Biekorf. Jaargang 25

Mengelmaren

Wat is 't woord ‘Ontkommer’?

VOLGENDE opmerking is ons toegekomen en welkom geweest, nl. uit:

St. Michiels-bij-Brugge, 13-5-14.

Weleerw. Heer en Vriend,

In Biekorf 1913, t^k 3, blz. 44 en 45 hebt ge 't over den naam Ontcommere en zegt: ‘Algemeen wordt aangeleerd dat ze zoo heette, omdat men, dank aan haar, aan 't kwaad “ontkomen” kon’, enz.

Zóó inderdaad legt Ribadineira het uit: ‘Ende omdat alle de ghene die haer in eenighe benautheydt aenroepen gemeynlyck geholpen worden ende dip ontkomen, soo wordt sy door dese oorsaecke Ontcommene ghenaemt’. (Z. Biekorf, 1894, blz. 169).

Kent ge den uitleg dien Verdam geeft in zijn mnl. wdb. op 't woord Ontcommer?

‘Ontcommer, znw. m. stam van het ww. ontcommeren, in de beteekenis: redden, bevrijden. Ontcommer is dus redding, bevrijding, verlossing. In het mnl. is het woord bekend als naam van eene heilige maagd, ook Wilgefortis genaamd, de dochter van een koning van Portugal, die....’ enz. (Volgt de legende, met verwijzing naar L.A.J.W. Sloet, De heilige Ontkommer of Wilgeforthis (1884)).

En uit een oorkonde van 1476 haalt Verdam aan: ‘Willefoerdis die men heit Ontcommer.... dese heiten die lude St. Ontkommer, omdat ze dieghene, diese aenroepen in anxte, in noode of enicher bangscheit (l. bangicheit?) pleget te vertroosten enn te ontcommeren in horen lasteliken zaken.’

Dit zal wel de ware uitleg van 't woord zijn, meen ik. Wegens ontkommer = 1^o redding 2^o redder of redster, vgl. hulp = 1^o bijstand 2^o helper ot' helpster. Z. hulp en noodhulp bij Kramers en ook bij Vandale.

[p. 227]

Ook G. Gezelle vermoedde dezen uitleg waar hij - hij was het toch, zegt ge - in Biekorf 1894, blz. 170, aanteekende: ‘Heeft men, gelijk elders nog, de oude, gebaarde, gekruiste Sinte Ontcommere niet miszien voor eenen Sint Salvator (ontcommeren = salvare), en alzoo Sint Salvators kerke vernaamd’.

Let er overigens op, dat Ribadineira, zegt Ontcommene.

Uw dw.

J. Craeynest.

TE ‘Mei-nuchtend’ (= 1ⁿ v.d. maand) zouden de menschen, te Becelaere, al een keer 't hoofd uitsteken, en een keer rondmuizen of ze niets geware 'n zijn op den hoek: b.v. entwaar een vent of een wijf op een boom of een hage. Zulk strooien of kleerenen gedoensel ware daar opgezet door ievers een guit uit 't gebuurte, en zou beteekenen dat er daar altemets een gast teveel of telaat uit-end-in geweest is. 't Ware een schimp dus.

En te ‘Mei-avond’ (daagstevoren) zou 't gebeuren dat ze tot plagernij de jonge dochters entwaar een takske thuisdragen of thuiszenden, onderander van 't volgende groen:

-	sperre, om te beteekenen: (heuren) ‘hoogmoed’;
-	notelare, wat zou willen zeggen: ‘elkeen trekt eraan’;
-	populier, wat bediedt: ‘een die waait naar alle winden’;
-	elzen, dit ware: ‘een die verdroogt op den blok’;
-	wilge, d.i. ‘een lange tonge’;
-	witten doorn, voor een ‘zuivere maagd’;
-	zwarten doorn, en dit, zei deze die 't me uiteendeed, wat het is? 't is te leelijk om te zeggen.

Meer zulke zinnebeelden bestaan er wel nog, en ook elders als te Becelaere.

L.D.W.

‘Kritische opstellen,’ door Karel van den Oever. Antwerpen, 1913. Boekhandel, ‘Veritas’.

Van dit boek is mij een afbrekende kritiek onder de oogen gekomen, bij het doorbladeren van het laatste nummer van keurboek.

Rechtuit gebiecht, die bitsige terechtwijzing van wege een gezaghebbende hoogleeraar bracht me volledig in de war. Ik weet wel dat alle beoordeeling geen stelselmatige lofrede zijn moet. Het moge ook al ‘wel besteed’ zijn en verdiend dat die zucht naar ‘frissigheid’ (bl. 232) en nieuwerwetschheid in woorden en uitdrukkingen en beelden, eens duchtig worde aan de kaak gesteld. De lezers van Biekorf allerminst zijn er toe genegen al die nieuwigheden goed te keuren en aan te moedigen! en dat er hier ter dege werd gegeeseld, bewijzen de talrijke in bovengemeld opstel aangehaalde voorbeelden.

[p. 228]

Maar na die scherpe bestraffing, die toch hoofdzakelijk draagt op punten van taalkundigen aard, bleef er toch nog zooveel goeds te zeggen over. Menig aandachtig lezer zal daar een rijke oogst van wetenswaardigheden hebben opgedaan nopens de geschiedenis der nederlandsche letteren vooral in de jongste tijden. Twee doorloopende hoofdlijnen heb ik in die rijke verscheidenheid van opstellen meenen te kunnen naspeuren.

In de eerste plaats: een fier uitgesproken Christen ideaal, en dit zal de maatstaf zijn, die hij aanpassen zal op al de huidige nederlandsche letterproducten en kunstuitingen, en geen enkel onzer die het hem euvel duiden zal.

Ga maar eens na hoe hij zijn vreugde lucht geeft om het mêegaan der hoogere geestelijkheid met de vlaamsche litteratuurbeweging na het verschijnen van Conscience's Roman ‘In 't wonderjaar’ (blz. 155). Lees dan ook eens het artikel over Virginie Loveling (bl. 232) die allerminst is ‘het heilig vat van devotie waarvoor men ze gaarne houdt, en gewoon-weg is de gemelijke geuzin die wormt aan mijn katholiciteit... vol provinciale vrijzinnigheid...’ O! aan die vrijzinnigheid heeft hij een onverzoenbaren hekel ‘nooit heeft het liberalismus een groote letterkunde voortgebracht (blz. 235)... Vooral kenschetsend in dit opzicht en ook vermakelijk zijn zijn opmerkingen op André de Ridder's ‘Les lettres flamandes d'aujourd-hui’... Maar we zouden best naar alle opstellen kunnen verzenden.

Laten wij nog op een tweede, alhoewel min algemeene hoofdgedachte wijzen.

Karel van den Oever heeft zich blijkbaar ten doel gesteld onze oude schrijvers van vóór het jaar 80, de Coninck misschien uitgezonderd (blz. 88), die lang miskende en diep verongelijkte, recht te laten wedervaren. Niets doet aangenamer aan dan de vrijspreking van een beschuldigde van wiens onschuld wij overtuigd waren...

Dit danken wij Karel van den Oever, over wiens stijlvaardigheid nog veel zou kunnen ‘georeerd’ worden zoo prof. Lecontere hem steeds spottend achterna zegt. Aan zijn pittige uitdrukkingen, aan zijn schilderachtige juistheid en eigenaardige zoo niet immer verheven beeldenvoorraad hebben we veel genot gesmaakt.

A.L.