Biekorf. Jaargang 40

[p. 124]

Bouten Busschaert

'T WAS een reuze van een vent; nog maar gewillig twintig jaar kon hij er een van veertig omverre blazen. Een schooner gebouwde kerel 'n liep er onder Gods zonne niet, met een krullekop, met een nekke, en met schouders! borst, beenen en billen! ‘Wel! zeiden de menschen, zij gerust, zoolang als er die kerel loopt gaan er hespen zijn’! De slag van zijn vuist of de stamp van een peerd dat was eender. Hij was hoveniersknecht te Brugge in ‘Hemelrijke’, de ‘stalboerderij’ van baas Coene; zoo 't stond daar in de schure een houtene tafel niets te doen, lijk al dat brol is, en overal in den weg.

- Gauw', zei de vrouwe, 'k zijn moe van ze hier te zien drillen; 'n is er niemand die ze moet hebben? Scheert ze vast en legt ze aan 't vier.

Bouten wierd daarmeê gelast. Maar Bouten ontzag het van ginder t'enden 't hof de bijle te gaan halen; en ruide entwat van: ‘Zooverre loopen voor 'en boothamer, tut, tut, tut....’

Zoo, m'n kozen sloofde z'n rechtere mouwe op. De twee andere knechten zagen z'n aanleg en loechen lijk zot:

- We weten dat je macht hebt, maar die tafel in slunsen slaan?!... niet gelooven 'ei!

- We gaan 't zien, antwoordde Busschaert kalmweg.⁺

+ Hemelrijke: een van de laatste boerderijen die in Brugge nog bestaan, van tijdens de 3^de vergrooting. In die ‘stalboerderijen’ kweekte men groensels. Hemelrijke, thans bewoond door H. Arthur Cortvriendt-De Cnuyt, staat met 't voorhoofd in Stuvenbergh. Die straat, nu gedempt, kwam van de Haarakkersstraat, liep dweers door de hovingen van 't groot Seminarie, kwam kruiswijde op de Oliebaan uit (een ingemetselde poort duidt nog de plaats aan), ging voorbij Cortvriendt's rechtdoor, en stopte in de Snaggaertsstraat aan 't hoekhuis ‘De Helle’, rechtover de Speelmansstraat. Zie ook: K. de Flou, Woordenboek der Toponymie.

[p. 125]

't Zat nog in z'n mond: geeft hij mij daar, met z'n bloote vuist, geen slag dè, dat de tafel opwupte lijk een pijkezot!... Maar breken?... nog geen gedacht van.

- Ja jaaje! Boonen en erweten! spotteden d'andere.

Pardaffe! ging dat nog een keer, en - biechte-waar - de vergâringe zuchtte en begaf!

- Derde keer goe'keer, beet Bouten en neep z'n lippen.

Dedjinge!! 't was lijk een geweere dat afging, een fijn straal bloed schoot uit z'n vuist, wel twee meter hooge... maar blad en planken, pekkels en pooten, 't speersde rond in de schure, àl in brokken en stukken!... Die 't gezien heeft, onthiel' het voor z'n leven en heeft het dikwijls opgehaald.

En zeggen dat zoo en pracht van een vent nog nooit gelachen 'n had, altijd neerslachtig en droefgeestig was, geene van meer. 't En was geen domme kloefe of ongeletterde sjouwer, hij las immers veel te veel boeken; maar, waren er goede bij, daar waren er ook, en meestendeels, van die fletsche flauwe deefelaars die hem niet 'n dienden en er een nijdigen norschen droomer van mieken. Als ge dan vernemen zult dat: Busschaert een onwettig kind was, dan weet ge alles. Nooit 'n had er een vader z'n krullen gestreeld noch een kruise op z'n voorhoofd geprent; nooit 'n had er een moederherte geklopt tegen 't zijne of zijn jonge jaren met liefde doorbalsemd... Als bastaard had de moeder, die hekse, hem te vinden geleid in de ‘busschen’ en was ze weggevlucht, God weet alwaar; als vondeling werd hij, ‘de busschaard’, in een weezenhuis opgenomen. Daar was, de dompelare, nu ook al een tiental jaren van weg; en wat hij daar van God of kerke gehoord had was al lange uit z'n hoofd. Hij kende g'heel z'n droevig verleden en voelde lijk een vloek op z'n schouders wegen. Niemand om hem te leiden of te troosten; misnoegd en menscheschuw, zocht hij liefst van al: den donkeren en de eenzaamheid. De Oliebane te Brugge dààr, zonder huis of stake, de verlatene kruisveste en de eenzame

[p. 126]

meulenwals... dat was voor hem gegoten. Hij haatte de menschen men 'n kan niet meer; moeders en kinders 'n kon hij voor z'n oogen niet geluchten.

- Dat's zoo en bijtebauw! vezelde 't volk, een hertefretter, een keikliever!

't Jong vrouwvolk van daar in 't ronde, ‘de Snakkersstrate’, de Carmersstrate, den Rolleweg en g'heel dat nest van zijstraatjes, misprees en misachtte hem tot in de ziele, omdat hij zoo mannelijk schoone was en dat hij ze nog niet zag staan.

Alleman wist dat hij bastaard was en liet het hem hooren... als 't paste.

- ‘Canoorie veugel’! riepen ze... van achter een hoek of een kant, en van verre, want iedereen was er benauwd van.

Bouten, als hij dàt hoorde, 'n wist met z'n zelven geen weg, was om uit z'n vel te springen. De muren vloog hij op van nijdigheid en schoot in zoo 'en passie, dat hij een ongeluk zou gedaan hebben. Nooit wist hij op wien hem gewroken: de schurken bleven te verre af; en hij, met al z'n macht, stond machteloos vóór die schandige waarheid: een bastaard zijn! Dan kreesch hij bloedige tranen van spijt, en wee hem! wee hem die dan spotten of met rooie monkelen dorst... en dat hij 't zag!!...

Alzoo is 't gebeurd, in 't Gotje, dat hij met al z'n peerdemacht, en lijk uitzinnig, een manskerel te lijve ging, en zoo leelijk en zoo wreed toetakelde, dat Lieven Aernouts, zoo was z'n name, in een haai en een draai geveld, voor dood bleef liggen. Maar water dan gegoert, geschuifeld en geropen wierd, door al dat volk, van: Moordenare! Gloeienden bastaard! Bertulf! Norschakker! Moef! zie, hurkt e' keer: hooren en zien verging! Hij stond daar alleen, in den hoek van 't Gotje met z'n rik tegen ‘'t Sprimmollie’, en z'n armen⁺

+ Snakkerstrate: Snaggaertstr. - Canoorieveugel: Kanarievogel, Br. voor bastaard. - 't Sprimmollie: Spermalie (1601), oud ‘Huis ten Duinen’ of ‘ten Walle’ (1256).

[p. 127]

open, gelijk een beer, gereed om wien ook in z'n grijptangen te versmachten. Van g'heel die huilende bende die hem insloot 'n was er echter geen één, maar geen enkele, die naderen dorst of Lieven Aernouts van vóór z'n voeten had durven wegsleuren.

De schâbletters moesten er een einde aan stellen. Busschaert ging meê g'heel gewillig. Toch één keer had hij z'n kop kunnen uitwerken, en 't was hem nu al eender waar hij naar toe moest. Maar eer dat ze in ‘'t Blend-Ezelstraatje’ toekwamen, g'heel dien langen weg: door 't Genthof, over ‘d'Eerappelmarkt’, de ‘Kiekemarkt’ en ‘'t Gat van Sint Donaas’... ge kunt peizen wat een afgrijzelijk geschuifel en getier, en wat een gewoel van volk!!...

Lieven bekwam... gelukkiglijk! Veertien dagen heeft hij in 't gasthuis gelegen, maar... lam is hij gebleven voor g'heel zijn leven.

Bouten kwam voor 't verhoor; het kort-zitten in de vangenisse had hem al goed afgekoeld, en nu stond hij daar dood-spijtig om z'n toomelooze schurdigheid.

- A'wel, vroeg de voorzitter - 't was Dullaertje, ook zoo 'en burrelare - a'wel, vroeg hij bitsig, wat weet je nu nog te vertellen?

Bouten bedeesd en verweerd 'n sprak geen sprèk.⁺

+ 't Blend Ezelstraatje: daar is het hoofd van de wacht. - de Eerappelmarkt: of Petattemarkt, ook Nieuwjaarbrugge en S^t Jansbrugge geheeten bij 't volk. Officieel is dat de Academieplaats of Jan Van Eyckplaats (sedert 1878). - de Kieke(n)markt: of Sint Jansplaats. - 't Gat van S^t Donaas: ingang van den burg komende van de Ph. Stockstr. Bij mijn wete zijn er nog vier gaten in stad: 't gat van de Capucijnen onder de spoorhalle; 't gat van de Lane onder den spoorweg; 't Nunne(n)gat neffens de apothekerij Veys in de Noordzandstr. en leidende naar de oude schilderskapel, thans in 't bezit van de zusters Josephienen; en 't koegat (of koepoorte) rechtover 't Speitje aan 't Eiland, 't begin van de Gasthuisstrate. Was weleer een uitgang van 't Begijnhof, maar werd in 1890 gedempt en in strate getrokken. Een echte Bruggeling gebruikt die benamingen zonder het minste bijgedacht. Zijn er nog meer gaten? Daar zijn nog: 't Papegat, 't Moorkensgat, 't Rookgat, 't Teersgat-sonder-neuse, enz; maar dat zijn namen van huizen.

[p. 128]

Hij was eenigzins plichtig, hij voelde 't, om z'n ruwheid en daarom ook 'n wou hij z'n zelven niet schoone wasschen. De wetheere, een broekventje van een stamp hooge, sloeg met z'n vuistjen op tafel:

- Beeste van een vent, tierde het, is 't nu uit met al uw geweld?!

- Menheere, kan ik het helpen dat ik een bastaard ben, steende Busschaert, 'k en heb het m'n zelven niet gedaan... waarom moest ik ooit den dag zien?... Daar liep een perel langs z'n kaken.

- En is 't al? schoot Dullaert uit. Met spot en misprijzen zat hij op z'n stoel te draaien.

Bouten 'n moest maar dat zien en hooren, ineens ten toppen uit, was hij al z'n schuchterheid kwijt, stoof met een snak rechte en 't klonk door de zale:

- Omdat 'k hier gevangen sta, durf je spotten met m'n schande. (De twee ‘harenmutsen’ sleurden hem zeere achteruit op het banksken). Kom hi er da 'k je krake(n) op m'n knie!... Gemeene lafaard!

Dat viel in de rechtszale gelijk een donderslag. Niemand 'n twijfelde daar aan of Busschaert dat zou gekunnen hebben, met één hand toen nog, zulk een ‘allemander’ van 'en vent en zoo 'n petattestampertje van een voorzitter. Daar voer lijk een zweem van spotternij door de zaal. Dullaertje, altijd zoo venijnig en scherp ter tale, was nu lijk in z'n mond geblazen, en klaar van verschot viel z'n bril van z'n neuze. 't Was vierschare-uit en seffens: Bouten vloog den bak in, voor 'k weet niet hoelange.

Een tijd nadien die zelfde Mijnheere Dullaert was overnoene op wandel met z'n vrouwe in de Twijnstrate, komende van de Ridderstrate.

- Maar kijkt 'en keer ginder in de Phlip Stockstrate. zegt hij, wat een toeloop en wat een zwaaite van volk! Wat is er daar gaande, dè?⁺

+ Haremutsen: beremutsen, hapsaards, houdvasters, landswachten. Allemander van 'en vent: eendelijk groot en zwaar.

[p. 129]

Ze 'n moesten niet lange wachten, ze kregen algauw bescheed... 't Kwam daar van uit ‘'t Kulktestraatje’ met wilde zotte sprongen een wroede stier gevlogen en rechte naar hunder... De fijn uitgeklopte dame, wit lijk een lijk, viel achterwaarts-over lijk een steen en bleef er liggen. Dullaert was den kop kwijt, liet glad z'n vrouwe in den brand, ‘dood van alteratie’ zocht een deuregat of een insprong en vluchtte den trap op van een huis. De stier kwam op lijk en stormhoze! den steert in de lucht!... en die vrouwe daar op de kalsij'n, zonder taal of teeken... hij ging ze scheppen, 't is zeker!!.. geen twintig stappen meer!.

- Och God! Aaai!!... schruwelde 't volk getroppeld aan 't Middelburgstraatje... Maar al met en keer tusschen vrouw en stier sprong er een vent lijk een boom, een reuze van een vent!

- Bouten! 't Is Bouten Busschaert!! schreeuwden ze met honderd te gelijk; van waar hij uitkwam de duivel weet het! Met den kop tusschen de schouders, geschoord en geblokt, en de vuisten gesloten, lijk in 't brons gegoten! Menschen! wat was hij schoone!!

Op 'en sprong van hem bleef de stier 'en pink boomstille staan, de horens gebukt, gereed om z'n haal te nemen, maar Bouten was hem voren, hij rees in de lucht en bokke!! de beeste kreeg op heur ‘sterre’ zoo 'en onmenschelijken zwaren mokerslag dat ze duizelde, twee drie stappen achter uit eerzelde, en op heur knie'n ten gronde stuikte. In een wrong lagen ze er op, een stuk of vier kloeke gasten, te gelijk; en de knecht van Strubbetjes, den zwijnebaker van aan ‘'t Keersken’, plofte z'n slachtersmes in den stier z'n kele dat 't bloed uit z'n muile zeekte.⁺

+ Kulktestraatje: straat der Culctstickers t.t.z. Spreistekkers of kussenstekkers; ambacht al bekend van vóór 1293. Zie ook De Bo, Verdam, Kiliaen. Kelkstraat, zooals er nu geschilderd staat, is dus leelijk mis. - Sterre: Sterne, voorhoofd. - 't Keersken: De oude S^te Pieter- en Kathelijnekapellen wierden in 1723 ten deele afgesmeten en herbouwd in bidhuis van de keersgieters. Nu is het een herberg ‘'t keersken’, met ingang al 't Galgeveld of Keersstrat, een zijstraat van de Ph. Stockstraat.

[p. 130]

't Liep seffens zwart van 't volk; de vrouwe, die nog altijd van de wereld niet 'n wist, wierd binnengedaan in een heerenhuis. Busschaert sloofde z'n mouwe op, het bloed zijpelde langs z'n kleeren... z'n hand lag geborsten, opengeklakt en gekneusd leelijk om ziene. De zelfste sloebers die hem, overtijd en daar omtrent op de zelfste plaatse, zouden gesteenigd hebben, wenschten hem ‘proficia'’ en sloegen nu vriendschappelijk op z'n rik lijk of te zeggen: ‘alla', m'eten alledage soepe te gare’. Tusschen al dat gedrumsel brachten ze Dullaertje bij, 't mannetje beefde nog lijk 'en blad; 't pakte Bouten vaste en met een soorte zenuwjacht en babbelwater in den mond ging het op:

- Ha! m'n brave man, ge zijt een held! een edele man! Hoe kan ik je ooit genoeg bedanken, ik die gemeend had dat je maar een beeste waart! Ha, mon cher, mon cher...

Bouten schudde hem van z'n lijf lijk een blomzak en draaide de Ridderstrate in... Een lange striepe bloed volgde, liep tot voorbij ‘Sinte Wolburge’ en verdween achter den hoek van ‘de Krommewol’.

- Mijnheere de(n) advokaat, zei er een, ge moet niet verschieten, 't is nog altijd de(n)zelfste(n) ijzerbijter gelijk.

's Anderendaags was de wetheere met z'n bekomen eegâ in Hemelryke gezet. Bouten ontvong ze aan 't spinaziebedde, de hand dikke omwonden en goed opgebonden.

- Vriendschap, begon de dame - en ze bekeek dien knappen blonden kerel met z'n groote blauwe oogen,... ze was er zienlinge van ontroerd,⁺ - vriend-

+ Kromme wol: Crommen wal (1290) of Sconinxstraat (waarin Jan Coning gewoond heeft (1397). De wal van de eerste vesting miek daar 'en elleboge of kromte; vandaar Crommen wal. Benaming, over 30 jaar, door grootmoeder zaliger nog gebruikt.
Brugge bezat nog twee namen in dien aard: 't Kromme Roosendaalstraatje, dat gedempt is; en 't Kromme Genthof dat nog bestaat, ongelukkiglijk, dat was te lief, te eigenaardig, te brugsch... ze hebben er Korte Genthofstraat van gemaakt. Een brugsch herte heeft daar verdriet in....

[p. 131]

schap, wij komen u hertelijk bedanken, ons leven hebt gij gered ten koste van uw eigen bloed.

- Vraagt al dat je wilt, deed de man voort, 'k heb u verweten voor al dat leelijk is, je moet me dat vergeven... 'k en kende u nog niet. Maar 'k wil je een fortuine geven, is 't wel?

- Geen cens, spoog Bouten met misprijzen.

- Wat wil-je toen, jongen?

En Bouten ging op en luide:

- Wat dat 'k wille en wat dat 'k eische?... Voor mijn leven het recht van ongescholden en ongestraft mij te verdedigen tegen al de lafaards die me bastaard noemen!

- Al zoo waar, man, als dat ik rechter ben, riep Dullaert even luide, 'n gaat er bij mijn wete niemand op Gods wereld ongestraft je nog als vondeling of onwetteling te verwijten hebben. Wij 'n hebben noch kind noch kraaie, en willen je met liefde behandelen gelijk ons eigen kroost.

Bouten schudde z'n kop.

- Zwijgt, riep hij, dat klinkt valsch! Dat 'n heet ik geen liefde, 't is hier sprake van een schuld en van een betalinge, meer niet! En laat nu m'n hoofd gerust! Hij draaide z'n rik en 'n bezag ze niet meer.

G'heel onthutst en beschaamd verlieten de twee bezoekers het hof. Buiten gekomen hield Dullaert z'n vrouwe staan:

- Moest zoo 'n kerel met verstand geleid en gedrild worden, 't ware de prachtigste rudderheere dien ik ooit in mijn leven heb tegengekomen! Wat een wild uitgeschoten fierheid! Wat een geweldige spijt in dat herte! D'r zit daar wat in, 't is zeker, d'r laait daar een vierberg van binnen!... Wat waren we kleene daarbij...

In den donkeren nacht beklom Bouten ‘S^t Janshuismolen’ t'enden den Rolleweg. Het leven woeg zoo zwaar⁺

+ S^t Janshuismolen: muelen ghenaemt Sint Janshuys (1580). meer bekend als Sint Matteew's meuten of Gevaert' smeulen; zelfde molen waarop G. Gezelle zat te koekeloeren in z'n jonge jaren.

[p. 132]

voor dien droevigen droomer, 't was een Calvarieberg dien hij optrok; en waar zou dat eindigen? In wanhope misschien... In de verre verte tusschen al die donkere torren hong er een licht en klonk er geluid van kermisvreugde: 't was Meie en foore op de Markt.

- 'k En kan dat niet hooren, grijnsde hij, en met z'n gezichte plat in 't gers liet hij hem vallen. Bitterlijk kloeg hij z'n nood: - Niemand die mij geert, niemand die mij oprecht, maar oprecht, genegen is. Niemand en niets dat mijn herte roeren kan! Hoelange nog moet ik bedelen om liefde... of om dood te zijn? Waarom 'n kan ik geen kind zien spelen?... Een moeder hebben dat moet toch zoete zijn! Leeft ze nog de mijne! Het schoonste dat de liefde geschapen heeft moet toch wel 't herte zijn van een moeder! Moeder... dat is een alderteêrste woord! Moeder! Moeder! Mijn bloed schreeuwt, waarom hebt gij mij weggesmeten, ik ...uw kind ...uw kind van de zonde! Mocht ik één dag maar 'en moeder hebben 'k gaf al mijn bloed, 'k gaf g'heel mijn leven!!!...

('t Vervolgt)

K. De Wolf.