Biekorf. Jaargang 40

[p. 1]

[Nummer 1]

Het duinhuis te Westvleteren.

Boschland was vroeger een kostbaar bezit; in Vlaanderen vooral was het zeer gezocht en kwaadkrijgs. De Duinenabdij was door onze graven rijkelijk bedeeld met schorren en moeren die zij tot vruchtbare polderlanden omwerkte, maar voor de boschgronden van 't binnenland kwam zij te laat. Voor het nieuwe en groote klooster, vanaf de jaren 1230 naast het oude te Coxyde opgetrokken, hadden de Duinheeren bouwhout noodig. Zij vonden geen voordeelig slag in hun eigen streek en moesten het uit de Ardennen halen. Bij Givet, in het graafschap Namen, kochten zij een partij boschland die zij seffens ontblootten; voor bestendige beplanting en uitbating was zij ongelegen wegens de vervoerkosten en tolrechten die het hout bezwaarden op zijn lange vlotvaart naar Coxyde. Toch wist de abt, voor die gelegenheid, in 1244, van den graaf van Holland Willem, zoon van Floris IV, de tolvrijheid te bekomen voor het vervoer van dit hout

[p. 2]

op de Maas ‘totdat het bosch van Givet zou ontbloot zijn’ en niet langer⁽¹⁾.

De abten schijnen haastig te zijn om rond de jaren 1370-1400 in het Poperingsche 't eene stuk boschgrond naast het andere aan te werven. Dat getuigt van hun wakkeren en zakelijken zin. Immers eenige jaren te voren (1366) ondernamen de Poperingenaars groote wateren sluiswerken op de Vleterbeke om er de Poperinghevaart van te maken. Die vaart liep van Poperinghe door 't goed der abdij van Eversam (onder Stavele), over Westvleteren naar den Yzer⁽²⁾. Hierdoor was de abdij langs een goeden waterweg met Westvleteren en het oude Poperingsche boschgebied verbonden. Immers de koggen konden op den Yzer aan de Finteele te Pollinchove op de Loovaart overgetoomd worden, volgden de Loovaart tot Veurne en van hier liep het Duinevaartje (Duneleet, Langeles) tot bij de stapelhuizen van de abdij: het Turfhuys en het Leenhof.

In 1372 koopt de abdij van Jonkvr. Griele weduwe van Willem van Heule, en haar zoon: ‘Alle de catelen, noten, bladinghen ende profyten vanden goede van sint Seix’. Dit goed hield 42 gemete; Willem van Heule had het ‘bin sinen leivenden live’ in erfcijns verworven van de ‘prioresse van Beuvael’⁽³⁾.

(1) ...usque ad terminum sectionis eiusdem silvae ‘.Cartularium de Dunis, bl. 200 (Brugge, 1864).

(2) J. Opdedrinck. Poperingana. L'ancien canal de Poperinghe à l'Yser, bl. 56 vlg. (Poperinghe, 1898).

(3) Verkoopacte van 10 Juni 1372 gezegeld door de schepenen van Poperinghe: Willem Buxhoren, Jhan Rykebeid, Willem Stalin, Jacob de Hartoghe en Jhan Streivel. Archief van het Brugsche Seminarie, Fonds der Duinenabdij, Charte n. 2034. - Volgens F. Van de Putte, Histoire du Couvent de Saint-Sixte, bl. 5 (Brugge, 1842), had Willem van Heule dit goed verkregen in 1355. Deze verkoopacte konden we niet terugvinden. - In 1568 betaalt Duinen nog erfcijns aan ‘de prieuse van Beauvois up 42. ghemeten lants eist byder capelle tsincte Six’. De Hantbouck vander Borserie voegt erbij: ‘De prieuse es een religieuse van Broucburch’. Beauval is het Prieuré de l'Abbiette bij Lumbres, Pas-de-Calais.

[p. 3]

In 1376 verwerft Duinen, door verruilen met de proosdij van Eversam, 11 gemeten land gelegen in 't Vrije van Eversam (Westvleteren) rond de Warandedreve, de Noord- en Zuudwarande⁽¹⁾. In 1389 schenkt Beatrijs, weduwe van Lambrecht Boydijns, aan Duinen anderhalf gemet land ‘ligghende inde prochie van Westfleterne metter oostzide ligghende an de poperinche leet’⁽²⁾.

In die jaren werden nog twee leenen met 63 gemeten bosch- en akkerland aangeworven⁽³⁾. Weldra kan de abdij groote hoeveelheden hout uit haar boschland te Westvleteren verkoopen aan de Wateringhe van Veurne⁽⁴⁾.

Vanaf de 15^e eeuw moeten de bezittingen van Duinen bij de Vleterbeke er omtrent uit zien zooals ze in de Nieuwe Beterdinghe van 1710 geteekend en beschreven staan: een huis met schuur en stalling (het Duinhuis) staande westelijk langs het Poperings vaerdeken, met

(1) Charte n. 2058 aldaar. Vanwege de abdij is gevolmachtigd ‘broeder Heinrijc Mathijssoen, moenc ende prioor ten Dunen’ tegenover ‘Here Joris Slabbaerd, kanonec ende deiken van Eversam’.

(2) Charte n. 2096 aldaar. Acte vòòr notaris Egidius Claysone van Veurne, 21 Juni 1389. ‘Betrise’ doet de schenking aan ‘Heinrijc Mathije, keilewaerder vanden cloostre vanden Dunen’ mits een lijfrente van 4 rasieren tarwe ‘ende vichtich. bonden rys... staende up tvorseide land’.

(3) Cartularium, bl. 248. Deze leenen zonder justitie zijn in de laatste veertig jaar vòòr 1411 aangeworven. - Van de 100 gem. in 1371 aangekocht (volgens Vande Putte, a.w. bl. 6) vinden we geen bescheiden. In 1568 betaalt Duinen een erfpacht over 200 gem. elst aan den proost van Eversam: 't is blijkbaar uit het goed van Eversam dat de Duinenabdij hare boschlanden rond het ‘Goed van Sint Seix’ (door pacht of aankoop) sedert 1372 heeft uitgebreid.

(4) ‘Item den 15ⁿ dach der vors. maend [Juni] als de watergraven waren te Sint Seics ende te Poperinghe daer zy cochten grote menichte van houte, huerden ende andere zaken nootsakelijc wesende der vors. wateringhe, ende dat besteidden te waghene ende te scepe te bringhene te Vorthem te Willem Janins int hof’. - Rekening der Wateringhe van Veurne-Ambacht 1418, f. 2 v.

[p. 4]

ongeveer 28 gem. land⁽¹⁾ gelegen tusschen dit vaartje en de straat van Westvleteren naar Ter Eecke; de ‘bosschen ontrent Sinte Six’ die, met het aanpalend bezit op Crombeke en Poperinge, nagenoeg 190 gem. houtland besloegen.

Het Duinhuis met zijn erve en leengoed behoort tot de vroegste bezittingen van Duinen in Westvleteren. Een der waterwerken op de nieuwe vaart van Poperinge, Vestjens Overdrach, moest rond 1370 gebouwd worden op den eigendom van Duinen. De stad Poperinge verkreeg alsdan de vijf gemeten bij den overdrach of overtoom (guindage) in eeuwigen cijns en behield deze alleszins tot in de 18^e eeuw⁽²⁾. Het Duinhuis werd alzoo de stapelplaats voor hout, berken en wissen⁽³⁾ uit de bosschen van Sint Sixt.

Rond 1560 is het Duinhuis en zijn beloop verpacht ‘te gracelicken pachte... voor tbewaren vande bosschen ende houdt’ aan Julien Wyts. Deze brengt de mutsaarden ‘uuten bossche totten watere’. Hier worden ze op een ‘cogghe’ geladen en door schippers gevoerd naar het Turfhuys en het Leenhof te Coxyde of naar Veurne en Nieuwpoort waar een provisie brandhout voor de Duinhuizen aldaar opgestapeld wordt.

De rekeningen van de jaren 1560 spreken van ‘ons Duynhuys tsinte Sicx, het Duynhuys te Westvleeteren’ somtijds eenvoudig ‘ons huus tsinte Sicx’⁽⁴⁾. Het blijft afzonderlijk verpacht aan den boschwachter, zelfs wanneer de abdij de bosschen tijdelijk in pacht uitbe-

(1) Onder dit land was een leen van 10 gem. geheeten het Navegaspel, gehouden van den Burg van Veurne.

(2) Poperingana, 56-58. In 1563 voerde de abdij, wegens dien cijns, een kostelijk proces tegen Poperinge en werd in het ongelijk gesteld. Bourserie 1568, f. 7 v.

(3) De abdij haalde uit Westvleteren veel jonge boomen (plansoenen) om op hare hofsteden in 't Noorden te planten en groote hoeveelheden dek roeden.

(4) Het Toponymisch Wdb. van K. de Flou geeft maar ééne vermelding van het Duinhuys: uit de 18^e eeuw.

[p. 5]

steedt⁽¹⁾. Het bleef bestaan en zijn naam behouden zoolang de abdij van Duinen bestond: tot aan den Franschen tijd (1795). Wat er sedertdien mee gebeurd is en hoe het er nu mede gesteld is zullen we gaarne vernemen van iemand die over jongere oorkonden beschikt en 't gewest der Vleterbeke van dichtebij kent.

(1) De abdij doet gewoonlijk de ontblooting voor eigen rekening (‘de kercke zelve hueren hau ontbloot’); in 1581, laat de Duinheer Pieter Cappoen tot bijzondere waarborg van een verkochte rente in den brief schrijven: ‘une maison nommée la maison des Dunes ou se tient le gardeur des bois avecq une grande partie de bois a taille scituee à Westfleteren ....que tient a ferme Jan Daeten dont il en rendt chacun an quatre cens florins’. Oorspr. acte op het archief van Br. Seminarie. In 1606 ontbloot de abdij weer voor eigen rekening.

Bijvoegsel.

De Capelle tsinte Six.

Wanneer en hoe die ‘kapel’ te Westvleteren ontstond, is ons onbekend. Wat Carolus De Visch in zijn Compendium Chronologicum bl. 77-78 over de Curtis en de Capella Sancti Sixti mededeelt, is onnauwkeurig en onduidelijk; alleszins stemt dit niet met de gegevens van de ons bekende oorkonden overeen. In de hierboven vermelde schenkingsacte van Griele van Heule in 1372 wordt voor de eerste maal ‘het goed van sint Seix’ vermeld, dat tot omstreeks 1355 aan het prioraat van Beauval toebehoorde⁽²⁾. Deze bloote naam is niet voldoende om tot het bestaan van een kapel op dit goed te besluiten. Van beneficie of kapelnij is geen spoor te vinden. Volgens de rekeningen der abdij (rond 1560) krijgt de pastoor van Westvleteren zijn deel in de mutsaarden uit de bosschen van Sint Six; een kapelaan wordt nooit vermeld.

Toch schijnt in de jaren 1560-1580 een kapel te bestaan. Het Hantbouck 1568 f. 3 spreekt van ‘42 ghe-

(2) De eerste vermelding van ‘Sint Seix’ zou in de verdwenen (?) oorkonde van 1355 moeten te vinden zijn. Een tekst van ± 1300 in het Topon. Wdb. van K. de Flou vermeldt een bezit der proosdij van Eversam ‘iuxta sanctum sixtum in Westvleterne’.

[p. 6]

meten lants eist byder capelle tsinte six’. In de Sinksendagen hield de processie uit Westvleteren een ‘statie’ bij Sint Six; Duinen betaalde daarvoor jaarlijks een jonste:

‘Item den bailliu vanden borren (?) bosch geseit Sinte Sicx omme de maeltyt den sinxschen wonsdach naer costume’ (1563); hetgene duidelijker wordt door de volgende beschrijving:

‘De kercke [van Duinen] ghelt jaerlicx als van aude costumen in contribute (sic) vande costen ghedaen inde maeltyt upden woensdach inde sinxen daghen als dan de processien omme gaen, ende hauden een maeltyt ande plaetse Sint Six capelle voor een ordinaire, 26 sc. par.’ (Hantbouck 1568, f. 4).

Deze laatste tekst bevestigt weer het vermoeden dat ‘Sint Six Capelle’ en ‘Capelle tsinte Six’ een jongere vorm is van den plaatsnaam ‘het goed Sinte Seix’: het bestaan van een kapel kan daaruit alleen niet met zekerheid afgeleid worden⁽¹⁾.

Rond 1610 ontstond bij Sint Six een ‘ermitage’: Gillis De Lattre en zijn broeders-kluizenaars stichtten er weldra een klooster van Brigittijnen onder den naam van Sint-Sixtus⁽²⁾. De abt van de Duinenabdij, Bernard Campmans, schonk hun in 1630 het beluik van het reeds opgebouwde klooster in erfpacht, tegen de jaarlijksche offrande van een waskaars op Sint-Bernardusdag.

Door het bekende edict van Keizer Jozef werd het Brigittijnenklooster van Sint Sixtus in 1783 opgeheven. Onder de Fransche bezetting gingen de aangeslagen geestelijke goederen van Sint Six in andere handen over.

(1) De aanhaling ‘Capella sancti Sixti fundata nomine sancte Brigide in Elstendam. 1545’ bij de Flou, XIV, 805, is voorzeker een slechte dateering, daar eerst in de 17^e eeuw de ermitage en het klooster van S. Brigitta ontstond.

(2) Deze en de volgende bijzonderheden volgens het aangehaalde werk van F. Vande Putte en J.M. Canivez, L'Ordre de Citeaux en Belgique, bl. 511-512.

[p. 7]

Een vroom en rijk Poperingenaar, Jan-Baptist Victoor, ging in 1813 als eremijt in de eenzaamheid der elsten van Sint Six wonen. Hij kocht er grond aan om een klooster te stichten. Uit het Fransche Trappistenklooster van Notre-Dame du Gard kwamen in 1831 eenige monniken naar Westvleteren over: aldus ontstond het prioraat - sedert 1871 de abdij - van Sint Sixtus, ons gezegende Westvlaamsche Trappistenklooster.

A. Viaene.