Biekorf. Jaargang 42

Plaatsnamen.

Een mengeling uit het pas verschenen XVI^e Deel van K. de Flou's Woordenboek der Toponymie.

WAARUIT en hoe een plaatsnaam ontstaaan is? Wat hij al kan beteekenen? Soms zit er een landschap in, soms een heele geschiedenis, elders nog landschap en geschiedenis te zamen. In de dichte sponden van dit XVI^e Deel ligt er weerom veel belangwekkende en treffende uitleg van plaatsnamen verspreid.

Le val te Acquin was Kinendale in 1186; te Crémarest wijst de naam op een (molen)wal; Le val de la Coupe te Ste Aldegonde bij Sint-Omaars beteekent: het dal naast het kopje.

Een moord van 't jaar 1773 gaf den naam aan de Vallée meurtrissoire te Wacquinghem.

De heerlijkheid ten Berghe te Sint Joris ten Distel werd opgericht ten voordeele van Marius van den Berghe.

De Vate, een groote ronde waterput op de markt te Loo, roept ter vergelijking een wijk van Stuivekenskerke ter Vate geheeten,

Vaucherien in Veurne-Ambacht wijzen op de leenroerige karwei van weiden te maaien: het falcillagium (faucillage) bij Du Cange.

La Vellerie, een hofstede te Moeskroen is de weersplete van 't Vl. Kalvekeete.

Venetiën te Zwevegem in 1442, is een heerlijkheid

[p. 22]

gesticht ten behoeve van Jacob Schaeck, gezant der stad Brugge te Venetië.

Ventecul, een hoogte en wijk te Wimille, is wellicht een ouder Waaigat.

Le Ventu, een hofstede op een hoogte te Caffiers, staat als ‘le winthus’ geboekt in 1286; uit Le Wintehus is Le Venthus, Ventu ontstaan. Zooals de herberg ‘à l'Alvégus’ halfwege de bane van Burburg naar Duinkerke, ontstond uit ‘het half-wege-huis’ (Biekorf 1914-19, bl. 324) en Boileau's Tholus (in Epître IV op den doortocht van den Rijn) een eenvoudig tolhuis op den Rijnoever was.

Verkenshof, een heerlijkheid te Moorseele, kreeg zijn naam van Jan Verkin, bezitter van 't hof in 't jaar 1365.

De Verletboom te Lapscheure is een andere benaming van den Preekboom in 1499. Preekboom, Evangelieboom, Verletboom is een boom waarbij de processie stilhield, ‘verlette’ om te luisteren naar de lezing van het Evangelie en naar den preek of sermoen die somtijds bij die ‘statie’ gehouden werd. Biekorf 1932, bl. 12.

De Verloren Kost is een schimpnaam voor de vesting tusschen Gent- en Kathelijnepoorten te Brugge: immers rond 1870 is deze in wandelhof veranderd. Het Verloren Einde en Verloren Reck te Damme en Oostkerke zijn watergangen die door het graven van nieuwe vaarten afgesneden werden.

Vermandois, naam van leenen te Oostkerke: zij hingen af van de abdij Sint-Kwintens ten Eilande te Saint-Quentin in Vermandois. Biekorf 1920, bl. 211 vv.

Vieil-Homme, een wijk van Hubersent, hiet in 1297 Willaumes en een paar honderd jaar later Wullame, Voeullame (1516 en 1553).

Vieille-Eglise, een gemeente in het kanton Audruicq, hiet in de 12^e eeuw Sancti Audomari Kerke (Sint-Omaarskerk) nevens Odenkerka, S. Aud'kerke. In de 15^e eeuw: Ouderkerke, Vieille-Eglise. In 't voorbijgaan, onder de Republiek, werd de naam L'Indivisible opgedrongen, anno 1773. Viel-Moustier, canton Desvres, werd in gemeld jaar: Prairie-la-Calique. Vgl. andere zulkdanige Re-

[p. 23]

volutie-namen in Fransch-Vlaanderen, Biekorf 1932, bl. 366,

De Vier Aimons kinderen: naam van een hofstede en herberg te Ettelgem, een herberg te Ruddervoorde en te Sint-Kruis (Brugge), een hofstede te Sint-Michiels. Te Ettelgem is de herberg rond 1565 ‘In de vier hemels kinderen’ geworden! Vgl. Biekorf 1933, bl. 340. Renout en zijn drie ridderlijke broeders op het ros Beyaert ontaardden op latere uithangborden tot De Vier Eemers. Aldus te Brugge, Pittem en Tielt (Archivenboek van Rond den Heerd, II, bl. 9) en te Wetteren.

De Vier Kaven, herberg te Lichtervelde, aangeduid op de Stafkaart van 1877 als Les Quatre Caves. Vgl. de Zeven Kafooren te Arneke, Biekorf 1934, bl. 312.

De Vishaeghe, land te Oedelem, wellicht een ‘haghe’ waar ‘vissen’ d.z. fisjouws, fr. putois, gevangen werden.

Vij vekapelle te Sint-Kruis, vroeger Viven (1399), staat in 1498 geboekt als ‘capella de quinque’.

De Vlâmeerschen te Zedelgem, in 1437 beschreven als ‘land gheheten mahuus vlaminx mersch, nu de vlamerschs...’.

De Vlaming of Vlaminghoek te Brugge, is de geheele moerassige vlakte gelegen tusschen de Vesting der stad en de oude Iperleet (thans Oostendsche vaart). Vroegertijd hiet de vesting aldaar de Vlamingdam en de straat die er naartoe leidde heet nog de Vlamingstraat. Andere ‘Vlamingen’ liggen te Hazebroek, Langemark, Poperinge, Saint-Martin-au-Laërt, Sint-Laureins.

Vogel-Veugel- in samenstelling: naam van akkerland, weiden en andere plaatsen die ledig en onbebouwd liggen: Vogelbilk, Vogelbosch, Vogeldal, Vogelstic, Vogelweede. In 1408 vermeld te Wenduine ‘...eene jeghenoode heet vogheldilke es verloren by vloghen van den dunen, ontrent .xx. ghemete landts’. Vgl. het huidige Wvl.: Ik laat dat land van de jare veugelwee liggen: d.i. ledig en onbebouwd (De Bo).

Vollanden, vullandt: de beste landen, die volle geschot betalen in de Wateringe, te Klemskerke

[p. 24]

en Moere. Wanlanden betalen maar een deel van 't watergeschot; een derde te Zerkegem in de jaren 1550: ‘Int Wanlandt, inde iij. ghemeten over een...’

Vrijdom. Het Vrijdom te Uitkerke: de kerk en een deel van 't dorp die ontslagen zijn van het watergeschot.

Het Vrijdom van het Beverhoutsveld te Beernem: het gebied rond het Beverhoutsveld dat binnen de palen ligt; alleen de lieden die binnen de palen wonen, hebben recht op het benuttigen van het Beverhoutsveld.

Het Brugsche Vrije was eerst de kastelenij van Brugge en later het vierde (landelijk) lid van 't Land van Vlaanderen. Het grensde ten Noorden aan de zee, ten Oosten aan de Vier Ambachten, ten Zuiden aan de kastelenij van den Ouden Burg, ten Westen aan de kastelenij van Yper. Zijn benaming is zeer afgewisseld: Lat. Francigenum in 1237; het Vrie, Vrie Officium Brugense, nevens Vl. vrie scepenen van den Brugschen ambochte, den Vrien van Bruchambocht, het Vrihe Brugsche ambocht; fr. Mestier francon; Lat. francum territorium brugense.

't Rechte Vrije d.i. het platteland onder het voornoemde Brugsche Vrije tegenover de heerlijkheden. De bewoners van het ‘Een Vrije’, het Rechte Vrije waren ‘upsittende laten’; deze van het ‘Ander Vrije’ waren ‘ofsittende laten’.

De Vuile Grond: een plaatse in de zee, vlak vóór den dijk te Oostende, ook Kwade Grond geheeten; naar men waant, het verloren deel der stad Oostende. Het zeevolk vertelt dat men daar nu en dan brijken en zelfs brokken van zerksteenen opgevischt heeft.

Waerdamme, in 961 capella de Wara: kapel langs de Ware-beek; in 1090 nog Wara. De oudste naam van de parochie schijnt Ware geweest te zijn; later (op het einde der 14^e eeuw) is het Waerdam(me) geworden, naar den dam die rond de Ware lag. - Talrijke waterloopen en dijken heeten Ware: er liggen Waren te Aardenburg, Beerst, Breedene, Eessen, Gistel, Westkerke, Oostburg, Zwevezele, Uitkerke.

[p. 25]

De Vier Uitersten te Roeselare en de Vijf Geboden te Gistel en te Vlamertinge, zijn Catechismusnamen voor aaneengebouwde huizen. Vgl. daarmee de Acht Zaligheden, de Zeven Werken van Bermhertigheid, de Tien Geboden, de Drie Goddelijke Deugden.

De Vijfve-Zesse is een tiendeland te Lissewege; de Tempeliers bezaten aldaar ‘eene Thiende ghenaemt de vijfve-zesse, dats te wetene den vijfsten ende zesten schoof van de Thiende [van] gheheel de Prochie’ in 1614.

Wandelmeersch. De bekende vlottende eilandjes te Lyzel onder Sint-Omaars, les Isles Flottantes. ‘Het landt dat sy te Sinte Omer namen Terres flottantes, en is proprie gheen Wisselmersch, maer Wandelmersch, omdat die wandelt ende waeyt van d'een plaetse naer d'ander. In de jaren 1700.

De Vlaemsche Stroom, fr. l'estrom de Flandre, is het vaarwater langs de Vlaamsche kust, benevens de Schelde waar zij de grens tusschen Vlaanderen en Brabant vormde. Dit behoorde heel en al aan de Graaf van Vlaanderen toe. ‘La seigneurie de l'Estroem sur l'Escaut appartiendra au comte de Flandre aussi avant que les nefs peuvent flotter.’ 1327.

Het Vloedmarck is het strand langsheen de Noordzee en de Vlaamsche zee in Westvlaanderen. ‘Een anker was vanden [gevonden] upt vloedemarc bin Veurnambocht. (1377). - Van enen anker die vonden was upt vloedghemaerke... (1378).’ Vloeimerk leeft nog in onze taal, o.m. te Oostduinkerke. Biekorf. 1933, bl. 288.

Het Goed ter Vlaagt, een heerlijkheid te Ruiselede toebehoorend aan de Tempeliers; na hun opheffing, aan de Ridders van Malta. Er was een ‘groot Vlaecht’ en een ‘klein Vlaecht’. Dichtbij het groot Vlaagt staat de Vlaagtmolen. De Commandeur was op het Vlaagt in 1436. Na de scheiding der commanderijen van Caestre en Slype in 1565, behoorde het goed te Ruiselede onder de commanderie van Caestre in Fransch-Vlaanderen. Vgl. Rond den Heerd XXIII, 174.

[p. 26]

Het Valclant was eene landerij en leengoed te Craywick (bij Broekburg). De houder van dit leen, geheeten ‘la Terre du Faucon’ en zijnde 15 gemeten groot, moest jaarlijksch op Sinte-Maartensavond (10 November) een roode valk aan den heer aanbieden.

Nevens dit leengebruik stellen we nog een paar wetensweerdigheden om onze wandeling te besluiten.

De ‘ghesellen’ van den hierboven vermelden wijk ter Vate op Stuivekenskerke gingen in het jaar 1469 ‘spelen ende toghen... een spel van misterien’ in de processie van Veurne.

Te Lichtervelde, bezuiden de kerk, lag er een stuk land vanouds geheeten vincents maes hofstede. De ligger van 1569 vermeldt dat dit land ‘is tbeset van den zoppecoucken op den witten donderdach’. Dit bezet dagteekent van 30 Oktoker 1481. - Het uitdeelen van wijn en krakelingen op den ‘Zoppedonderdag’ bestond vroeger in vele kerken van het Vlaamsche land. Zulk een uitdeeling, bezet op het Canariestuck, werd nog in 1676 te Slijpe gehandhaafd. (Biekorf 1931, bl. 65). Te Varsenare bestaat het gebruik nog: het is door een stichting in 1742 bezet op een stuk land, nu het Koekestukske genaamd. Biekorf 1930, bl. 108. Telken jare op Witten Donderdag, 's morgens na den dienst, krijgen de schoolkinderen van Varsenare koeken van 't Koekestukske.

J.D.S.