Biekorf. Jaargang 43

Patriottentijd te Veurne.

DE Brabantsche omwenteling van 1789-1790 was het gevolg van de hervormingen van Keizer Jozef II. De opstandelingen vielen de Kempen binnen op 23 October 1789 en veroverden Turnhout. Gent viel op 12 November en Brugge vijf dagen later. Een maand later werden Brussel en Namen ontruimd door de Oostenrijkers, die zich in de provincie Luxemburg terugtrokken.

[p. 100]

Veurne ging tot de Omwenteling over op 7 December: de vaderlandsche cocarde werd gedragen en de groote klok geluid. Twee dagen later kwamen de vrijwilligers van Ieper onder bevel van kolonel Malou-Riga te Veurne en werden gelegerd in de St. Niklaasabdij. Denzelfden dag kwamen er ook afgevaardigden aan van het Comité Generael van Oostvlaenderen te Gent; ze gaven een gratis bal op het stadhuis en vernieuwden het magistraat. Ze vertrokken op 13 Dec. naar Diksmuide.

Op 24 December werd op bevel van den bisschop van Ieper, een processie gehouden te Veurne, die uitging van de St. Niklaasabdij, om den zegen Gods af te smeeken over het nieuwe landsbestuur.

Overal werden Comités patriotiques ingericht om het nationaal leger van soldaten en uitrusting te voorzien. Te Veurne bestond er nog geen, en daarom vroeg het Comité Generael van Gent op 21 Dec., dat het magistraat te Veurne ook zijn Comité zou benoemen en het stelde negen personen voor. Op 23 Dec. werden acht van de negen personen daartoe aangewezen en een negende erbij benoemd. De stad bezorgde hun een lokaal en de noodige bureelbehoeften. De eerste messagier van de stad werd te hunner beschikking gesteld. De leden van het Comité werden niet bezoldigd.

Het Comité vergaderde voor het eerst 's anderendaags, en stelde Joannes Blaecke van Rousbrugge aan als ‘recruteur’; deze werd dadelijk beëedigd.

Op 26 Dec. liet het Veurensch Comité zijn aanstelling kennen aan het Comité generael van Gent en vroeg ‘de selve onse comité te vereeren met antwoorde voor instructie ende reglement waer in de selve comité bestaen moet ende waer of sy kennisse nemen magh’. Het vroeg ook of zijn voorzitter den eed zou mogen afleggen in handen van de stedelijke wet, en daarna zelf den eed afnemen van zijn medeleden.

Om zijn loopende zaken af te handelen, had het Comité een dienstzegel noodig: het zegel van de stad en kasselrij werd te zijner beschikking gesteld.

Op 28 Dec. werd naar het departement van West-

[p. 101]

Vlaanderen te Ieper geschreven betreffende de inrichting van het Comité en om inlichtingen te vragen over zijn bevoegdheid. Terzelfder tijd vroeg het Comité van Veurne de volgende inlichtingen aan dit van Meenen, dat reeds eenigen tijd bestond en troepen uitgerust had, die op 17 Nov. te Brugge medegewerkt hadden: ‘1. Wie dat heeft aengenomen de respective troupen soo superieure als subalternen; 2. waar Ul. Ed. hebben becomen de noodighe fusijcken, gibernen ende bandoulieren, ende tot wat prys; 3. of Ul. Ed. recruten ofte alreede gemaekte soldaten syn gefourniert van eenen sabel; 4. wat exercitie Ul. Ed. de selve doet leeren, 't sy fransche, pruijssensche ofte andere; 5. wat uniforme Ul. Ed. heeft geadopteert, van waer Ul. Ed. het laecken heeft getrocken ende tot wat prijs; 6. een monsterken soo van de casacke als van de veste ende broeck; 7. ende eyndelynghe van welcke saecken Ul. Ed. Comité is kennis nemende’.

Te Veurne was schepen du Bois gelast met de militaire zaken; het Comité vroeg hem om samen te werken voor alles wat het leger zou aanbelangen.

Denzelfden dag nog deed deze schepen de volgende soldaten aannemen door het Comité, die door Pieter Scapelier ‘aengestelde sergeant’ aangeworven waren:

Soldatencorps van de Patriotten.

‘Jean B^te Menet, dit la tulippe, de St Omer.

Jaque Joazard, dit pret à boire, de Liège.

Lambert Henain, dit l'amitié, de Liège.

Pieter Muyl, dit la rose, d'Ekelsbeke.

Jean Michel, dit charpentier, de L'ondre.

Jacque Fabre, dit beau dessin, de Berlière dans le Giveaudan.

Jo-es Baptiste Hosten, dit bras de fer, de Ramscappel.

Samuel Sautier, dit sincer, de Berne.

André Maréchal, dit bel amour, de St. Quentin.

Nicolas d'Alcour, dit la forme, de Sisselle.

Jean Messian, dit verse à boire, de Dunkerque.

Antoine Canon, dit bellepointe, de Dunkerque.

Antoine Burly, dit sans peur, de Vespaly dans l'Hanovre.

Jean Schmidh, dit brisbarrière, de Vespaly dans l'Hanovre.

[p. 102]

Louis Danoix, dit joli coeur, d'Hontschoote.

François Herard, dit bien aimé, de Besançon.

Bartholomé Barre, dit bois en soif, de St. Chornon en Lyonnais.

Puyt, dit la violette, de Leysel’.

Deze recruten deden den volgenden eed in handen van den secretaris: ‘Nous faisons serment d'être bon et loyal soldat, d'être fidèle à la nation belgique, obéissant à nos supérieurs et sacrifier notre sang pour la défense de l'état. - Wij sweiren te sullen syn goede ende getrauwe soldaeten, te sullen syn gehoorsaem aen ons oversten, ende ons leven te pande te stellen voor de defentie der vereenigte nederlandsche staeten, soo helpt my Godt ende al syn heylighe.’

De kern van het toekomstig Corps uit Veurne was een echt samenraapsel van avonturiers, zooals hun bijnamen het genoegzaam bewijzen. Schepen du Bois was er ten volle van overtuigd, want hij vroeg reeds den volgenden dag aan het Comité dat er zouden officieren aangesteld worden ‘sooveele te meer dat sonder de selve hoofden seer difficil wezen sal de gemaeckte recruten in bride te houden’.

Het Comité stelde terstond de volgende officieren voor: Jonker Pieter Lefebvre de Terbeken, kapitein; Baron van Schacht, eerste luitenant, en Benedictus Bieswal, onderluitenant ‘in de te maecken compagnie der nationale troupen der stede ende casselrie van Veurne’, onder voorbehoud van de toestemming der hoogere overheid. N. Scapelier werd bevorderd tot adjudant. Het Comité vroeg ook aan den burgemeester dat hij zoohaast mogelijk de goedkeuring van deze benoemingen zou vragen aan het departement te Ieper, in geval de goedkeuring in de bevoegdheid viel van de Staten van West-Vlaanderen, ‘vermits de noodsaeckelyckheid vereyscht om te connen een goed order behouden onder de gemaeckte recruten, dat er jnstantelick eenige hoofden woorden aengestelt’.

Den volgenden dag was het Comité reeds bevreesd dat de nieuwe recruten het hazenpad zouden kiezen; het

[p. 103]

vroeg aan het stadsbestuur dat het de schuiten die binnen de stad lagen, 's nachts aan de keten zou leggen, en dat de herbergiers na zes uur 's avonds geen drank meer zouden tappen voor de nieuwe soldaten.

Schepen du Bois maakte ook de klachten over van den sergeant en de recruten tegen hun medemakker Jaecque Joazard; deze werd 's anderendaags ontslagen en 's morgens om zes uur buiten de stad gezet, ‘om door middel dies t'ontvluchten d'oneenigheden die onder de troupen soude connen ryzen’.

Op 31 Dec., 's avonds te zes uur, vernam het Comité, dat het plaatselijk Comité van Ieper officieren benoemd had om het bevel te voeren over de soldaten van Veurne; daarop werden de burgemeester en de secretaris van het Comité belast om in de Comités van Ieper en Meenen, alsook in het departement te Ieper, na te gaan ‘wat er moet, relatyf aen de tyds omstandigheid, behandelt worden; wat kennesse aen onse Comité competeert’; ze moesten ook laten weten dat het Comité van Veurne ‘sigh doleert dat de comité van Ypre over onse stede ende casselrie eenighe troupen is aenstellende’.

Wat er verder gebeurd is, verhalen we een volgenden keer.

C.R.O.P.

Bronnen: 1. Handschrift van Frans Albert Vermeersch, burgemeester van Veurne ‘Journées mémorables de 1789-1790’. 2. Akten der vergaderingen van het comité patriottique écclésiastique ende civil, opgericht binnen Veurne (23 Dec. 1789-3 Dec. 1790).