Biekorf. Jaargang 29

[p. 14]

Iets over het krachtig gebed van keizer Karel

Over eenigen tijd vond ik altusschen een pak papier op de markt eenige beschreven bladeren; daarop stond het fameus Gebed van Keizer Karel dat, tot over eenige jaren, mogelijks nog, door het bijgeloovig volk in eere gehouden werd.

Geene dommere superstitie was zoo verspreid in ons land, dan dit gebed dat, geschreven of gedrukt, niet alleen gelezen maar ook op zich gedragen word.

Dit Gebed (?) was goed voor alle kwalen, de kracht ervan was zoo groot dat ze onuitdrukbaar was. Tijdens de rampen die het vaderland zoowel als den landman teisterden, zag men de marskramers de dorpen afloopen om het bij honderden te verkoopen. In den laatsten oorlog zelfs werd soms bij de geestelijkheid aangedrongen het in het openbaar te lezen, wat natuurlijk geweigerd werd.

De drie teksten die ik voorhanden heb zijn niet gelijkluidend, en wanneer ik ze vergelijk met een gedrukt gebed der 19^e eeuw (zie Volkskunde, VIII, 193) zien wij er een groot verschil. In zijn Imagerie Populaire geeft Van Heurck ook een tekst die onvolledig is.

Ik wil dit gebed en de inleiding afschrijven met de verschillende teksten, alsook den oorsprong ervan nagaan.

(V. = Volkskunde; V.H. = Van Heurck; 1 dagteekent van 1700, II van 1770, en III van 1783). De algemeene tekst is uit Volkskunde.

Inleiding.

Dit gebed is gevonden op het graf ons Heere (uyt den hemel gebracht, I; van een engel gezonden, III) ten jare 1505, en gezonden van den Paus (Leo, III) aan Keyzer Karel, als hij ten strijde ging, en gevonden te Sint Michiels (S. Nicolaus, II) in Frankryk, daer gy het zult vinden, wonderlijk schoon uitgedrukt met vergulde letteren. (Dit gebedi is uytgeschrift tot Roomen in goud letteren in de kercke van S. Jan Laprona (sic) in een goude casse met gelas overdeckt geleyd, I).

De wondere kracht van het gebed wordt aldus vastgesteld:

‘Wie dit gebed dagelyks leest of hoort lezen, of over hem draegt, zal niet haestelyk sterven, nog in geen water verdrinken, nog in geen vuer verbranden, nog geen pynen zal hem hinderen (en waerder een tempeest geschiedt van donder ofte bliksem, daer dat gebed in huys is daer en kan geen schaede geschiede, I), nog niet vallen in de handen zyner vyanden, nog in geene veldslagen overwonnen worden.

Als wanneer dat er eene vrouw in den arbeid is van kind, dat zy dit gebed leest of hoort lezen, of over haer draegt, zal zy verlost worden van kind (en met Godts gratie sal zy hastelyk verlost worden I) en bly te moede wezen, en als het kind geboren is, legt dit gebed op de regter zyde, het zal van 82 ongelukken bevrydt zijn. (Het sal zyn doopsel ontfangen en verlost worden van alle zyne vyanden, I. Ende zoo lang het leeft zal dat kindt tot overhooft mogen wezen van zynder vrienden. III).

Al wie dit gebed over hem draegt, zal met geene vallende ziekten

[p. 15]

gekweld worden. Als gy op straet eenen persoon ziet vallen, die met S. Jans of Corneliusziekte gekwollen is, legt hem aanstonts dit gebed op zyn regter zyde, hy zal opstaan (als het evangelie is in den naam des gebenedyden Heere Jesus Christus, I) en verblyd wezen, en die dit gebed schryft aan 't een of ander huis, wordt van my gebenedyd, zegt den Heer en die daer mee spot, moet boetveerdigheyd doen (die wordt van my vermaledyd, II).

Gelooft vastelyk, dat hier geschreven staet, want het zoo vast is als het evangelie. Daer dit gebed in huys is, kan geene schade geschieden van donder of bliksem, en die dit gebed dagelyks leest of hoort lezen, zal dry dagen voor zyn dood een toeken hebben van God, en daeruyt verstaen dat is mynen sterfdag (dat het zijnen geestdag is, II) Amen (Pater noster, Ave Maria, II).

Gebed.

Gebenedyden Heer Jesus Christi, gy zyt gestorven aen den galgenboom des kruys, voor onze zonden (ons sondaeren altemael, I) allemael. O Heylig Kruys Christi, zyt met my. (Heylig Kruys zy my toeverlaet, I). H. Kruys Christi, zyt my een waerachtig ligt myner zaligheyd. Heylig Kruys Christi, keerd en weerd van my alle snydende zweerden. Heylig Kruys Christi, keert van my alle waepenen. H. Kruys Christi keert van my alle kwaed. H. Kruys Christi stort in mij alle goed, door het Heylig Kruys Christi kome ik op den weg mijner zaligheyd. Heylig Kruys Christi keert van my allen nood des doods en geeft my het eeuwig leven, Heylig Kruys Christi behoud my van allen nood des lichaems, dat Heylig Kruys Christi aenbidde ik altoos.

O Gekruyste Jesus van Nazareth, ontferm u mynder opdat den boozen vyand van my mag vlieden, zienelyk en onzienelyk, van nu tot in der eeuwigheyd. Amen (Pater noster, Ave Maria, II.

In de eere van Jesus Christus dierbaer bloedpassie en schandelyke dood. In de eere van zyn verryzenis (ende heylige cruys, ende, I) goddelyke menschwording, waer door hy ons heeft willen brengen tot onze ziele zaligheyd. Alzoo waerachtig als Jesus Christus geboren is op de kerstnacht, alzoo waerachtig als dat Jesus besneden is op den maendag (agtsten dag, V.H.). Alzoo waerachtig als de drykoningen offerande deden op den 13 dag (de wyze Jesus aangebeden hebben op den 13 dag, I) alzoo waerachtig als Jesus gestorven was op den goeden vrydagh, alsoo waerachtig als (Joseph en, III) Nicodemus den goeden Jesus van het kruys deed (en hem in het graf leyde, I). Alzoo waerachtig als Jesus ten Hemel is opgeklommen. (Alsoo waerachtig als Jesus verrezen is, I) zoo dat den Heer Jesus my wilt bewaren tegen al myne vyanden, zienelyke en onzienelyke, van nu tot in dor eeuwigheyd. Amen (Pater noster, Ave Maria, II).

O Hemelsche vader, in uwe handen beveel ik mijnen geest. Jesus, Maria, Anna. Jesus, Maria, Joseph. Jesus, Maria, Joachim. (Joseph en Joachim staan niet in I, maar driemaal staat er Anna).

Oorsprong.

Natuurlijk is het moeilijk den datum vast te stellen waarop dit gebed voor het eerst het daglicht zag. Mijn inziens werd het gemaakt

[p. 16]

gedurende de 17^e eeuw, tijdens de noodlottige oorlogen die ons land verwoestten.

De aanroepingen, over het algemeen goedkeurenswaardig, zijn getrokken uit de talrijke devotieboekjes der 17^e eeuw. Doch, dewijl men deze gebeden overal wilde zien binnendringen, moest men, gezien den bijgeloovigen toestand van het volk, er eene zekere kracht aan toeschrijven en een wonderen oorsprong ervoor vinden.

Altijd nog was Keizer Karel V als een held aanzien, hij die door den Paus gesteund word in zijne oorlogen en reeds op twintigjarigen ouderdom de Keizer van het Westen was, regeerende over Duitschland, Nederland. Noord-Italie, Oostenrijk en Spanje.

Benevens den naam van den grooten Keizer, kon men er een wonderen oorsprong bij vertellen: gevonden op het H. Graf of door een Engel gezonden. Dit was voorzeker een ‘incitamentum’ om er het bijgeloovig volk aan te hechten.

Eene zaak schijnt mij te wijzen dat het gebed reeds in den eersten helft der 17^e eeuw gekend was, namelijk de afwezigheid van den naam Joseph in het oudste stuk. Wel was de eeredienst tot den Voedstervader van Jesus overal uitgebreid, doch hel is maar in 1679 dat Hij als bijzonder patroon van Belgie werd herkend. Van dan af werd zijn naam bij het gebed gevoegd; de H. Joachim, die reeds sedert de 14^e eeuw in de Westersche kerk vereerd werd, verving dan de H. Anna bij de derde aanroeping.

Voorzeker is dit slechts eene gissing, maar ik geloof wel dat deze korte verhandeling iets zal bijdragen om met geschiedkunde de folkloristen bij te springen in het opzoeken van den oorsprong van het eigenaardigste gebed der jongste tijden.

G. Celis.