Biekorf. Jaargang 18

[p. 400]

Een woordeken op-en-weg
‘Mensch’ of ‘geen-mensch’?

WAT geweest? Wat verkozen van de twee?

Ei! 'k Hoor iemand lachen!

‘- Dat is me de vrage! zegt men. 't Is of stond er daar voor ons een jongen, met zijn twee vuisten vooruitgestoken: deze zijn toe, met de kneukels alboven, alle twee gelijk; en de knape drilt zijn loozen blik, van onder zijn wenkbrauwen, vlak binnen in onze weekgespannen oogen; hij bedwelmt ons; dan vraagt hij met een effen aangezicht: ‘Paar of onpaar?’

‘Mensch of geen-mensch?’ 't Is lijk ‘paar of onpaar?’ zoo eenvoudig als dat!

‘Mensch of geen-mensch? Wat geweest? Welke vrage! Kan men wel 't een of 't ander zijn dan?’

- Ja men kan't... in de wereld te weten. En van 't een of 't ander te zijn in de wereld spreek ik. ‘Mensch-zijn’ is ‘dom zijn’, en ‘geen-mensch zijn’ is ‘dom schijnen te zijn’. Zoo vernamen we 't voorheen. Wat verkozen van de twee?

Vele lieden en maken geen zeer hoofd in dien keus. Ze zijn 't een of 't ander, en ze 'n weten 't niet; of weten ze 't... tot daar! God schiep den dag, en zij ze gaan erdeure.

Mijn bakker is zulkeen. En als zijn brood aangebrand is, en dat ik hem wil berispen en vrage: - ‘Maar vent wat is er gebeurd? Zijt-je gij nu mensch, of en zijt-je geenmensch?’ - ‘Mijnheer, antwoordt hij, dat liegt aan 't fasceel’! En ‘domweg’ trekt hij zijn menschdom vanonder de vlage!... De slimmerik! Gelukkig is hij de kerel! Bovendien hij bakt hem rijke!

Doch niet alleman en mag bakker zijn! Wie zou er 't brood opeten?

Andersgezinden dus zijn er ook, die er hunne zinnen op zetten en ze erop breken! Wat gedaan? ‘Mensch-zijn’ of ‘geen-mensch’? To be or not to be! Voor dezulken, voor veel Vlamingen onderander, is de vrage belangrijk. Die vrage stellen ze bijgevolge; en ze zoeken de antwoorde.

Daar hebt-je dan b.v. een ouder.

[p. 401]

Een ouder is altijd een ouder: een ouder is preusch op zijn kind. Hij zou dat kind willen doen bedijgen, dat kind willen doen entwat worden in de wereld. Welnu, wie entwat wil worden in de wereld, moet ‘mensch’ zijn. Weswege de vrage bij een ouder gauw opgelost is. ‘Kon dat kind een keer later.... God-den-Heere! welk een troost in een ouders ouden dag!’ - ‘Enwel, kind’ zeggen de ouders dan; en vader pakt het tusschen zijn knien, en moeder voert het woord: ‘Kind, ge moet leeren “mensch” worden! 'n Zijt ge later “geen mensch” ge 'n zijt niets!’ En beide bevestigen 't met meeninge.

Zoodan daarop wordt het kind gepaluft en gekamd, en omgoten en omgeurd... en 't vliegt naar schole! - ‘Mensch worden’ vermaant moeder nog eens, ‘mensch worden, kind’, al zijn laatsten knoop toedoende!

Maar och! Wat doet het kind in schole? Heel het tegenovergestelde! Men weet het: wel kan men kinders minnen, maar niet zinnen! Ziet: een langen tijd is 't kind liever onmensch dan ‘mensch’: 't zal peerd spelen in schole, en katje, en konijn; 't zal Baekelandt achterdoen, en dan twee maatjes van hem, twee schabeletters met houtenen zweerden aan en een pluime op hunnen hoed, moeten hem ‘stekken’ en hem onthoofden; 't zal ook gaan Amerika zoeken, en zijn weg verliezen, en door wildemans vermoord en in brokken gesneên worden... Zoetenhemel! Dat kind en doet niets anders als een leven betrachten van doodgaan, een leven waarin zijn ‘menschen’-toekomst om zeepe moet.

Gelukkiglijk wordt het dan ook grooter, en 't leert nadenken. Zal het nu zoeken ‘mensch’ te worden? Och! nu scheelt er iets anders. 't Denkt nu na, ja, maar 't zegt: ‘Wat beleven we schamele tijden! En wat zijn de “menschen” toch trunten!’ 't Verneemt dat er voorheen een man was, een Mucius, bijgenaamd de Slinksche, dus nogmaar een slinksche, die zijn rechterhand in 't vuur stak... uit manhaftigen spijt; 't verneemt nog dat er eens een grieksche slaaf, nogmaar een slaaf dus, Epiktetes, zijn been

[p. 402]

liet radbraken... uit wijsgerige overtuiginge; dan nog dat de HH. Bloedgetuigen hen lieten vaneensleuren... voor de waarheid; nog dat de oude Vlamingen eeuwenaan vochten... voor het recht, en dat ze dertig keer verslegen werden, maar dertig keer weêr te velde voeren... en 'n hadden ze geen dertig keer verslegen geweest, dat er geen Vlamingen meer 'n bestonden!... Houzee! Manhaftige overtuiginge voor waarheid en recht! Hoe schoon! Houzee! - En dat kind zijn bloed gaat aan 't koken... Maar, ei! Wat is dat?

't Gevaar is groot,
en dringend de nood
in den Lande van Leve en van Schelde!...

't Hoort op een dag vragen naar mannen met manhaftigheid, mannen met overtuiginge, mannen die iets kunnen verpanden voor de waarheid en 't recht! Nog altijd wordt Vlanderen bestormd; nogeens moet er gestreden, om misschien voor den een-en-dertigsten keer door de ‘menschen’ verslegen te worden. Want ja, de ‘menschen’ zijn 't die Vlanderen onder willen. - Wat! de ‘menschen’! En de ouders die 't kind wilden ‘mensch’ maken? Zou het nu kunnen willen ‘mensch’ zijn? En 't kind komt weêrom thuis, en 't zweert: ‘Neen liever geen-mensch! liever geen toekomst! liever geen wereld, liever...’

- Hou' kind! - Hier wil ik het inhouden! Want met alle die ‘lievers’!... ‘liever is een haas, en hij springt zeere!’ 't Kind heeft gelijk; maar weigert het ‘dom te zijn’, 't en hoeft daarom niet te moeten van honger sterven. 't Sprong ineens te verre: 't meent nu te moeten heel-en-gansch ‘geen-mensch’ worden uit volmaaktheid, daarbij heel-en-gansch grof uit ware beschaafdheid, en dus heel-en-gansch kinkel uit Vlaamschgezindheid! Doch neen! Dat niet! Was de ouder mis, nu ook is het kind mis.

Wat gedaan? ‘Mensch’ te zijn, of ‘geen-mensch?’ ‘Mensch’ te moeten zijn is hard,... en ‘geen-mensch’ nog harder! Kom! Een Vlaming en weze noch 't eene geheel, noch 't ander geheel! Hij kan uitwendig 't eene zijn, en inwendig 't andere! Hij blijve in 't midden, zoo

[p. 403]

het de oude Vlamingen aanbevolen. Zij zeiden niet: ‘ge moet mensch zijn!’ maar ze zeiden: ‘ge moet altijd een beetje mensch zijn!’ 't Voorste zeggen is fransch, 't laatste was vlaamsch, en 't is 't nog, en 't zal nog lange 't beste woord zijn!

Kind weest vanbinnen ‘geen-mensch’; en verder steekt dan vanbuiten den ‘mensch’ uit, zooveel ‘men’ dat van u zal willen; en dat dan daarbuiten de ‘mensch’ maar fladdere - hij mag het - naar alle winden... 't is zijn ambacht!

J. Hagel