Biekorf. Jaargang 39

Hove ter Zale - Hove ten Poele.

NAAST de belangrijke heerlijkheden van Kalverkeete en Reigaarsvliet, waarvan we de ligging in onze voorgaande bijdrage hebben opgezocht, waren er te Westkapelle nog twee andere heerlijkheden, hof ter Zale en hof ten Poele, die, alhoewel minder uitgestrekt en minder machtig, toch een groote rol gespeeld hebben in de wording van het oudste polderland op den linkeroever van het Zwijn.⁺

+ grachtwulge, en potewulge, (omdat ze ontstaat uit de gezette pote, of afgeknotte groeistam); van daar ook pot-uil, eigentlijk pote-uil, omdat hij geern in de potewulgen zit.
Populieren laat men ook soms in bolaard of koppopulieren opgaan.
Vergelijkt 't engelsch pollard, en 't fransch têtard (tête), dat daarenboven nog potshoofd, puidhoofd beteekent.

[p. 265]

Het is niet onze bedoeling in deze bijdrage de gansche geschiedkundige beteekenis van deze heerlijkheden te onderzoeken. Alleen zullen we hun ligging aan de hand der oorkonden vaststellen.

De Hove ter Zale vermocht alleen het lage recht uit te oefenen. Haar eigendommen strekten zich uit over de prochies van Westkapelle en Oostkerke en besloegen 18 dagwanden; 10 leenmannen waren haar leenplicht schuldig⁽¹⁾.

De naam is hedendaags onbekend op den volksmond en is op de kadastrale plans niet meer te vinden.

De ligging kunnen we door volgende gegevens terug vinden.

1) Een landweg in het 51^e begin der wateringe van Groot Reigaarsvliet wordt in den ommelooper van 1674⁽²⁾ genoemd: ‘de saeldreve’ in volgenden tekst: ‘... mette suutoostsyde ande adere jegens den heerwech⁽³⁾ streckende metten suuteynde ande saeldreve’.

2) Volgens de parochierekening van 1756 en een jongere aanteekening in den ommelooper van 1674 ligt hetzelfde 51^e begin in den saelhoeck.

3) Volgende tekst is belangwekkend: ‘... een groot stick met een plat walleken, ende walgrachten rontsomme genouch ten middele daer inne ligghende genamt thof ter saele, (in 51^e begin Groot Reigaarsvliet volgens ommlooper 1674).

Bij middel van deze gegevens kunnen we op het kadastrale plan van Popp deze Zaalhofstede plaatsen op n^r 572 Sectie E in het 51^e begin van Groot Reigaarsvliete wateringe, verre ten zuiden van de kerke, tusschen den ouden heerweg naar Oostkerke (thans kalsijde) en de kalsijde naar Brugge. Een hofstede staat daar op de kaart van Popp nog aangeduid. Thans is deze gesloopt

(1) L. Gilliodts-Van Severen. Coutumes du Bourg de Bruges T.I p. 397.

(2) Zie vorige bijdrage: Kalverkeete-Reigaarsvliet. Biek. 1933 blz. 232.

(3) Heerweg van Westkapelle naar Oostkerke.

[p. 266]

en vormt een bilk die door een landslag met den heerweg naar Oostkerke verbonden is. Deze landslag is de oude zaaldreve: de uitweg van het hof ter Zale.

Deze heerlijkheid is waarschijnlijk zeer oud. Evenals deze van Reigaarsvliet is ze ontstaan in den ouden polder die door het aanleggen van den Blooloozendijk ingewonnen werd. Deze polder wordt oostwaarts begrensd door dezen Blooloozendijk en westwaarts door de groote plaat van Cardiumzand die tusschen Westkapelle, Ramskapelle en Knokke ligt⁽¹⁾.

Het is niet gemakkelijk om te vinden in welke omstandigheden deze inpoldering zich voorgedaan heeft. Ze dagteekent in ieder geval ten laatste uit de 11^e eeuw en misschien wel uit de 10^e eeuw.

De naam van Hof ter Zale zelf wijst op den ouderdom. Immers zaal was de naam van de Frankische woning of hofstede; later toen de invloed van de Franken groot geworden was, kreeg zaal de beteekenis van heerenwoning. Hove ter Zale beteekent dus: hofstede ter heerlijkheid.

De Hove ten Poele is eveneens van de hedendaagsche kaarten verdwenen. Haar 91 leengebieden strekten zich uit over Westkapelle. Knokke en Oostkerke; 30 leenmannen waren haar leenplichtig. Haar eigendommen besloegen een oppervlakte van 30 dagwanden.

Volgende gegevens laten ons haar ligging vinden:

1) Dischommelooper van 1527⁽³⁾: ‘hofstede ten Poele, noordwest van de kerke, in 't 23^e begin van Groot Reygaersvliet’.

2) De atlas der eigendommen van het armbestuur (1863) plaatst de Hove ten Poele in den hoek van den Kalverkeedijk en de Heerenstraat⁽⁴⁾

2) L. Gilliodts-Van Severen. a.w.T.I p. 275.

(1) Het belang van deze zandplaat is zeer groot. Tusschen Knokke en Westkapelle werd ze bedekt door de opperpolderklei.

(3) Volgens J. Opdedrinck; zie Biek. bl. 232 voetnota.

(4) Deze Heerenstraat is de oude Heerweg van Westkapelle naar den Kalverkeedijk en van daar naar Heist.

[p. 267]

3) Op dezelfde plaats geeft de kadastrale kaart van Popp: Terpoole, hetgeen de verkeerde schrijfwijze is van Ten Poele.

Aldus moeten we de ligging van deze oude hofstede plaatsen in pasvermeiden zuidwesterhoek van Kalverkeedijk en Heerenstraat, in het 23^e begin van Groot Reigaarsvliete wateringe. Kadastrale ligging: sectie F n^r 131⁽¹⁾.

De bilk die op de plaats van de thans gesloopte hofstede ligt, wordt door 't volk 't Walletje genoemd, als een herinnering aan de oude omwalde hofstede.

Dat de naam van deze hofstede wijst op een poel of moeras, hoeft ons niet te verwonderen. Ter plaatse heeft de Kalverkeedijk een flink stuk van een schorrenland ingepolderd waarin de opperpolderklei op bovenvermelde plaat van Cardiumzand werd afgezet. Ook andere namen herinneren ons aan een drassig land bv. de Paddenare, d.i. het deel van Westkapelle tusschen Noord- en Zuidwatergank en Heerenstraat.

Merken we om te sluiten nog even de ligging der vier groote hofsteden Kalverkeete, Reigaarsvliet, ter Zale en ten Poele tegenover elkaar:

Kalverkeete: N.O. van de kerke; Reigaarsvliet: Z.O.; ter Zale: Z.W.; Ten Poele: N.W.

Aldus waren de vier hoeken van de parochie aan vier belangrijke heerlijkheden leenplichtig.

Jozef De Langhe.

(1) Deze sectie F wordt genoemd: Braambeierhoek naar de Braambeierhofstede (F 214) die op de kaart van Popp genoemd word: Pangaert naar de oude familie Pangaert.