Logo DBNL
Biekorf. Jaargang 33 (1927)

Biekorf. Jaargang 33

(1927)– [tijdschrift] Biekorf–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende


illustratie

Voorstel ter overstrooming van het Oost-Vrije in den Geuzentijd
1573

Graaf Jan de Croy ontving na den dood zijns vaders het graafschap van Roeulx en bewees menigvuldige diensten aan het Spaansch beheer.

In het jaar 1562 werd hij gouverneur van Hesdin en terzelfdertijd stelde Margaretha van Parma hem aan 't hoofd van een legerbende in Artesië. Vier jaar nadien was hij coronel van zeven vendelen onder het bevel van den Heer de Noircarmes, gouverneur van Henegouwen. Terwijl deze laatste de stad Valencijns trachtte in te nemen belastte hij Jan de Croy met het bewind over Doornijk; later werd hij superintendant van deze stad en van het Doornijksche benoemd door den hertog van Alva. Op Paaschavond 1568 vinden wij hem als coronel van vier regimenten Waalsch voetvolk. Korts daarna wordt hij kapitein-generaal over gansch het voet- en paardevolk derzelve Walen. Den 3 September bezette hij aan 't hoofd zijner troepen 't kasteel van Ant-

werpen, van waar hij op 21 October naar Brussel trok om den hertog van Aarschot en den raad van State te beschermen, terwijl Alva tegen den prins van Oranje te velde ging.

In Juni 1572 werd hij naar Brugge gezonden met een regiment Walen om de verdediging van de kust te verzekeren. Den 3 Juni werd hij voorloopig aangesteld tot gouverneur van Vlaanderen.

Slechte maren over zijn karakter en zijnen handel en wandel maakten hem hatelijk van eer zijn eerste optreden. Den 18 Juli heerschte groote opgewondenheid te Brugge om reden van de gruwelen en baldadigheden door zijne soldaten gepleegd. De komst van den vijand stelde er een einde aan. Een legerbende samengesteld uit Nederlandsche, Fransche en Engelsche oproerlingen werd door hem verslagen in de omstreken van Brugge en naar Vlissingen teruggedreven; nog andere opstandelingen werden door hem uit Vlaanderen verjaagd.

Na de inneming van Dendermonde en Audenaarde door 't leger van Willem van Oranje, op 6 en 7 September, moest hij om hulp vragen; met de nieuwe vendelen, die men hem zond, bracht hij weldra de steden van Mechelen en Bergen in de macht der Spanjaards.

De graaf de Roeulx dreef, den 4 October de vijandelijke benden uit Audenaarde naar Oostende, van waar zij naar Dover trokken.

Om reden van de groote diensten aan het land bewezen vroeg de stad van Brugge aan de Vier Leden van Vlaanderen, eene belooning te stemmen ten behoeve van den nieuwen gouverneur en zijne gade; den 31 December daarna werden hun een geschenk van 1200 gulden gejond1).

Reeds den 28 November kreeg hij bevel van den hertog van Alva om strenge maatregelen te nemen

ten einde 't vervoer van levensmiddelen uit het Vrije naar Vlissingen te beletten.

Vlissingen was op dat oogenblik een gevaarlijke schuilhoek geworden, waar de watergeuzen hen versterkt hadden om aanvallen te doen op de Vlaamsche kusten.

De Spaansche regeering deed alle mogelijke pogingen om die plundertochten te beletten.

Alva kwam uit met een voorstel aan de Vier Leden van Vlaanderen om een bolwerk op te richten te Ter Neuzen. Den 22 December 1572 was er nog geene beslissing hierover genomen maar de afgevaardigden van Brugge lieten kennen aan de andere leden, in de vergadering van 13 Januari 1573, dat Mc Jacob van Hoye, ingeniaris, naar Ter Neuzen gegaan was op bevel van den graaf van Roeulx, in overleg met den Heer Maarten Lem, burgmeester vanden courpse, ‘om de platse te besiene ende bekennen ende de zelve sterete af te stekene ende tracherene’ en er een bestek van te maken. Gedeputeerden van de Vier Leden moesten gekozen worden om de zaak verder te onderzoeken1).

Den 17 der zelve maand wierd 't college van den Vryen te kennen gegeven dat de geuzen beslist hadden van al de klokken uit 't Oostquartier weg te halen om ermede kanonnen te gieten2).

Alle dagen verergerde de toestand, en nieuwe maatregelen werden genomen om den vijand af te weren.

Hier vinden wij eene belangwekkende beraadslaging van de Staten van Vlaanderen:

 

‘Actum den xxiii dach van Meye xvc lxxiii.

Te dien daghe zyn de ghedeputeerde vande vier leden ontboden gheweest by myn heere de grave van

Reux, aldaer zyne Adelheid hemlieden vertoocht heeft dat het meer dan noodtsakelick was van te doen continueren ende vulmaken de wercken ende fortificatien van de stede van Sluus zo wel ten regarde van de dangieren den lande aenstaende1) van de zyde van Zeelandt sonderlynghe indien 's conyncx armeye creghe eeneghe nederlaghe of anderen notabelen faite dat God verhoede, als vande rebellen van Vranckerycke ooc in zee zynde ende hem verstont onlancx versteken ende gherepoulseert vande stadt van Rochelle sonder die thebben con plonderen, zoo dat te duchtene was de zelve hemlieden handelynghe mochten mynghelen met die van Vlissinghe ende doen elcx effort up de zeecoste van Vlaenderen ende in speciale up die van de stadt ende havene van Sluus, vande conservatie van de welcke naer zyn jugement ende van alle andere kennesse hebbende, dependeerde niet alleene de bewarenesse vander stede van Brugghe ende den lande vanden Vryen, maer van den gheheelen lande van Vlaenderen, verzouckende daeromme dat de leden zouden wederomme laten continueren de voorscreven wercken ende furnieren de penninghen daertoe noodzaeckelyk alzo hy verstont by rapporte van den ingeniaris ende van den heer Maerten Lem, niet connen excederen de somme van vier duust guldens ende sonder dewelcke daer meer toe te emploieren alle de voorgaende costen ghenouch zouden te vergheefs ende inutil worden, mids dat de stadt up een gheweste lach gheheel opene, ende dat de zelve stadt ende havene anders by de vianden inghenomen zynde, ware te duchten datmen dan qualick met den coste van een milioen guldens zoude recouvreren2).’

De versterkingen behelsden nog twee forten en verschillige werken in Oostburg, Breskens, Cadsand

en Groede waarvandaan een wakend oog op den vijand gehouden werd van uit de kerktorens.

Geldelijke moeilijkheden kwamen ook in den weg.

De graaf van Roeulx kreeg nog vijftien vendelen bij.

Ten einde de krijgsverrichtingen te ondersteunen en den uitvoer van levensmiddelen naar Vlissingen te beletten, vatte hij het plan op om al de inwoners uit het Oostquartier te verdrijven en deze streek onder water te zetten. Die beslissing werd medegedeeld aan de Staten van Vlaanderen in den loop van den zomer:

 

‘Actum ter vergaderynghe van de vier leden s'lands van Vlaendren den xven dach van Junius xvc lxxiii.

‘Ten dien daghe gaf Myn heere de Grave van Reux de ghedeputeerde van den leden te kennen dat hy ontfanghen hadde van Zyn Exellentie brieven vanden xviien dach van desen maendt daeraf hy hemlieden dede de lecture, inhoudende in substantie, (omme) te beletten het overvoeren van de victuailen tot Vlyssynghe tot onderhouden vande vianden ende rebellen hy zoude doen vertrecken ende te landwaerts incommen voor een tyt alle de bewuenders van Breskens, Nieuwehaven, Biervliet ende generalick vande eylanden daerontrent ende Vlyssynghe gheleghen, presenterende voorts Zyne Adelheyt thende van dien, die van de ghedeputeerde ghelycke brieven van Zyn Excellentie van de zelve date aen de leden ghescreven, up de welcke hy versochte hem ghegheven te wordene corte antwoorde1).’

 

De gedeputeerde leden vroegen aan den graaf van Roeulx om de uitvoering ervan uit te stellen, tot dat zij daarover antwoord bekomen hadden van hunne colleges, die eerst daarover moesten beraadslagen.

De stadhouder slaagde er in de uitvoering er van

te doen uitstellen mits belofte van twee nieuwe forten te laten bouwen te Oostburg en te Cadsant, ten einde de proviandeering van Vlissingen te beletten1).

Eene nieuwe vergadering der Leden werd op 29 Juni gehouden, waarin het advies van de Leden bekend gemaakt werd.

Ziehier 't advies van 't Brugsche Vrije:

 

‘Die vanden vryen dynct datmen zoowel aen zyne voorschreven Excellencie als aen Myn voornoemden heere de Grave van Roeux behoort te doene d'excuse ende met aldaer reverentelick te vertooghene dat de rapporten an de zelve zyne Excellencie ghedaen onwarachtich zijn, byzondere aengaende 't secours dat aen die van Vlissinghe ghedaen zoude gheweest hebben by die van Breskinssant ende Nieuwehaven, ghevende te kennen dat in 't gheheele eylant van Oostburch, daerinne Nieuwehavene ende Breskinssant gheleghen zyn, ende ooc in Cadsant 't voorleden jaer iuttel tarwe ghewassen es ende datmen naervele debvoirs daertoe ghedaen, niet en heeft connen metter waerhede bevynden datmen de terwe ofte ander graen naer Vlissinghen ofte elders tot secourse vande rebellen van zyne Majesteit ghevoert zoude hebben, nemaer in contrarien dat de inwonende van de zelve twee eylanden alle de terwe die zy vanden lande ghehooft ende in schuere hadden connen ghecryghen, zoowel die vande stede van Breskin als andere in alder diligentie ter marct ghesonden ende ghebrocht hebben ende die ghuene die eeneghe notable quantiteyt van tarwe hadden de zelve ghesonden hebben naer de stede van Antwerpen, Ghend, Brugghe, Sluus, Ardenburch, Eecloo ende elders in zulcker wys dat binnen twee ofte drie maenden herrewaerts inde zelve eylanden gheene of te zeere luttel terwe gheweest en es ende dat 't ghemeente aldaer veel brood heeft ghedaen backen zoo zy noch daghe-

licx doen van gheirste, havere, boonen, ende anderssins ende dat men ondervraecht ende gheexamineert hebbende de ghuene die binnen der stede van Vlissinghen goeden tyt ghevanghen gheleghen hebben, lieden van qualiteyt ende weirdich van gheloove, wel ende zekerlick gheinformeert es dat de voornoemde stede van Vlissinghen voorsien wordt van allerande victuaillen ende andere haere noodzakelicheden niet alleene by die van Hollandt, nemaer ooc by die van Inghelant, Schotlant, Oostlant, Vranckerycke ende andere vreemde neutrale landen.

In teeckene van dien zoo es de ghemeene faem ende renommee tusschen alle de ghuene die binnen der zelver stede van Vlissinghen omme eeneghe oirsaken gheweest hebben datmen aldaer broot, boter, caes, vleesch, visch ende alle andere zaken coopende es tot vele minderen pryse dan men doende es in Vlaendren, Brabant, ofte andere landen, overzulcx de ghuene die up eenich pretext de zelve stede van Vlissinghen hebben meughen hantieren ende aldaer traiteren ne hebben niet expedient noch proffytelick ghevonden aldaer eeneghe terwe, broot of victuaillen te doen voeren, nemaer in contrarien hebben zelve van daer in Vlaendren ghedaen brynghen botere, caes, speek, visch ende andere soorten van leiftocht omme winninghe te doene zoo zy oock ghedaen hebben, hoewel indien de waerheyt van de zake wel onderzocht wierde zoude men bevynden datter diveersche inwoonders van Vlaendren ende van andere landen passerende duer de voornoemde eylanden naer Vlissinghen ende naer Hollant ghevaren zyn 't welcke de inwonende vande zelve eylanden niet en behoort gheinputeert te zyne midts dat in hemlieder niet en was 't zelve te connen beletten.

Ende indien in 't voorleden jaer zommeghe persoonen vut eeneghe vande voornoemde eylanden by die van Vlissinghen ende aldaer commende hebben laten varen ofte dat zy zelve te Vlissinghen gheweest ende derrewaerts ghevoert hebben twee ofte drie

paer kieckenen, eyeren ende zomtyts vyfve ofte zes ponden botere zoo eeneghe schynen te willen zegghen, 't zelve zoude zeer zelden ghebuert wesen ende oock duer den grooten ancxst ende vreese, die de rebellen van Vlissinghen daghelicx met machte van volcke van wapenen in 't landt commende ende hemlieden aendeden met dreeghementen van 't gheheele lant te doen inunderene ende zomtyts van de inwonende vandan zelven lande te vanghene ende wech te leedene zoo zy te diveersschen stonden ghedaen hebben, emmers hoe dattet zy zoude 't zelve van zoo cleender importantie gheweest zyn als dat de voornoemde stede van Vlissinghen danof negheen merckelick secours ghehadt en zoude hebben;

Ten tweeden ende ghenomen dat eeneghe particuliere persoonen 't waere uuyt vreese ofte duer ghierichede zulcke ende ghelicke cleene soorten van victuaillen zomtyts overghezonden ofte overghedreghen hadden nochthans ghemerct datmen 't ghemeente ende inwonende vande zelve eylanden generalick niet culperen noch reputeren en can voor ongheoirsame ofte favoriten vande voorseide rebellen zoo waeret ter correctie sprekende een extreme ende onghehoort rigueure te willen pugnieren generalick alle de voornoemde inwonende ende zelfs de meesters ende proprietarissen vande landen ende huisen inde voornoemde eylanden ligghende, toebehoorende kercken, cloosters, weduwen, weesen ende andere miserable persoonen omme de faulten ende mesusen vande voornoemde particuliere persoonen daartoe ghevoucht, datmen verjaeghende de inwonende vande voornoemde prochien abandonneeren zal 't gheheele eylandt ter proye vande rebellen, de welcke aldaer zullen middele hebben ofte omme het landt te pilleeren ende de vruchten die alsnu met schoone apparentie upt lant staende zyn, thuerlieder waerts te nemen ofte te bederfvene met brande ende anderssins ofte duer middele van occupatie vande zelve eylanden daghe-

licx te beroovene ende beschadeghen vele meer andere ghewesten in Vlaendren varre binnen de lande gheleghen, Gommende daghelicx tot voor de stede van Ardenburch, Sluus, Eecloo, Damme, ende andere; alzoo tusschen ende aen het eylant van Oostburch ligghende es een canael, alleenelick wyt zynde zevene ofte acht roedene, daerinne in vele plaetsen daghelicx metten leeghen watere drooghe te voet, te waghene ende te peerde passerende es ende alzoo commen mach naer Brugghe, Ghendt ende al Vlaendren ende insghelycx zoude by dien middele 't lant van Vlaendren, daerinne jaerelycx niet voor deene helft ghenouch vruchten omme de noodzakelycken leiftocht vande inwonende wassende en es apparentelyck ghevoelen groote penurie, faulte ende ghebreck van graene duer dien dat de voorseide eylanden naer huerlieder grootte ende bevanck alzoo goet ende fertyl zyn als den meestendeel vande andere ghewesten van Vlaendren.

Oock mede alzoo binnen de zelve eylanden den meerderen deel vande inwonende zyn pachters hemlieden onderhoudende ende gheen ander middele hebben omme leven dan up 't ghewin van huerlieder pachten, ende dat voorts de bate van huusen ende boomen byde zelve pachters up ander lieden lant ghetimmert ende gheplant hemlieden toebehoorende es, zoude allesins te vreesen wesen dat eene groote deel vande zelve inwonende, indien zy verjaecht wierden, hemlieden zouden vertrecken naer Zeelant inden dienst vande rebellen vut pure desperatie tot vercranckinghe vanden lande ende met versterckinghe vande vianden.

Boven dien staet te considererene dat de voornoemde eylanden in gheender manieren en meughen noch en zouden connen subsisteren noch in wesene ghehouden worden indien aldaer gheen volck woonachtich en waere zoo byde lettren van Zyne Excellentie gheordonneert wordt, uut causen dat de zelve eylanden daghelycx moeten met versterckinghe ende

reparatien vande dycken hoofden ende andere noodzakelicke zeeweer onderhouden wesen ende dat byde intermissie vande zelve versterckinghe ende reparatien, voor hoe cleenen tyt 't zelve zoude mueghen wesen, 't gheheele landt van zelfs zoude inunderen.

Inder manieren datmen den voornoemden middele van 't verjaeghen vande inwonende vande zelve eylanden, volghende 't bevel van Zyne Excellence niet en zouden connen tot executie brynghen zonder te habandonneren de zelve eylanden ende by consequente te verminderen 't landt van Vlaendren jeghens den eedt van Zyne Majesteit van bailliu, magistraet ende van 't ghemeente ende oock zonder murmuratie ende quaet contentement vande supposten ende inwonende vanden lande van Vlaendren.

Niet min ghemerct dat jeghens het inconvenient van het over ende weder varen van eeneghe quaetwilleghe, hoe luttel dattet zy, alzoo verre alst noch zoude mueghen ghebueren, dient by alle weghen ende middelen voorsien ende remedie ghestelt te zyne zoo verre alst doenelyck es by zulcke goede ende bequaeme maniere van doene alsmen ghezaemdelyck metten inwonende vande zelve eylanden zal meughen advyseren ter correctie ende upt goetdyncken van myn heere de grave van Roeux, t zy datmen in alle plaetsen daer schepene of varene ende ancommene mueghen stelle eeneghe notable wacht, die ghelast worde te vanghene ende apprehenderen zonder dissimulatie alle de ghuene die overcommen van Vlissinghen ende andere plaetsen gherebellieert zynde ende ooc de ghuene die vute voornoemde eylanden zouden willen naer alzulcke steden ofte landen vaeren, ofte ooc de ghuene die aldaer 't schepe zouden willen varen, upt 't pretext van naer Brabant te varene met eenich graen ofte andere victuaillen, ten ware dat zy zeker stelden van te brynghen certificatien binnen corte daghen van dat zy 't zelve graen ofte ander goet in Brabant ofte elders in 's conincx landen ghevoert zullen hebben 't zy datmen advysere

offer apparentie zoude wesen van eeneghe cleene stercte te mackene te Bresken ende in Cadsant ende dat de zelve stercten zouden houdelick wesen ende oock of men by middele van dien zoude konnen beletten den rebellen tallen tyden te commene inde voornoemde eylanden alst hemlieden goet dyncken zoude ende oock of zy niet en zouden connen de dycken ende sluusen vande zelve eylanden te brekene duerstekene ende beschadeghen ende alzoo de voornoemde eylanden gheheel ende al te bederfvene ende doen inunderen’1).

 

De leden van Brugge, voor hetgeen de ontvolking aanging, vroegen dringend aan den graaf van Roeulx dat hij zoude geschreven hebben aan Zijn Excellentie om hem den toestand beter te doen kennen en uitstel te verzoeken. Zij stelden hem voor oogen dat gezien de uitgestrektheid van 't grondgebied en de talrijke bevolking het moeilijk zou zijn de inwoners elders te herbergen en de vruchten van het land buiten het bereik van den vijand te brengen. De rebellen zouden de gelegenheid te baat nemen om zelve bolwerken en schansen op te werpen in de nabijheid van Sluis en Aardenburg. Zoo zouden zij de geheele streek in bezit nemen en misschien laten bewonen door 't gespuis afkomstig uit La Rochelle. Er was ook nog te vreezen dat de inwoners van Oostburg en omliggende tot de geuzen zouden overgaan. Men moest naar andere en betere middelen uitzien.

De Gentsche gedeputeerden deden opmerken dat zij nauwkeurig de placcaten over de onderhandelingen met de rebellen hadden doen uitvoeren en de straffen streng toegepast hadden. Ze waren overtuigd dat er geen levensmiddelen uit het kwartier naar Vlissingen gebracht waren. Het ware jammer de

goede lieden voor de slechte te straffen, door de huizen in brand te steken van dezen die weigerden te vertrekken, alle begoede lieden van hunne eigendommen te berooven, en op die wijze iedereen in de uiterste armoede te dompelen! Zij stelden voor: 't leger in Vlaanderen te vermeerderen, door nieuwe lichtingen, en op die wijze de verdediging van de kust beter ter hand te nemen.

De Yperlingen waren van 't zelfde gedacht. Ze vreesden dat de vijanden de zeedijken zouden doorsteken en groote schade aan geheel het land veroorzaken1).

De Vier Leden besloten eenen brief te sturen aan den hertog van Alva om hem zijn voornemen te doen wijzigen, ze vroegen ook aan den Graaf van Roeulx dat hij zou helpen om uitstel te bekomen2).

Den 4 Juli wierd de brief aan Alva opgesteld en een afschrift ervan aan den stadhouder gezonden. De Leden vroegen aan dezen laatsten een aanbevelingsstuk met voorstel om Sluis en de andere steden op de grenzen te versterken, erbijvoegende dat men reeds begonnen was aan de forten noodig tot de verdediging.

De graaf van Roeulx, die vóór zijne benoeming tot Gouverneur van Vlaanderen, bevelhebber geweest was van het Kasteel van Sluis, liet de maatregelen treffen door de omstandigheden vereischt.

Den 19 Juli kwam het antwoord van Zijne Excellentie die, na kennis genomen te hebben van het voorstel van den graaf van Roeulx en van de Vier Leden van Vlaanderen, zijn ontwerp introk: hij

stelde zich tevreden met het bouwen van twee forten op de kosten van het Land.

De Staten van Vlaanderen vroegen een afschrift van dezen brief om rond te sturen naar de hoofdsteden en kasselrijen.

De graaf van Roeulx stelde zich aanstonds aan het werk; en hij ontving uit de handen van de Leden van Brugge en van het Vrye de noodige sommen voor de versterking van de stad Sluis.

De waakzaamheid nam dagelijks toe langs de zeekust. En voetvolk en paardenvolk werd naar het noorden gezonden, bijzonderlijk naar Oostburg, Groede en Breskinssant1).

Baron Alb. van Zuylen van Nyevelt.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


datums