Biekorf. Jaargang 30

[p. 40]

Veurnambacht en de Overwateringe in 1914.

Naar H. DE HOON. Le Furnes-Ambacht submergé en 1914. - Rev. Univ. Brux. 1923-1924. Brux. Weissenbruch, 1924, in 8n, 40 bl., met 2 landschetsen en 3 afbb.

DE Yzer, vanaan Nieuwpoort tot Diksmuide, buikt een weinig; lijkt een boog haast; en de peze van dien boog is de spoorweg die de beide steên verbindt. Het vlak daarbinnen, binnen boog en peze, is 't land geweest dat de Onzen onder water staken ten spijte van den Duitsch: en 't water stond daarin lijk in een groote tibbe, omboord te weten eenerzijds door den linkeroever van den Yzer, of den Veurnambachtschen dijk, en anderzijds door den hoogen berm van den spoorweg zelve; de duikers in dien berm, 28 vaartegaten breede en smalle die eronder liepen, had men eerst dan moeten stoppen, 't spreekt vanzelfs.

Wat er ooit aldaar gebeurd is, reeds in de voorgaande eeuwen, en nu onlangs in den oorlog, is door velen reeds verhaald, en wordt bondig hier hervat.

In 't bezonder voor '14, binst den oorlog: hoe er niemand, vriend noch vijand, dacht op overwateringe, buiten 't volk ter streke zelve; hoe men toch eerst water stak op den 21ⁿ in Zaaimaand in de Nieuwendamsche kreke, ttz. tusschen de Plasschendaelsche-vaart en den Yzer, drie staak verre-maar nochtans, en... lijk zonder veel gevolg; toen er nood kwam, hoe men meer wou, doch bleef slepen met het werk - geen die thuiswas in de zake -, hoe de Franschman tegentrok, hoe de Belg lijk niet en dorst; - toch 't werd dringend -; niet wel wetend waar begonnen, hoe men dubde; en de kenders van het werk, de mannen van den waterdienst, hoe ze hadden weggemogen of -gemoeten als b.v. Geeraard Dingens, de eigen sluiswachter van Nieuwpoort die reeds echter 't eene en 't ander had gewezen. - En de oorlog zat zoo slecht, slechter altijd slechter. - Dan

[p. 41]

eindelijk, dan hoorde men door Karel Cogge, een grachtwaker uit 't Veurnsche, heel 't waterspel uiteendoen: 't was den 25ⁿ in Zaaimaand, op een zondag. Dan verder: hoedat 's nachts daarop en heel den maandag nog, men dus, op het zeggen van dien Cogge, de duikers van den spoorwegberm of afzette of stopte; hoe m'ondertusschen, in een schrik - daar 't zoo eendelijk schuw zat - Nieuwpoort wilde ontloopen, en werkelijk verliet; hoe men daardoor haast aan de sluizen tenden de haven nietmeer kon, te weten van de Palingbrugge, om trouwens aldaardoor den zeevloed in te laten; hoe men daarom, den dinsdag nacht de tij introk aldoor een anderen weg, vanuit de Geule nu, vanvóór de haven, door de oude Veurnsche sluis, en dus langs de oude Veurnsche vaart alonder heur twee bruggen en dóór den hevel van de Kruisvaart, naar de Slijkvaart toe en de Oostvaart... een eeuwige verkonkelinge die weinig vorderde...; hoedat alsdan - want 't wierd geweldig heet te zitten -, op 't alsan-aanhouden van toezichter Bourgoignie en onder 't aanwijzen van schipper Hendrik Geeraert, de kapitein Borlon het toch den woensdag avond aanging om, niettemin ter Palingbrugge, rechtedoor het uitloopgat van 't Veurnambachtsch water, terzelfdertijde meê van de Oostvaart, voor de tij die aankwam te openen... doch weerom niet dorst voordoen; en hoedat op een laatste, den 29ⁿ den donderdag des avonds, het ging kop-af kopaan - want 't leger was ten einde -: dan is 't dat kapitein Umé, met schipper Geeraert en drie man, Ballon. Van Belle en Coppe, en nog een handsvol schotters (binst dat de Franschen vanop de haven hen beschoten eerst, al denkende dat 't Duitschers waren) het aanpakten, rechts op den oogenblik dat 't buiten- en dat 't binnenwater reize stonden,...en dat ze 't schuifwerk op- en openkregen, eindelijk... en dat de zeevloed inkon nu en zoele binnenspoelde... en dat ons land gered was. We 'n gaan nooit God genoeg erom bedanken!... De zege was voldongen. 't Was zeven- en-half alsdan, en zes uren nadien kwamen ons Jongens dan terug de schuivers weerom zakken en weerom sluiten dus, toen 't water af zou

[p. 42]

gaan. Weer deden ze 't den 30ⁿ, den 31ⁿ, en ook den 1ⁿ nog op Allerheiligen - voorgoed is 't toen geweest - ... Waarlijk op 't uiterste... Want, om den 30ⁿ den Yzerslag te winnen en, achter Nieuwpoort, Duinkerke en Kales en Parijs te pakken, (niet denkende ooit op Vlaamsche dijk- en schippersgasten) was Keizer Willem afgekomen zelf, en was te Thielt gaan liggen op verbei... vanwaar hij nu zijn wagen mochte keeren echter! Hij had er niets gezien 't en zij hoedat zijn zege... lag in 't water, en er is in gebleven... lijk overtijd te Groeninghe de Franschen in de beke.

Maar hier 'n was 't nu in géén beke. 't Was in een moddervloed, in 't thoopezijpelsel van zee- en zompewaters; niet in den Yzer dus, of in den overloop daarvan, zooals zoo dikwijls wordt vermond, maar làngs den Yzer voort, dààr in die afgedijkte leegte, of in die zoogezeide tibbe -lijk we ze boven noemden -waarvan de tuite lag te Nieuwpoort aan de Palingbrugge aan 't tweede sluizegat, en die aldoor die tuite langsheen de Oostvaart en de Beverdijkvaart volliep.

En heel die watertocht was mogelijk geweest omdat: ten eerste het land aldaar een twee-drie voet beneên hoogwater ligt, en dat ten tweede ditzelfde land de natte niet en drinkt.

't Is hier de nieuwigheid van 's Steller's werk geweest, van niet zoozeer den Yzerslag te hebben willen vorendragen zelf, doch van veeleer te hebben willen toonen waaruit die slag is mogelijk geweest, streekaardiglijk gesproken. Daarom benutte hij het grootste deel zijns opstels om ons - heel bondig toch en praatsgewijze - den aanleg en de wording van onzen bodem geschied- en huishoudkundig voor te leggen.

Hij is, zegt hij, die kustegrond, een spoelsel van de zee, tot land gemaakt nadien door 't werk van menschenhanden.

Want hoort. De zee, vanvóór de Roomelingen reeds. en in de IV^e en in de XI^e eeuw, en nog in de XVI^e dus menigmaal, brak in alhier, onevenlange toch en ook onevenverre; en liet er turf geworden, en lei

[p. 43]

daar zeezand over, en hier en daar dan lichte klijte nog, en schelpzand weer daarboven, en leem op 't opperste. De zee, bij hooge tij, kon meer nog wederkeeren, en zou't nog heden kunnen - eenmaal de duinen door -. Maar ondertusschen, vanaf de XI^e eeuw, vanaf den klijtevloed, dewijl hij niet te gerust was op zijn duinen, was reeds de Vlaming doende met dijk en dam te maken, een beetje alom; en ook allengerhand, om 't water weg en aan te hebben naar beliefte, reeds doende met, albinnen en albachten die, nog vaart en zwin en trekgracht aan te leggen... zoodat alzoo, al waterdichte zijnde, ons land kon worden drooggemaakt van berg- en binnenwaters, en weer kon worden overspoeld met bin- en buitenwaters.

Men ziet dat van dat waterwerk ons land's bestaan of niet-bestaan afhong, en afhangt nog, noch min noch meer - voor ‘'t Bloote’ toch -; men zal begrijpen dus dat het bestuur ervan, de ‘Wateringen’ namelijk, altijd iets eigen's zijn geweest, erkend en gerust gelaten door eenderwelk bewind.

't Verleden van die Wateringen verdiende eens, geschied- en huishoudkundig, en werkwijskundig ook, uitvoerig en volledig ingeleerd. En wie bedenkt b.v. dat de abt van Duinen als ‘watergraaf’, en, meê met hem, nog die van S. Niklaai's te Veurne, de proost van Loo en die van Eversam een tijd aan 't hoofd van dat bestuur geweest zijn, zal licht verstaan dat die geschiedenis-teweeg veel verder brengen zou dan 't in een eerste scheen.

L. De Wolf.