Biekorf. Jaargang 15

Pier-Jan die geen Fransch en kan

ONDER de geëerde lezers van Biekorf zijn er waarschijnlijk nog wel die in zijnen tijd ‘'t Jaer 30’ gekend hebben; 't had immers 2400 deuren waar 't werd onder geschoven, 't stond bekend als kwapennink, en 'k heb 't van 't vrouwke, te Heule, eigenmondig vernomen, hoe ze iederen keer haren pap liet aanbranden, als ze ‘'t Jaer 30’ hoorde binnenslieren; ze kon 't uit hare handen niet leggen.

't En is nog zoo lange niet geleên dat het uitkwam, in '65 verscheen het voor den eersten keer, en 't heeft een vijftal jaren meêgegaan, dus is 't te peizen dat er van zijn jongste lezers nog in leven zijn.

‘'t Jaer 30’ was een ‘politike wegwijzer voor treffelijke lieden.’ 't Was een venijnig en wel ingelicht weekbladje dat te Brugge verscheen, een hondje dat bij 't bassen niet en bleef, maar altemets 'ne keer grolde en beet ook, en somtijds nog al tamelijk diepe; al ten voordeele van de ‘religie’. Men durft daar nog gedurig niet luide van gewagen, immers weet men al niet hoe men dooden verwekt, en 'k peize, lijk de schoenmaker: al die dood is, is best dood gebleven. Maar 't en was niet altijd al bijten dat het deed of schelden, 't wilde zijne lezers af en toe ook wat leeren, en daarom nam het maar alles op dat kon aan zijne 2400 lezers van dienste zijn of te bate komen.

Naar ‘'t Jaer 30’ nu was er iemand die nog al regelmatig zijne bijdragen zond en de opstellers moesten 't kind 'nen name geven, en ze doopten hem P.J. die g.f.e. kan, 't is te zeggen ‘Pieter-Jan die geen fransch en kan’. Hij beschrijft o.a. zijnzelven alzoo: ‘Een man die hoege-

[p. 76]

naamd geen fransch en kan en die veel te oud is om er nog te leeren. 'k Beginne al van jaren te worden.’ En inderdaad, hij en was in zijn wiege niet versmacht: geboren op 's Heiligen Michielsdag 't jaar 1791, was hij nu aan 't pennen voor ‘'t Jaer 30’ in 1865 en volgende, en 't was eigenlijk wat late om nog te gaan fransch leeren.

‘Als 't religie aengaet,’ zegt hij verder van zijnzelven, ‘Geen kwezelaere en ook geen ezelaere, - 'k ben gewonnen en geboren in 't mager-stretje te....’ te Heule, zegt zijn doodbeeldeke, op 't hof van Dekyvere, zoo ik naderhand te weten kwam. Pier-Jan schrijft altijd over den landbouw, en hij wist er iets van, zoo we verder zullen zien; we kunnen dus besluiten, en ten anderen, 'k wete 't, dat hij landbouwer was, zoo getuigde 't mij wijlen Heer Romaan Gezelle, die de eigen zoon was van Pier-Jan, en Pier-Jan was niemand el als Petrus Johannes Gezelle, echtgenoot van Monica De Vrieze en vader van den grooten Guido. Hij stierf den 27^en in Mei 1871 en zijn Guido doet op zijn ‘ter zaliger gedachtenisse’ drukken: ‘Hij heeft ons een grooten schat achtergelaten: de eere van zijnen name; de gezondheid en het leven; 't geluk van eene goede en kristelijke opvoedinge; 't exempel van zijnen eerlijken, deugdzamen en gematigen handel. Hij was in zijnen tijd eeniegelijk gedienstig, vriendelijk en behulpzaam, 't is te hopen dat al die hij gediend, vereerd heeft en bemind, hem zullen indachtig blijven in hunne gebeden’.

Volgens Guido Gezelle's eigen zeggen, was zijn vader ‘'nen aardigaard’. De dichter gaf dat tot antwoord aan dezen die hem vroegen waar hij zijne dichtersgave vandaan had gehaald: ‘Mijn vader was 'nen aardigaard’. Als men dat nu een aardigaard noemen wil: 't Was een man van één stuk en herte op 't hand, met een ijzersterken wil; een goed herte, veel te goed; gesprakig was hij en hij kleedde zijne meestal eigenaardige gedachten in eene taal vol beelden en spreuken, vol luim en aardigheid. Hugo Verriest heeft hem gekend van dichtebij en wilt ge hem voor u zien staan, leest wat H.V. ervan zegt in den

[p. 77]

‘Nieuwe Tijd’: ‘Hij geleek aan Guido Gezelle, maar was korter. Een groote, breede, schoone kop met hoog en wijd voorhoofd, zekere oogen, fermen neus en kin. Een gezicht in grauw vel en geboetseerd in vaste lijnen en hoeken. Hij droeg breede schouderen en een sterk lichaam op sterke beenen’.

Om nu weêr op mijn ‘Jaer 30’ te komen, moet ik zeggen dat Pier-Jan waarachtig een mensch was van eigene gedachte; hij was, zooals alle menschen die een tijdlang geleefd hebben, ‘laudator temporis acti,’ meer voor 't oude dan voor 't nieuwe; ‘de oude liedjes zijn de beste,’ zei hij dikwijls, en, zoo 't schijnt, is die spreuk bij landbouwers mondgemeen. Hij bezat ook die eigenschap van vele grondbewerkers, dat hij geern gelijk haalde in alles; er was toch ook veel waarheid in 't geen hij schreef, en nu zou men hem op de landbouwscholen zeker wel ‘réactionnaire’ of toch ‘conservateur’ noemen.

Met landbouwscholen en landbouwcommissiën en inspecteurs en ‘andere mannen met ontzag onder hunnen neuze,’ ‘papierbouwers en geen landbouwers’ zei hij, ‘en had hij geen vrede, immers, de boertjes weten 't best. De landbouw bestaat uit observatie en ondervindinge. 't En is niet genoeg van een “systeem” op 't papier te stellen, alle landen en zijn niet gelijk, alle boomen en willen niet in denzelfden grond staan, en alle fruitgewas en wilt in geen pyramide gesnoeid zijn.... Men moet werken met hand en verstand om zooveel mogelijk Gods nature te helpen, zoo niet, ze lacht u op zekeren dag uit, en men ziet alzoo de menschen mooschen in 't land lijk de geuzen in 't geloove.’

‘En,’ zegt hij, ‘'t en is niet genoeg van te leeren boeren, er moeten toch hofsteên genoeg zijn, en ze zouden best eerst den grond helpen, eer ze de boertjes verstand verkoopen, mijn eigene nichte heeft alzoo tot negen jaren lang gewacht van boeren en van trouwen ook, om de wille van de schaerschheid van hofsteên.’

[p. 78]

‘Weet je wat dat 't beste zou zijn?’

‘De wereld van twee stagen maken en al de jonge schoolboeren naar boven steken, met eene groote boerenschole bij den trap en “De stemme der vlaemsche landbouwers” daerbij, om de zaken in gang te houden.’

‘Men zou maer met één dingen verlegen zijn, en 't ware de zunne!’

De nieuwigheden die hem vooral tegen gaan, 't zijn de ‘potbuizen om te treneeren (draineeren), en de nieuwe ploegs:

Daer zijn te vele menschen op de wereld en al wat eerst houtland en busch was, wordt nu ommegesmeten, gereuld, en in vruchtbaer land ommegeploegd. 't Gaet alles veel dierder, de uitweg is veel gemakkelijker, en alzoo is de opbrengst grooter, niet door de draineerbuizen en den nieuwen ploeg, - en 't en is de landbouwkennisse niet maar den “intrest” 't geld, die de maniere van 't land te bewerken veranderen.’

In zijne bijdragen zijn hier en daar kernachtige vlaamsche vakwoorden te zanten, zooals: oeselen, bedelven, pemen, tronkholme, kwelmader, een bedde splijten, uitzeeveren, uitzuiperen, kraeidoorn, derinkmoere, 't schietend koorn dat hem op zijn zate zet, enz.

Hij was landbouwer van den ouden eesch! Met herte en ziele, maar wat hij nog liefst van al deed, 't was boomen snoeien, en hij heeft er vele gesnoeid. Maar de boomsnoeiers en wonnen niet genoeg en 't en ging hem niet ‘dat er alle dagen sprake was van vermeerdering van dagloon voor alle slach van werkvolk en dat de boomsnoeiers altijd moesten voortdoen met hun kleen daguurke, hoewel ze grooten dienst aan den landbouw bijbrengen...’

Hier een staaltje van zijn landbouwonderwijs:

- ‘Mijnheer van 't Jaer 30, in uwen numero van 25^en Maert, zie ik eene vrage die een boerken van Ichteghem sedert lang vruchteloos doet aen de heeren professoren en aen al de gazetten van onze provincie en bezonderlyk aan

[p. 79]

de “Stemme van Thielt,” waer al het verstand van landbouw t'hoope komt, en waeruit wy al die schoone dingen krygen die hunne conferencien voortbrengen.

Nu, ziende dat 't aen al die groote verstanden de moeite niet weerd en is om op die vrage te antwoorden, die volgens my nuttig is voor den landbouw en voor veel pachters van diergelyke gronden, de kwestie is, meene ik, waarom Hoogleë en Rousselaere, en daer omtrent, mag vroeg zaeyen en eenen goën oest verwachten, en Ichteghem moet late zaeyen om op een goën oest te mogen rekenen.

Ik en kenne Ichteghem niet, maer de vrage van dat boerken doet my verstaen dat Ichteghem een magere hongerachtige grond is, gelyk eene verhongerde mage, waer men byna geen voedsel genoeg en kan insteken, 't en zy met geheel late te vetten en te zaeyen, als geheel Gods nature als slaept en dat vette en zaed daer blyft liggen en wachten, als dood, tot dat het saisoen komt en geheel de nature wederom herleeft en alles begint te groeyen.

Dan beginnen de late gezaeide planten al spoedig te schieten en te struiken; de vette komt in hare volle kracht en werkzaemheid en kan gedurig voedsel geven aen de planten; geholpen door het voordeelig saisoen, blyven de planten in volle kracht en samenwerkinge met al de vereenigde omstandigheden die de landsman tracht te bezorgen, volgens den aerd van den grond om eenen goeden oest te verwachten, als 't God wil zegenen!

Zonder dat is kennisse en devoir (vlijt, zorge) verloren. Als men vroeg vet en zaeit in de magere gronden, terwyl de nature en grond nog in volle werkzaemheid is, het graen schiet aanstonds en doorloopt den grond met zyne wortels en zuigt al de vette uit voor den winter en maekt een grooten struik, maer, na den winter heeft het geen kracht genoeg om voort te groeyen 't en zy dat men het, na den winter, nieuw voedsel geeft, dat krachtig en haestig werkt.

[p. 80]

Maer den onkost en kan de vrucht gemeenelyk niet dragen, en alzoo is de pachter van die gronden ongelukkiger als pachters van goe gronden.

Want, flauwe gronden geven flauwen kost voor menschen en beesten, zy kosten meer van vetten en arbeid en worden toen nog doorgaans boven de weerde verpacht, immers om dat er veel proprietarissen zyn die beter het verschil van geld kennen als het verschil van grond, alhoewel dit laetste verschil groot is.

't Is groot in alle omstandigheden, maer, bezonderlyk, omdat zy in goê gronden vroeg mogen zaeyen, het weder is beter, de dagen zyn langer, zy moeten min zaeigraen hebben, de wortels en doorloopen zoo haestig dien vetten vasten grond niet, de vette en teert zoo haestig niet op, die soorte van gronden en zyn niet hongerig en blyven in volle kracht wachten naer het saisoen om zomerwortel te laten schieten en te struiken en menigvuldige koornairen voort te doen brengen.

In hope dat het boerke van Ichteghem en geheel die soorte van pachters zal voldaan zyn wegens myne antwoorde op hunne vrage die zy vruchteloos tot nu gedaen hebben aan al de gazetten en professoren van landbouw van geheel onze provincie, blyve ik Pier-Jan’.

Caes. Gezelle