen tot de Oudheidkunde van Zeeuwsch Vlaanderen V, blz. 47), archief van Sluis. Men mag daaruit besluiten, dat de inwoners van Cnoc eene betere plaats gezocht hebben om er het dorp Lombardie te stichten.

Dit dorp zou dus ontstaan zijn tusschen 1248 en 1252. Maar in dit laatste jaar spreekt men reeds van de stad Lombardie! Dit moet ons niet verwonderen, want vroeger werd er somtijds een zeer onbeduidend dorp tot stad verheven. Dit gebeurde zoo met Santhoofd, een klein visschersdorp waarvan men vroeger nooit sprak, en dat opeens in 1163 zijn vermaard charter bekwam als novum oppidum.

Maar waar vestigden zich de inwoners van Cnoc, na dit dorp verlaten te hebben? Nu zal het charter van

[p. 304]

1274 ons inlichten. Sommige schrijvers beweren dat Lombardie verplaatst wierd in dit jaar, maar de tekst spreekt daar nergens van.

Inderdaad, men leest er dat de gravin Margareta de stad gemaakt en hersteld heeft in vroegere faren, en dat zij aan de inwoners dezer stad grond gegeven heelt, ten deele gelegen in de dumen, waar zij hunne huizen gebouwd hebben, ten deele in de Hem bij Nieupoort. Ziehier de origineele fransche tekst, volgens eene kopie uit het archief van Nieupoort, dossier N^o 2919:

‘Margherite comt. de Flandre et de haynau... faisans scavoir a tous que comme nous eussions jadis faire et restoree nostre ville de Lombardie... et que nous a ceux de cette ville de Lombardie eussions donné masures, partie es dunes ou ils ont maisonné et partie sur le hem vers Nieusport dont nous avons a depuis recevez et recevons les rentes...’

Welnu, om welke reden werd dit Charter eigenlijk gegeven? Alleenlijk om een voldoening te geven aan de abdie van Oudenburg, die beweerde dat de grond gegeven aan de Lombardienaars, aan de abdie behoorde. Na grondig onderzoek scheen het zoo te zijn; de gravin had inderdaad aan Lombardie grond gegeven door haar vroeger reeds aan de abdie geschonken. De oppervlakte besloeg 35 gemeten in de duinen, zeven gemeten in de Hem, en tien gemeten van grond genomen op de uitwegen. Men komt zoo aan eene oppervlakte van 52 gemeten voor het geheel, of 22 hectaren en 36 aren. Alles toont dus klaar dat er hier geen sprake is van verplaatsing in 1274, aangezien deze verplaatsing en nieuwe opbouwing reeds vroeger gebeurd was.

Hoe nu de overlevering uitleggen die beweert dat de kerk en het dorp van Lombardie vroeger dichter bij de zee gelegen waren als nu? Deze bewering is juist, maar het zijn de kerk en het dorp niet die verplaatst wierden, maar wel de zee die zich merkelijk teruggetrokken heeft ten gevolge van het ontstaan van nieuwe duinketens in de monding van den Yzer.

[p. 305]

Vroeger bespoelde de zee, bij hooge tij, de voet der duinen waar nu de Bassevillestraat gelegen is, die eigenlijk de oude weg is van Lombardie, langs de Ysermonding tot aan de zee, sedert het verdwijnen van den Noordelijken Yserarm. Dit alles kan men zien door de studie der oude grondlagen (zie onze kaart der Ysermonding, Biekorf 1937, bl. 169).

Wij weten nochtans niet juist wanneer deze Yserarm verzand werd; dit is ook niet schielijk gebeurd, maar heeft jaren lang aangesleept; vermoedelijk was het in de XIII^e eeuw een voltrokken feit, aangezien de polder Groote Hem in 1275 ingedijkt wierd; welnu dit kan maar geschieden na deze gebeurtenis.

Wij weten ook, volgens een Charter van 1296, waarvan er eene kopie bestaat in het archief van Nieupoort, privilegieboek van 1502, fol. 8, dat Lombardie dan een haven bezat, gelegen langs de haven van Nieupoort; hunne vroegere haven was dus reeds verdwenen. Lombardie kan vroeger noch in Westelijke, noch in Noordelijke richting dichter bij de zee gelegen hebben, aangezien men in deze richtingen de breede Ysermonding had, en dat de duinen die men nu ziet tusschen de huidige Ysermonding en Westende, nog niet bestonden. Ten andere, moest het dorp verplaatst geweest zijn, men zou, in de omliggende oude duinen, nog menige sporen vinden van vroegere gebouwen; ook menige oude potscherven, houtasschen der haarden, muntstukken, enz., maar dergelijke sporen zijn nergens te vinden.

Door eene oude spreuk weten wij dat Lombardie vroeger in Veurnambacht lag, later in 't Brugsche Vrije. Volgens P. Heinderycx: ‘Lombaerdye ligt in 't Vrije, ware 't wel ondersocht 't lage in Veurnambocht’. Welnu, dit is nog eens gebeurd zonder dat het dorp verplaatst wierd. Inderdaad, wij weten dat sedert eeuwen de Yser als grenslijn diende tusschen Veurnambacht en het Brugsche Vrije. Lombardie lag vroeger ten Zuiden van den Yser, en behoorde dus onder Veurnambacht. Het verdwijnen van dezen Yserarm had voor

[p. 306]

gevolg het ontwikkelen van den vroegeren onbeduidenden zuiderarm die bij Santhooft lag. Door deze topografische verandering lag Lombardie dus in het Brugsche Vrije in plaats van in Veurnambacht.

Weinig dorpen of steden vindt men waarvan de geschiedenis zoo beladen is met volksoverleveringen. Vele dezer overleveringen zijn weinig of niet te betrouwen, want de eene spreken soms de andere tegen, of komen niet overeen met de wetenschappelijke ontdekkingen. - Dit moet ons niet verwonderen, want de belangrijke topografische veranderingen die de omgeving van Lombardie ondergaan heeft, alsook het verplaatsen van het dorp, zijn de bijzonderste oorzaken van de verwarring die heerscht in de geschiedschrijving van het dorp.

Coxyde, November 1939.

K. Loppens.