Biekorf. Jaargang 42

[p. 255]

Mengelmaren

Apis Romana. - Vergilius' Aeneis, V, 114 vlg.

Een spannend stuk voor onze jonge humanisten der Dichtersklasse, deze roeiwedstrijd, een der lijkspelen door de Trojanen te Acesta (Sicilië) op den verjaardag van Anchises' dood ingericht. Vier schepen, de beste roeiers van de vloot, loopen om den prijs; hun latijnsche namen zijn: Pristis, Chimaera, Centaurus en Scylla, aldus genoemd naar hun galjoenbeelden.

Liever dan die latijnsche namen bij de vertaling te behouden, laat ik de jongens zoeken naar een passenden Vlaamschen naam. Op de Chimaera vinden ze gemakkelijk De Drake. Voortgaande op Homerus' Odyssea, die het Sirenen-eiland dichtbij de Scylla-klip stelt, maken we een sprong en doopen de Scylla met den innig Vlaamschen naam De Meerminne.

Op den Centaur zet ik tot aller voldoening: De Wildeman, na een woordjen uitleg over de Wildemans nevens onze stadswapens, over den Wildeman in Vondel's Leeuwendalers en over het ‘jagen van den Wildeman’ in de Germaansche overlevering.

Als ik dan wijs op onze oude, echt Vlaamsche uithangborden en huisnamen met Drake, Wildeman en Meerminne, dan lees ik in veler oogen dat zij iets snappen van het humanisme onzer eigene Vlaamsche overlevering.

Blijft nog de Pristis, een soort walvisch of walrus. De herinnering aan den Dierentuin doet bij sommigen De Zeeleeuw bovenzwemmen en... daar schieten ze vooruit, met krachtigen riemslag: Drake, Wildeman, Meerminne en Zeeleeuw...

Ik ondervind dat de jongens deze ‘hunne’ schepen volgen met meer spanning en genot dan vroeger, toen wij, philologisch getrouw (?), de Latijnsche scheepsnamen behielden.

A.V.

De Kogel is door de Kerk.

Van twee kanten wordt er gevraagd naar de beteekenis en oorsprong van deze uitdrukking die tegenwoordig in boeken en bladen kwistig gebruikt wordt.

De beteekenis: Na lang aarzelen is er een besluit genomen, zoodat er niets meer aan te veranderen valt; de teerling is geworpen. Trekt op de fr. uitdrukking: le coup est parti. Men zou dan evengoed kunnen zeggen: De kogel is er door. Wat komt die kerk daar bij dien kogel doen? Dat is de tweede vraag.

[p. 256]

Carolus Tuinman, in zijn boek over de Nederduitsche Spreekwoorden gedrukt te Middelburg in 1726, eerste deel, bl. 31, waagt den volgenden uitleg:

‘De reden van dit spreekwoord kan zijn, om dat men bij 't Pausdom zonderlinge eerbied heeft voor de kerkgebouwen, en gelooft dat de Heiligen, waaraan die zijn toegewijd, en welker overblijfsels men daar in bewaart, zeer worden beledigt en vergramt, wanneer men die beschadigt. Hierom plegen de kerken in belegeringen en verwoestingen verschoont te worden. Is dan de kerk zelf aangetast en doorschoten, 't is een blijk, dat men door geen ontzag wordt afgeschrikt, en nu alles durft ondernemen. Die het heilige niet spaart, en de vreeze daar voor afgelegt heeft, zal dan het ongewijde nog minder verschoonen. Dit wordt toegepast op zulke, die door eenige stoute daad zich ontdekt, en het wederhoudend gezag afgeworpen hebben, om dus voort te gaan.’

Die zegswijze is niet vroeger dan de 18^e eeuw bekend, volgens Stoett, Nederlandsche Spreekwoorden, n. 1222. Het is een Hollandsche en Friesche spreuk, door Zuid-Nederland eerst in den jongeren tijd overgenomen. Hoe geraakte dan juist een ‘paapsche’ kerk in de taal van een ‘hervormde’ spraakmakende gemeente? Tuinman zocht blijkbaar veel te verre.

Waarschijnlijk staat de kerk in deze zegswijze alleen voor het stafrijm of alliteratie met de kogel. Zoo meent Verdam (Uit de Geschiedenis der Nederl. Taal, 4^e druk, bl. 176) en hij vergelijkt met: Gestolen goed gedijt niet. Al te goed is buurmans gek. Wij voegen er nog een paar voorbeelden bij: Het past lijk een kanten kraag op een koe. De katte komt op de koorde. 't Is de katte in den kelder kweeken.

Is de kerke nu met den kogel verzoend?

A.V.