Biekorf. Jaargang 32

Nordica

Ansleicus

IN het Chronicon Centulense van abt Hariulfus, lib. III. cap. 18, is er sprake van eenen christen Noordman, met name Ansleicus, die aan het hoofd van een groep zijner landsgenooten, uit Engeland, met vreedzame bedoelingen het hof van Karel den Kale was gaan bezoeken. Deze gebeurtenis moet rond 870 voorgevallen zijn.

De naam Ansleicus is samengesteld uit Ansu- = godheid en laiko- = dans, spel. Ans- in het oudnoorsch is ás- geworden, en Noreen, in zijne Altisl. u. altnorw. Grammi,

[p. 203]

meent dat dit geschied is rond de jaren 750. De hier aangevoerde naam bewijst dat de n van ans-, eene volle eeuw later, nog bewaard, of althans niet heelemaal verdwenen was.

De naam in het on. is A'slákr, met vermoedelijken bijvorm *A'sleikr.

Anquetil.

Ja, tot aan de nederzetting der Nooren in Normandie moet de vorm ans- voortbestaan hebben. Men vindt immers aldaar in de middeleeuwen den naam Anschetil, die, vroeger als voornaam, nu als familienaam voortleeft in Anquetil, waarnevens met vervanging van den zeldzamen uitgang -il, door den zeer gewonen uitgang -in, Anquetin. Deze naam bestaat uit ans- = godheid, en ketill = ketel, vermoedelijk offerketel. In het oudnoorsch, waar ans- overgegaan is tot âs- en ketill, als tweede lid eener samenstelling, samengetrokken is tot -kell, heeft men A'skell, in Engeland Askil.

Dit tweede deel bestaat ook als naam op zijn eigen: on. Ketill, in Engl. Kytel, Ketel, in Frankr. in de middeleeuwen Ketellus, en tot heden in den gsln. Quetil de Lapotene.

Gelijkerwijze beantwoordt de normandische gesln. Angot wel aan een vooroudnoorsch *Ans-gaut-, on. A'sgautr, waar het tweede lid Gautr een der bijnamen is van den Scandinaafschen oppergod Odhenn.

Turquetil

Een tweede naam, samengesteld met ketill, is de normandische, vroeger voornaam, nu gesln. Turquetil, uit een vooroudnoorsch *Thórketill, waarvan het eerste lid niets anders is dan de naam van de scandinaafsche godheid Thórr, hd. Donner, bij ons Donder.

Turquetil leert ons dat, ten tijde der ontleening, de u in het Fransch van Normandie nog hare oude klankweerde bewaard had, en dat in het fransche klankstelsel van dien tijd deze u het meest met de zeer enge ô (thór- uit thunr-) van het Noorsch overeenkwam. Naderhand is deze û, met al de andere û's in het Fransch ü geworden.

Aan Turquetil beantwoordt in het on. Thorkell, in Engeland Thurcytil en Thurkill. Men mag vermoeden dat Thurcytil in het land overgebracht is ten tijde der eerste verovering van Engeland door de Noordmannen in de 8^e en 9^e eeuwen, ter-

[p. 204]

wijl Thurkill een gevolg is van de tweede verovering in de ii^e eeuw.

Deursteen.

De noorsche namen zijn ook tot in Vlaanderen gedrongen. D'Hoop, S.-Bert. Pop: 1138: Tursteinus Rufus, in een stuk te IJper verleden; 1168-91: Durstenus de Comines; De Laplane: Abbés de S.-Bert.: Dursenus (te lezen Durstenus), monnik in de jaren 1138-63; But, Mon. de Dunis: Durstenus, ± 1250.

Hier zien wij dat de noorsche th met de vlaamsche van die tijden samenvalt, om dan in den loop der twaalfde eeuw over te gaan tot d, en dat de vlaamsche û nog hare oorspronkelijke weerde behouden had. Later is deze û lange ü geworden, en voor r is deze ü en het jongere wvl. overgegaan tot ö, geschreven eu. Zoo komen wij regelrecht tot den gsln. Deursteen, die op het einde der 17^e eeuw te Sint-Winnoksbergen nog bestond.

De naam bestaat uit Thór- + steinn = steen, vermoedelijk offersteen. On. Thorsteinn, in Engl. Thurstán. - Bemerkt dat in het Engelsch, zoowel als in het Vlaamsch en in het Eransch, de noorsche ô in deze namen vervangen is door û.

Van waar is deze naam in onze gewesten gekomen? Is hij soms een overblijfsel, dagteekenende van den tijd der stormloopen in de 9^de eeuw? Dat is mogelijk, doch niet zeker. Ten jare 928 heeft een noorsche krijgsman, Sifridus Dacus, zich meester gemaakt van het grondgebied van Gijzen (Guînes) en zich aldaar gevestigd; later is zijn zoon door Arnolf II van Vlaanderen als graaf van Gijzen herkend geworden. Zou het niet in deze tijden zijn dat de naam Doursteen, eigenlijk tot het Westen beperkt, ingang in Vlaanderen gevonden heeft?

Deurghys-Turgis

Onder de Choralen behoorende tot de Kapitelschool van S. Donatiaan te Brugge wordt, in de jaren 1512-14, een zekere Augustijn Deurghys genoemd. Kan. De Schrevel, Hist. du Sém. de Bruges, bl. 56. Van waar de jongeling herkomstig is wordt niet vermeld.

Deurghys komt volkomen overeen met den Normand. gsln. Turgis, uit eenen ouderen noorschen vorm *Thórgiss, met Gîs- = speer, pijl, aanwezig in den vl. n. Ghysbrecht.

[p. 205]

Een veel voorkomende norm. n. Turgot - *Thórgautr, mag. in samenhang met het voorgaande, hier nog vermeld worden.

_* * _*

Men besluite niet uit hetgene voorgaat dat de ô van Thôr- in alle geval û wordt. In het jongere Noorsch is deze klinker veelal verkort, en bij latere ontleeningen moest dit ook in het Fransch geschieden. De u van Turoldus in de Chanson de Roland is niet dezelfde als in Turquetil, maar verbeeldt. naar de spellingsgebruiken van het oudere Fransch in Normandie en Picardie. een gesloten o, dewelke wat later in de algemeene taal ou geschreven werd. Vandaar de gslnn. Thouroude en Touroude. - Daarbij komt nog eene andere klankwet in het spel, deze door-dèwelke o-o, d.i. twee o's in twee opeenvolgende lettergrepen, overgaan tot e-o, b.v. in oudfransch Seror, Serour, Sereur, uit Sorôre. Van daar de gslnn. Théroude, Teroulde, Troude, alsook in de Seine-Inférieure de oordnamen Therouldeville, en Bosc-Theroulde op Bosc-Guérard-Saint-Adrien, en Bourgtheroulde in de Eure.

Zelfs doet het geval zich voor, zooals in het jongere oudnoorsch, dat de r in eene volgende s verloren gaat. De aartsbisschop van York, 1114-40, bij de Engelschen Thurstan genoemd, en herkomstig uit Bayeux, wordt in de Chronique de Morigny, 1095-1152. Tostanus geheeten, en daaraan beantwoorden de gslnn. Tostain, Totain, Toustain, Toutain, deze laatste ook aanwezig in Toutainville (Eure).

A. Dassonville.