Biekorf. Jaargang 27

[p. 51]

Uitzet van E.V. Maurus De Vos bij zijn intreê in S. Jan's ten Berge te Yper
Ten jare 1763

Hier een stuk⁽¹⁾, tamelijk belangwekkend. Men kan eruit halen heel het huiselijk leven gelijk het eertijds bestond te IJper in S. Jan's ten Berge. Er staat immers in: al wat iemand vandoen had, te weten van gerieven, om daarmeê binnen te gaan in deze geestelijke gemeente: kleed- en gereedschap, uitgevensgeld, enz.; bovendien

(1) Dit stuk en andere meêgaande komen voort uit een klein bundeltje handvesten ons welwillend medegedeeld door E.H. Jos. De Vos, van Heule, Herder te Meestert, aan wien wij over zijn gunst hier onzen dank uitspreken. Die stukken zijn erfelijk goed in zijn huis, vermits E.V. Maurus De Vos waarvan in deze oorkonden spraak is, tot zijn verwantschap behoord heeft, luidens immers een deel stamboom als volgt:





Gillis De Vos
Michiel
- Minne Marie Agnes
Petrus Joseph
- Callens Maria Josepha
Petrus Franc. Geworden
E.V. Maurus De Vos
Petrus Franciscus Eugenius
- Vincke Joanna Theresia
Petrus
- 1. Verhaeghe Maria Ther.
- 2. Duvette Soyh.
Joannes
- Verhaeghe Maria Anna
E.H. Leonard De Vos onderherder te Meessen †9-x-1845
Petrus Aloysius
- Loosveldt Eugenia
E.H. Karel De Vos
Herder te Zevecote
† 14-iii-1889
E.H. Joseph. De Vos
Herder te Heestert
Wilde ieder die alzoo tzijnent handvesten overheeft, dezelve aan ons meêdeelen om ze hier boekvast te maken, 't ware zoo dikwijls een werk dat kon strekken Biekorf ter eere en Vlaanderen ten goede.

[p. 52]

onrechtstreeks vernemen we daaruit den trantel van 't gesticht, de dracht van de leden, hun huisraad, hun inkomen, bezigheid, betrekkingen, zorgen, ontspanningen, tal van kleine kanten van zaken welke immers altijd zijn geweest de groote kanten van 't werkelijk leven.

Petrus Franciscus De Vos⁽¹⁾ geboren te Heule de 29ⁿ in Zomermaand 1741, en overleden te IJper den 5ⁿ van Schrikkelmaand 1818, had zijn aanvraag gedaan, 't jaar 1763, om ingelijfd te worden onder de geloftelingen van bovengemeld Huis. Daarop werd aan zijn ouders voorgehouden welke daartoe zijn uitzet zou wezen. Zijn ouders stemden toe in deze vereischten; en zij ter eener zijde, na Vader Overste ter anderer zijde, stelden dan hun handteeken of hun ‘merk’ onder de gemaakte overeenkomste. Dit behandteekend opstel gold als oorspronkelijk stuk bestemd voor de oorkondschap der wijgemeente zelf; maar een afboekinge ervan⁽²⁾ is achterna in bewaarnis bij de ouders gebleven, en dit afgeboekt stuk is dit-nu-hier welke wij overdrukken.

(1) 't Eene en 't andere vermeldt hij zelf van zijnzelven op een ergens-afgereten stukske blad (nl. eentje van 0.18 m. hoog × 0.17 m, breed, bewatermerkt met nederloopende striepen en met een grillig schildgemaaksel waarop staat een steigerende leeuw):
‘Natus, zegt hij, E[s]t Pater mens Michael / De Vos 26. xbris i704. et obiit 25^a / Januarii i784 ......./
Nata Est mater mea M. agnes / Minne fer. 2^a infra oct. Epiphaniae / i705. [verbeterd uit i704.] et obiit 20. Januarii i772 .. / // matrimonio juncti sunt 28. maji / i729. // proles habuerunt ut sqr. /
= M. agnes nata 30. xbris i730. /
= Petrus Josephus i6. xbris i732. /
= M. Josepha i8. Martii 1735. /
= Petrus Joês 28. 9bris i738. /
= Petrus franciscus 29. junii 1741. / confirmatus 28. 8bris <.1753.> [schijnt '53, verbeterd uit '50] primam / comunionem 25. xbris 1753. /
=
=
M. agnes natuminor Vigesima / secunda Maji 1744’.

(2) Deze zal door den vader zelven gemaakt zijn: boekstavinge en doening-en-al blijken volkomen al tzelfde als in een ander opstel welke verder hier volgt (bl. 56), en dat duidelijk van hem is.

[p. 53]

Ditzelve⁽¹⁾, nogal verstrooidweg maar leesbaar⁽²⁾ overgenomen, spreekt aldus:

[1 vk.] Alsoo den Iongelinck petrús frâns de vos f^s michael⁽³⁾ / langen tijdt getoont heeft synen Iever om aenveert / te worden als relig<i>eus in d'abdie Sint Ians binnen / Ipre onder den regel vanden heijlegen vaeder / Benedictús, soo ist dat den seer eerw: ^sten heer / Colúmbanús de zútter abt van de selve abdie, wel / willende beantworden aen de betrachtinge vande<n>/ voorseijden Iongelinck geconvenieert is met michael / de vos sijnen vaeder op de volgende Conditien, te / weten dater eens voor het profes vanden Candidaet⁽⁴⁾ / sal moeten betaelt worden de somme van negen/hondert guldens brabandts Coúrant gelt ende boven / dies sal den voornomden vaeder moeten besorgen /alle sijne noodtsaeckelijckheden de welcke bestaen / inde naervolgende saecken te weten, in de incomste / soo moet hij hebben eene robe van swart saij met eenê / sijngel ende een dosijne fústeijne craeghtiens, een / ledekant met sijn behanghsel maltrasse, eenen stroijsack / een paer laeckens van wit laecken, een plúijmen / hoofteijnde, een plúijmen oorkússen, twee wollen / sargien ses flúwijnen⁽⁵⁾ een spaes-

(1) Een blad in tween govouden, en metende alzoo 0.30 m. hooge tegen 0.19 m. breed; voldoende bewaard, maar ietwat geplekt op de vierde bladzijde alonder. Vanwege watermerken? 't Heeft zijn rechtstaande striepen, mitsgaders links ‘F P’, en rechts de maagd met den leeuw in den tuin (reeds voorgesteld in Biek. 1919, xxv, 328, opm. 1) waarboven vooraan ‘Pro Patria’.

(2) Boekstafmatig niets bezonders aan te stippen, uitgeweerd dat l, op weinig koeren na, overal en altijd als L voorkomt, daarbij dat f heel dikwijls als f gesteld staat.

(3) ‘ae’ verbeterd uit ‘ie’.

(4) Eerst stond ‘Caudidaent’.

(5) Een eerste inlasch hier was: ‘van linwaet’; daarna gevolgd door een tweeden bijvoeg: ‘een Crúyssefickx een /tinnê waeterpot’. Deze bijstellingen boven de reek ingeschoven, zijn dan weer doorstreept geworden. Aan wat schier-aanstonds erachterkomt in 't opstel, kan men genoeg zien dat ‘van limwaet’ uit verstrooidheid was overgelaten, dat in 't verbeteren ‘een Crúyssefick x enz.’ uit verstrooidheid is bijgekrabbeld, en dat bij 't gewaarworden der tweede verstrooidheid dan, uit een derde verstrooidheid, ‘van linwaet’ is mee uitgestreept geweest.

[p. 54]

vat⁽¹⁾, eenen / coperen kandelaer kerss<n>úijter met domperken, een Casse eenen / bidtbanck een crúcificx eenen tinnen waeter pot eenê / stoel een taefelken een hoúten lanteirne met een / [1 ak.] Iseren plaete, eene gordijne aen de venster ende/daer moet gegevê worden aen den Cherúrgin eenê / alven patacon over het scheiren van de eerste croone / als oock een pinte wijn aen alle de heeren priesters / ende aen de fraters een alve pinte met eene portie / extraordinaire, het welcke oock wort gegeven inden / ontfanck tot de kleedinge⁽²⁾ < ende ontfanck tot het profes > / In de kleedinge < eenen witten laecken baeij >⁽³⁾ ende eene robe van / swart laecken, een kapken een schap <ú>lier, eenen / singel, een swarte Choorcappe van saeij twee paeren / nieúwe schoenen een paer patouffels twee paeren / witte wollen koúsen eenen leren broúck een dosijne / craeghtiens van fústeijn, het leeren vanden sanck / moet betaelt worden tot eenen patacon te maende / ende als den selvê soúde Commen onpassselijck te wordê / de oncosten der sieckte moet betaelt worden door / den Contracktant de vos, noodigh tot het profes / daer moet gegeven worden een eerelijcke recreatie / ende een alf stúck witten wijn, als oock een nieúwe / robe ende een nieúwe sútane een langen mantel / enden⁽⁴⁾ een korten met een veste alles van laecken, / een Coorkappe van saeij eenen singel van sijde / ofte kemelshaer ende eenê gemeenen singel / vierentwintigh⁽⁵⁾ hemdens, vierentwintigh / [2 vk.] gecoúleúrde neusdoúcken⁽⁶⁾ twa<l>f mútsen van / linwaet, een hoedt, een bonet,

(1) = Wijvatervat? Vgl. Kilian., o. 't w. ‘spaers-water’.

(2) Eerstmaal stond hier ‘eenen witten laecken / baey’. Ditzelve was, in 't afboeken, vanuit een reke te verre gegrepen door de schuld van de herhaling der woorden ‘in de kleedinge’; 't vergrijp is bij een herademen seffens ontwaard geworden, en even seffens hersteld door het uitstrepen van ‘eenen witten enz.’ en het bovenaanvoegen van ‘ende ontfanck enz.’

(3) De woorden ‘< eenen witten enz. > even uitgedaan in de voorgaande reke, en wellicht-daardoor hier-nu gaandeweg vergeten, zijn nadien boveningoschoven.

(4) Zoo, voor ‘ende’.

(5) Verbeterd gaandeweg uit ‘ve...’.

(6) Tevoren ‘núe...’.

[p. 55]

twee dosijnê fijne / Craeghtiens, een dosijne paeren maúwkeus⁽¹⁾, twee / paeren nieúwe schoenen, twee paeren swarte / ende twee paeren witte koússen, een silver / slotien om aen het Craeghtien, een albe van / linwaet, twee lange dwaelen ende drie Corte / om dê rifter, vierentwintich servietten, eenen / silveren Croes met lepel en forcette van silver, / een mes, eenen wandel stock, als oock moeter / gegeven worden swart laecken tegen de eerste / misse vanden selvê tot maecken van⁽²⁾ een nieúwe / sútaene ende robe ende eenige hellen swart / saij om eene nieúwe Cappe insgelijckx de / brevieren te weten twee groote ende twee ofte / vier kleijne voor geheel het Iaer⁽³⁾ / ende tot de eerste misse eene recreatie ende / een alf stick goeden wijn als vooren, eene fijne / albe met amiet⁽⁴⁾ van Camercijckx⁽⁵⁾ ende sijngel / welcke albe moet sijn georneert met eenen cant, / het lúijden van het profes ende eerste misse / moet den selvê betaelen ende soo bij aldien / dat hij eenige voijagien soúde moeten doen tot het / becommen van de orders de selve moeten betaelt / worden door den geseijden als oock de Corte / kleederen, wat aengaet van de vrienden soo in / [2 ak.] profes ende eerste misse⁽⁶⁾/ daer mogender / gevraeght worden tot vijf paeren⁽⁷⁾ / voor welcke Conditien hier boven vermelt súlt/ verobligien⁽⁸⁾ ende belooft alle de selve te volcommen / den geseijden de vos vaeder vanden geseijden / pretendent om novitie te worden voor daete / van het profes, verobligierende ten effecte die / sijn persoons ende goot sonder reserve op het / voorder verbandt

(1) Die ‘mauwkens’ zijn toch geen werkmouwen? Zooveel? Zijn die niet ‘manchetten’ met een dietsch woord gezeid ‘mouwkens’?

(2) Verkrabbeld uit ‘ven’?

(3) Hier een einde, het vierde van de reke, bloot.

(4) Alzoo.

(5) Alzoo.

(6) Bij verstrooidheid, achter ‘eerste misse’ kwam hier weer, als vijf reken geleên: ‘moet den selven / betaelen, ende soo bij aldien’; de boeker echter bemerkte de herhaling, en streepte ze dood.

(7) Soms volgt een klein striepke, maar hier een tamelijk lang om de reke te vullen.

(8) Alzoo.

[p. 56]

ende oblijgatie sulckx als / naer rechte met besprick⁽¹⁾ dat bij aldien den / geseijden Iongelinck vijtgesonden wierde oft in / sijnen roúp niet en qúaeme te persevereren / in sijn goet voornemen de Cleederen / regarderende de religie súllen blijven ten / profijte van de abdie sonder vergelt⁽²⁾, Actúm / binnen Ipre in onse abdie den 16^e november / xvij^c drijeensestigh ende waeren onderteeckê / C: de zútter abt van s^t Ians M: De vos / Marie agnes Minne

Het bundeltje, waarvan deze oorkonde deel uitmiek, bevat ook nog andere stukskesvan minder algemeen belang. Niettemin, volledigheidshalve, hier zijn ze.

I. Op een eerste toegevoegd blad (met alles op zijn vóórkant alleen)⁽³⁾:

Eerst van de hand van Michiel⁽⁴⁾:

Wij onderschreven Michiel de vos f^s wijlent gillis, ende / Marie agnes Minne f^a wijlent Joseph, t'saemen inden / haúwelicken staedt sijnde binnen de prochie van heúle, / hebbende eenen sone, relijsijheús inder abdie van s^t / Jans ten berghe binnen de stadt Ipre, nú voerende den / naem, frater maúrús de vos, soo ist dat wij Belasten / endo Bevelen, als datter naer onse doodt sal moeten / ghegeven ende betaelt worden aen den voorschreven / Maúrús De vos, drie ponden grooten

(1) Besprick = ‘bespreek’, een woord welke alle westvlamingen nog zouden verstaan, ‘besprek’ in 't groot Wdb. d. Ned. Taal, bediedt hier ‘voorbehoud’, opgeleide voorwaarde, last: ‘met besprek’ (in 't Wdb. der Ned. Taal ‘op besprek’) was dus en kan nog zijn de dietsche wending om te zeggen ‘sous réserve’, in 't ondietsch ‘onder voorbehoud’.
Rechts nogmaar acht dagen leên hoorde ik even van een ouden landman van Aertrycke - 't was betreffende een ‘zwijneziele’ welke hij naar zijn eigenaar opdroeg -: ‘dit draag ik hem alle jare, zei hij; doch dit en is maar uit een gebruik en voor een voldoeninge,... dat en is geen besprak’. Loquela geeft ook ‘besprak’ aan (o. 't w.), uit Kortrijk, met beteekenis van verdrag, overeenkomst.

(2) Vergelt = vergelding. Vgl. De Bo op 't w.

(3) Van bladswege, de weergâ van 't groot stuk; doch hier enkel een half maar, nl. de linkere helft met erin het watermerk ‘F P’. Wel bewaard ook.

(4) 't Is hier dit opstel dat we bedoelden toen we boven (bl. 52 opm. 2) spraken van een ander klein stukjen, immers uit wiens uitzicht we meenden te mogen besluiten dat dààr-ons groot stuk ook van de hand van Michiel zal geweest zijn. Hier als dààr dezelfde boekstafmatige doening.

[p. 57]

vlams Coúrant / bij Iaere, te Beginnen, den dagh van t'overlijden van / ons Beijde, hier vooren vermelt, door de respektive / hoirs der Bovenschrevê, fait in doúbel Desen 20^e 7bre 1768 /
t' marck van
// M: De vos //
+
Marie agues Minne

Dan van de hand van Maurus:

Accepterende alles voorschreven met groote Danck- / - baerheyDt aen⁽¹⁾ mynen Vaeder Ende MoeDer /
F^r Maurus De Vos
Relîg: in D'abDie van
S. Jans binnen De staDt van
Jper geseyDt ten Berge

Daaronder van de hand van den Overste:

Wy onderschreven abt der abdye van S^t jans Binnen jper, / accordeeren dat den voorseyden f^r maúrús de vos, magh t'synen / profyte ontfanghen de Bovenschreven somme /
// C: dezútter abt van S^t jans

Eindelijk van Petrus Franciscus Eugenius De Vos:

noncle maúrús is overleden den 5ⁿ feb^rij i8i8 / waermede dees bovenstaende lijfrente cesseert /
P, F, E, Devos

II. Op nog een ander bladje daarbij⁽²⁾ (beboekstaafd achter en voren):

Eerst van een zaakwaarnemer:

[Vk.] Ypren 2 Maerte 1818
Mynheer
Hebbe op synen tyd ontfangen uw/ Geéerden,..... als ook den sleutel Van / 't huys, dient doesen om ul: te Informeren / als dat ik Voor ul: Rekening ontfangen hebbe het alf. Iaer pensioen Van de / franschen, Wat aengaet syn ander / alf-Iaer pensioen⁽³⁾, om het te konnen / ontfangen is het noodig dat ul selfs / naer 't stadt komt, om ul: Erfge-/ -naem te declareren en te tekenen / dit Zoo haest mogelyk synle / want de maend uytsynde souder / [ak.] noch ander formaliteyten moeten / geobserveerd Woorden.
In afwagtinge hebbe d'eer / te weesen met agting
Ul Dw Dienaer
Louis Verleure

(1) Eerst v, dau verbeterd tot a.

(2) Groot 0.19 m.h. × 0.155 m. br.; bewatermerkt enkel met striepen.

(3) Eerst ‘pension’; gewijzigd in ‘pensioen’.

[p. 58]

Dan wederom van Petrus Franciscus Eugenius De Vos:

jk verclaere als dat den heer maúrús de vos / gewesen religieus van d'abdije St jans ten bergen / tot iper is overleden den vijfden van febrúarús / i8 c achttien, in den oúderdom van onttrent de / 77 jaeren en dat <jk> mij naer de begraeving op / het Stadhúijs als Erfgenaem gedeclareert hebbbe / int' bijwesen S^r Loúis maerten [Verleure?] jongman dewelken / jk geoúthorigeert hebbe den restant van het penson / van dito maúrús devos over mij te ontfangen
P, F, E, Devos
L. De Wolf.