Biekorf. Jaargang 37

Boekennieuws.

Vanwege ‘De Sikkel’ Kruishofstraat 223, te Antwerpen: - Werken van Michiel De Swaen (Celen-Huysmans-Sabbe). V. Verscheyden Godtvruchtige en Sedige Rym-Wercken. [1930]. In 8^o. 337 bl. = Fr. 40.

Dit is 't eerste stuk van het laatste deel van De Swaen's Volledige Werken, een uitgave die, om hare deugdelijkheid en snelheid tevens, eere doet aan de geleerde bewerkers en het beleid van ‘De Sikkel’.

Het grootste deel van die Rym-Wercken worden hier nu voor het eerst, naar de handschriften van den dichter, overgedrukt, en in de orde waarin De Swaen ze zelf gesteld heeft. Het zijn gelegenheidsdichten ‘Lof Dichten, Geluk-Wenschinghen, Zegen-Wenschen, Vreugde-Sanghen, Raedsels en Herderkouten tot Geluk-Wenschingh’ vooral wegens priesterfeesten en kloostergeloften; daarnevens ook ‘Gedachten’: dat zijn zedelijke en stichtelijke beschouwingen en ontboezemingen.

Er is zeker veel gemaaktheid en wansmaak in die langdradige stukken; hier veel min dan elders ontsnapt De Swaen, in ontwikkeling en uitbeelding van 't onderwerp, aan het schooische dwanglijf waarin de kunst der ‘rethorycke’ van zijn tijd vernepen zat. Toch klinkt op vele plaatsen de toon nog los en ongedwongen; vele verzen munten uit door classieke gedragenheid, door diepte van gedachte en oprechtheid van gevoel De Zuid-Nederlandsche leemte in de letterkunde der 17^e eeuw zal ook uit die afdeeling van het

[p. 29]

werk des Duinkerkschen dichters voortreffelijk kunnen aangevuld worden.

A.V.

- Is. Teirlinck Flora Magica De Plaut in de Tooverwereld. 1930. In-8^o, 388 bl. = Fr. 45.

De tachtigjarige Isidore Teirlinck is zijn vereerders, die een ‘Hulde’ met Gedenkboek voor hem hebben ontworpen, nog voorgeschoten met een nieuw lijvig werk over Plantlore. Dit boek hangt innig samen met zijn geprezen Flora Diabolica, in 1924 bij ‘De Sikkel’ verschenen en alhier besproken (1925, bl. 162-163).

In de Tooverwereld dienen de planten als toovermiddel en als verweermiddel tegen tooverij: daardoor is de groote verdeeling van 't onderwerp aangewezen. S heeft al de wangeloovige zegging, meening en doening betreffende boomen en struiken, bloemen, bladeren en kruiden, van hier en elders, van vroeger en nu, met onvermoeibaren ijver opgezocht en oordeelkundig geordend. Het boek, uit zijn aard zelf, is er geen om blad voor blad uit te lezen: het is als een algemeene optelling en schouwing van de bouwstoffen - spreuken, sagen en gebruiken - door het volkskundig onderzoek in West-Europa bijeengebracht. Waarlijk een eenige en onuitputbare schat van inlichtingen.

Toch is een merkelijk deel van 't verzamelde goed minder betrouwbaar; vele gegevens zij uit tweede of derde hand ontleend: een nader critisch onderzoek der bronnen moet er tamelijk veel door de zeef doen vallen. Dikwijls ook ware dieper geschiedkundig inzicht gewenscht S. legt dikwijls verband tusschen feiten, alleen steunende op hun uiterlijk samentreffen en geen rekening houdende met hun geestesinhoud en den beschavingstoestand waarin ze voorkomen. Die zwakheden beletten echter niet dat ons hier door den oudgedaagden Volks- en Taalkundige een uitstekend werktuig op het gebied der Plantlore aangeboden wordt.

E.N.

Vanwege den Standaard-Boekhandel:
- M. Meertens. De Godsvrucht in de Nederlanden, naar Handschriften van Gebedenboeken der XV^e eeuw. Eerste Deel (Historische Bibliotheek van Godsdienstwetenschappen). 1930. In-8^o, XI-167 bl. = Fr. 24

Na een bondig overzicht der ontwikkeling van het gebedenboek in 't verleden, vat de S. het eigenlijk onderwerp aan: het niet-liturgische of leekengebed in de 15^e eeuw. Achtereenvolgens worden wetenschappelijk ontleed en beschreven: de meest verspreide gebeden tot God en de H. Drievuldigheid, de vereering der mysteriën van Christus' leven, van het Kindje Jezus en van den Zoeten Naam Jezus, van Christus' Lijden. Het onderzoek steunt op vijftig Hss. der 15^e eeuw, meestendeels berustend in de Koninklijke

[p. 30]

Bibliotheken van Brussel en den Haag en behoorend tot de verschillende middelnederlandsche tongvallen.

S. gaat telkens den oorsprong der gebeden na: hier blijkt hoe de Mndl. gebedenschat grootendeels van vroegere La-tijnsche opstellen afhankelijk is. Van de verschillende gebeden wordt een voorbeeld afgedrukt, met verzending naar overeenstemmende lezingen in andere Hss. Die uitgave strekt aldus den onmisbaren grond waarop het onderzoek van afzonderlijke gebedenboeken kan neergezet worden. Het werk mag een handboek heeten, dat aan de diepgronders op ‘ons geestelijk erf’ voortreffelijken dienst zal bewijzen.

In de volgende boekdeelen moeten besproken worden: de devoties die met het lijden Christi verwant zijn (H. Wonden, H. Herte), de godsvrucht tot het H. Sacrament, tot de H. Maagd, tot de Heiligen, de gebeden voor de overledenen, de zegeningen en bevelingen.

We verwachten dat S. aan 't slot van haar geleerd onderzoek, ook wel een antwoord zal trachten te geven op eenige nauw aanverwante vragen. Welk is, na afrekening van den Latijnschen, Franschen en Duitschen invloed, het eigen aandeel van de Nederlandsche godsvrucht in die gebeden-boeken? Hoe heeft zich het gebedenboek als geheel in samenstelling en schikking ontwikkeld? Dit laatste blijkt tot nu toe door S. voorbijgezien; het is nochtans van groot belang om het ontstaan van het nieuwere gebedenboek uit te leggen. Welke terugslag had de opkomende drukkunst op den handel der handschriftelijke gebedenboeken, en bijgevolg op het vastleggen van inhoud en schikking? In hoeverre is die geboekte godsvrucht der 15^e eeuw ‘volksch’ geweest in den echten zin van 't woord? Is ze wel eigendom geweest, niet alleen van kloosterlingen en rijke burgerij, maar ook ‘van den poorter in zijn werkhuis’?

Met belangstelling verwachten we de volgende deelen waarin ook die vragen voorzeker moeten aangeraakt en onderzocht worden.

A.V.

Al. Janssens. De heilige Maagd en Moeder Gods Maria. Eerste Deel: Het Dogma en de Apocriefen. Tweede herziene uitgave, 1930 (Leerboeken der Dogmatica en der Apologetica, V). In-8, XV-356 bl. = Fr. 35.

Bij de eerste uitgave (1926) werd dit boek door de godgeleerden met uitbundigen lof bejegend én om de overvloedige oorkondschap die er in is samengebracht, én om de stevige bewijsvoering die op zulk een volledige inlichting is opgebouwd.

Het belang van dit werk, dat na zoo'n korten tijd een nieuwen druk mag beleven, blijft echter niet tot het gebied der apologetica beperkt. Voor al wie zich ernstig met kunst-

[p. 31]

geschiedenis, middeleeuwsche letterkunde, hagiographie, volkskunde bemoeit, is het waarlijk onmisbaar. Al wat vroeger ooit, buiten de leering der Kerke om, nopens O.L. Vrouwe werd verzonnen, neergeschreven en ter goede of ter kwade trouwe ‘waar als Evangelie’ voorgehouden, is in dit boek, naar de beste bronnen en uitgaven, samengevat, geordend en gekeurd, 't Is een nauwkeurige beschrijving en ontleding van den wortel waaruit een overvloed van sagen en legenden zijn opgeschoten, het gretige voedsel voor volkskunst en volksgeloof.

De letterkundige zoeker die het werk als repertorium der apocriefe Maria-literatuur zal weten te benuttigen, moge zich ook niet onttrekken aan de kracht der apologetische bewijsvoering. Dit ernstig en wetenschappelijk betoog zal hem doen inzien hoe lichtzinnig en onbewust de werkwijze is van sommige volkskundigen die er altijd op uit zijn bruggen te werpen tusschen gebieden die op een gansch verschillend vlak liggen.

V.d.L.

C. De Baere Onze Ommegangsreuzen. 1930 (Verhandeling 285 der K.V. Hoogeschooluitbreiding). 13 × 20 cm., 45 blz. met afbb. = Fr. 2 50.

Een onderhoudende lezing over Reuzen en Reuzinnen, hun oorsprong, familie en gevolg; over de volksfeesten, ommegangen en liederen ter hunner eere, in Vlaanderen en Brabant, het Waalsche en het Fransche, vroeger en nu. Een aantrekkelijk onderwerp alleszins, dat S later misschien, met oorkondschap en al, dieper zal uitwerken.

N.