Biekorf. Jaargang 14

[p. 305]

[Nummer 20]

Woordkunst van Guido Gezelle

ONDER deze hoofding verscheen in het Noordnederlandsch tijdblad De Katholiek (1903, bl. 206-211 en 256-263) een flinke bijdrage van den Noord-Nederlander H. Linnebank, Kruisheer te Diest in Belgenland.

‘De modernen - zoo heet het daar - hebben door hun werken getoond, dat onze woordkunst nog niet op haar hoogtepunt gekomen was, maar hooger stijgen kan, altoos hooger, als een zon op voormiddag.

‘Liever dan uit een Couperus b.v. bewijzen wij dit uit Guido Gezelle, den taalreus van Kortrijk, die, in zijn verzen, vele nieuwigheden heeft neergedicht, en dien men wel niet belachen zal als een woordkunstenmaker.’

Door den opsteller worden de vreemde (d.i. de vreemddoende, de ongewone) woorden van Gezelle tot drie reeksen teruggebracht:

1/	‘Eerst komen de gewestelijke, welke nu nog loopen over de tong van Westvlaamsche burgers en buitenlui of,

[p. 306]

	ten tijde van onzen dichter, sliepen in de boeken eener middeleeuwsche majesteit: van Maerlant, Boendale, van Ruysbroeck.
2/	‘Dán, heeft hij er vele zelf gemaakt, geheel, met grondwoord en al: in een bepaald vers, tusschen de andere in, zijn deze duidelijk genoeg en door hun klank drukken zij zuiver de stemming af, waarin Gezelle's dichterziel verkeerde.’
	Welke ‘vele’ woorden hiermee mogen bedoeld zijn, weet ik niet.
3/	‘Eindelijk volgen woorden, die er als vreemdelingen uitzien, maar bij oplettender beschouwing in omhoogbouw van gestalte, in kleur van haren en opslag van oogen echte Nederlanders blijken.’

Alleen deze 3^de reeks komt in bespreking.

De bespreking is zóó ingericht, dat telkens na 't vermelden van ongewone woordgedaanten uit Verzen van Guido Gezelle (uitgegeven in 2 boekdeelen bij J. Veen te Amsterdam), het nieuwe ervan gewettigd wordt met aanhalingen uit de Nederlandsche Spraakkunst van Terwey (10^de druk, 1896).

Ter eere van den woordkunstenaar Guido Gezelle, stichter van Biekorf, en tot ontwikkeling van het taalinzicht bij den lezer, mag hier grootendeels dat degelijke opstel worden overgenomen.

De aanteekeningen aan den voet van de bladzijde zijn van ons en strekken hoofdzakelijk om de herkomst van sommige woorden en woordgedaanten nader toe te lichten, met te doen zien dat deze ook van elders bekend zijn. Voor dezulke gaat het immers niet aan, om ze voor te stellen, gelijk de heer Linnebank schijnt te doen, als woorden door Gezelle gemaakt. Ze belmoren óf bij de 1^ste reeks óf tot de algemeene taal.

Na deze inleiding geven we het woood aan den heer Linnebank.

[p. 307]

Gezelle zet menigmaal een bijvoegelijken uitgang aan een gewoon zelfstandig naamwoord: regenboogsche verven, nachtegaalsche galmen, landsche zomerwegen, regenboogsch gepraal, landsche groenheid, tortelduifsche tale, najaarsch loofgewas⁽¹⁾. Dat staat niet slecht; en, breeduitgestreken kleuren vermijdend, wordt met één fijnen trek 'n heel nieuw ding bij een zaak geschilderd. De distel wordt voorgesteld:

‘Aanschouwt, hoe 't schubbig distelhaar
omspannen hangt, vol Godssamaar,
vol kobbenetsche kanten;
die roeren in den zonnelaai,
die blinken in elk windgewaai,
vol stof van diamanten’ (II, 115).

Spoediger, eenvoudiger, helderder kon moeilijk de soort van kant aangegeven worden, welke de distel besluiert, dan door sch te schrijven achter het substantief: kobbenet. En of dit Nederlandsch zij? We vinden in Terwey (bl. 157): ‘sch vormt van lands-, volks- of plaatsnamen adjectieven met de beteekenis: thuis behoorende in of afkomstig van: hemelsch, helsch, aardsch, steedsch; Amsterdamsch, Fransch. Is 't grondwoord een persoons- of diernaam, dan beteekent het overeenkomende met: slaafsch, kindsch, hondsch, boersch. Is 't grondwoord een stofnaam, dan beteekent het bestaande uit: lakensch, duffelsch, neteldoeksch’.

Nu loopt Gezelle soms een paar passen verder in de richting, welke deze regel zoo duidelijk wijst, en hij adjectiveert twee door voegwoord gescheiden substantieven, enkel aan het laatste den bijpassenden uitgang gevend:

‘Gespannen, met de blinde Nacht
in haat- en nijdsche voeren

(1) Landsche menschen, of menschen van te lande, die te lande wonen, zijn in West-Vlaanderen plattelandsmenschen. Met dienzelfden zin spreekt het volk daar ook van landsche gebruiken, landsche wegen.

[p. 308]

 

van vijandschap en ongena,

 

zijn zee- en poldermoeren,

 

is 't aarderijk, is 't water, is

 

de locht aan 't immer stoken

 

van ontrouw, tegen 't zonnelicht,

 

bedekt of onbedoken⁽¹⁾.’

Werkwoorden, die afgeleid zijn van zelfstandige of bij voegelijke naamwoorden lezen we bij tientallen: wagenen, galgen, 't morgent, 't avondt, 't daagt, vromen, winteren, lijven, koningen, boozen, donkeren, vederen, buien, langen, diepen, 't duistert, 't advent, zwakken, goudgeluwen, leden, biddagen, zieken, harpen, distelen, tragen, moederen, hemelen, verrijzenissen, mooien, blijden⁽²⁾. Gewoonlijk staan ze als verleden deelwoorden:

(1) Om te beter te verstaan hoe Gezelle van haat-en nijdsche voeren kon spreken, hoort wat De Bo zegt op het w. hatenijd: ‘In het gebruik gedurig bijeengevoegd, zijn deze twee woorden haat en nijd eindelijk tot één versmolten, niet alleen in den mond van 't volk, maar zelfs in de pen van eenige schrijvers’. En de Bo geeft aanhalingen uit een Antwerpsch boek van 1647, waarin sprake is van den haetenyt en van haetenijdighe menschen. Wat nu den uitgang sch betreft, vgl. bij Van Dale (Groot Wrdb. d. Nederl. Taal, 1898): ‘Nijdsch (weinig gebruikelijk) = toornig; hevig, sterk, hard’. In Jozef in Dothan, r. 392 zegt Vondel al te haets met den zin van: met al te veel haat.

(2) Wagenen (Hoort gij Sabaoth? Hij bromt en wagent op den wolkenbouw zijn wagenen, Gedichten, Gez. en Geb. (1893), blz. 99) is mij van elders niet bekend en kan wel door Gezelle gemaakt zijn. Vgl. het bij Kiliaan en bij Van Dale vermelde karren = met een kar vervoeren.
Galgen (die... God zelf, voor mij... gegalgd, Laatste Verzen, blz. 143), d.i. aan de galg hechten, vind ik elders niet geboekt. Vgl. kruisen d.i. aan het kruis hechten. Toch verdient het opmerking, dat galgen in de bekende zegswijze: ‘het galgt beter dan het burgemeestert’, den zin heeft van: aan de galg brengen (z. Van Dale).
Het avondt (b.v. Tijdkrans, 27) d.i. het wordt avond, staat bij Van Dale als algemeene taal.
Het daagt (Tijdkr. 28) d.i. het wordt dag, en Het licht daagt (Rijmsn. I11) d.i. het licht breekt aan, staat insgelijks bij Van Dale.
Vromen (b.v. Tijdkr. 83) d.i. sterk maken, en (ald. 237: geen vrucht en vroomt en meer) d.i. sterk-, kloek worden, vindt ge bij Kiliaan en luidt bij De Bo vremmen.
Winteren (b.v. Rijmsn. 226) d.i. winter-, koud zijn, staat bij Van Dale. Ook het overgankelijk werkw. winteren (gewelkt, geweekt, gewinterd omme end omme, geslokerd als een blomme, zoo wortelt.... de boom, Tijdkr. 310) is niet door Gezelle gemaakt. Het wordt in Vlaanderen en elders door 't volk gebruikt daaromtrent met den zin van hetgeen bij Van Dale ‘doorwinteren’ heet; z. De Bo, en Schuermans' Algem. Vl. Idioticon. Iets winteren = den winter over iets laten gaan. Iets doorwinteren = geheel den winter over iets laten gaan.
Lijven (die u doet leven heel in woord en taal gelijfd, Tijdkr. 161) staat in Synonymia Látino-Teutonica, ex Etymologico Kiliani deprompta (Antwerpen 1889), als verdietsching van corporare, zooals hier.
Gekoningd (en, voor nen korten tijd gekoningd, Tijdkr. 52), d.i. als tot koninklijke heerlijkheid verheven, is te vergelijken met Ruusbroek's woord gegood = vergoddelijkt (Na onser gegoodder naturen in Christo, Ruusb. I, 153). Dit zijn m.i. geen verleden deelwoorden, maar bijv. naamw. Z. verder op ‘gemartelaard’.
Boozen (o Leye lief, wat mocht u boozen, Tijdkr. 134) d.i. boos-, toornig maken, en (daar't boost, Rijmsn. 325) d.i. daar 't boos-, daar 't slecht-, daar 't tegenstrijdig is, is Middelnederlandsch. B.v. Minen man en boese ic nemmermeere, Verdam op bosen. Wat doet die werlt van jaer tot jaer? Si boset ende arghet, Verdam ald.
Donkeren (dat blauw, dat donkert, Tijdkr. 134) d.i. donker worden, en (de gulden vane donkert de zwarte leeuw, Rijmsn. 168) d.i. donker maken, mag wel voor algemeene taal doorgaan. Van Dale toch zegt: ‘donkeren (het donkert) donker worden; (w(einig) g(ebruikelijk) donker maken.’
Vederen (van 't blauwe schuim, dat vedert, Tijdkr. 135; o gij... vliege, die 'k daar zoo dikkens.. hoore en zie vliegen, varen, vederen, ruischen in den zonnestraal, Tijdkr. 184) beteekent blijkbaar: de vederen slaan. Of het nog door anderen met dien zin gebruikt wordt, weet ik niet. In bovengenoemde synonymia vertaalt het plumescere d.i. vederen krijgen.
Buien (die buiende onverwachts, Tijdkr. 141) d.i. regenen en waaien bij tusschenpoozen, zegt Van Dale.
Langen (hopen langt het leven, Rijmsn. 54) d.i. lengen, en (in 't langen naar zoetheid van den nacht, Tijdkr. 186) d.i. verlangen, vindt ge bij Verdam en bij De Bo.
Diepen (het veie groen.. diept.. neer naar de eerde, Tijdkr. 194. Diepende in zijn wandelkamers, ligt de visch, Rijmsn. 154) heeft benevens den overgankelijken zin van diep maken (Van Dale), bij Verdam en nog steeds bij 't Vlaamsch volk den onovergank. zin van: diep worden, dieper worden. Daarom moet, naar mijn bescheiden oordeel, Gezelle's aanteekening op Rijmsn. 154 (diepen = diepe varen, - bewegen) verstaan worden in den zin van: naar de diepte varen.
Het duistert, d.i. het donkert, staat bij De Bo.
Zwakken, met den zin van: zwak maken of: zwak worden, staat bij Van Dale: Voor de andere beteekenissen z. De Bo en Schuermans.
Leden. Waar dit werkw. gebezigd staat, heb ik niet kunnen vinden.
Biddagen (gekropen zij ten kruise nu, gebiddaagd en geboet, Rijmsn. 96), d.i. biddag houden, zal wel door Gezelle gemaakt zijn op de leest van volkswoorden als deze in Loquela 1886, blz. 12: ‘Als ik ging gaan nieuwjaren of gaan hoogdagen naar Peters, 'k en wierd er altijd maar bluts ontvangen’.
Zieken (te zieken of te sterven, Rijmsn. 128), d.i. ziek zijn, heeft ook dien zin bij Van Dale.
Harpen, met den zin van op de harp spelen, staat bij Van Dale.
Distelen (daar 't distelt en vol bloemen staat, Rijmsn. 210), d.i. vol distels staan, volgt heelemaal den spreektrant van het Vlaamsch volk, dat zegt b.v. ‘Dat hondt hier nogal’ (Loquela, '89, bl. 50) om te beteekenen: het loopt hier vol honden.
Tragen (de winter heeft getraagd, Tijdkr. 129. Waarom getraagd, Rijmsn. 325. Mij dunk' het dat de dagen tragen, Rijmsn. 300), vind ik met dienzelfden zin in Synonymia Latino-Teutonica, (ex Etymologico Kiliani deprompta), op het w. pigrere en op tardare.
Moederen (dat mint en dat moedert, Rijmsn. 330), d.i. doen als een moeder of ook: moeder zijn, is te vergelijken met woorden als burgemeesteren bij De Bo en bij Van Dale, boeren, leeraren, kwakzalveren, enz.
Hemelen (het honingt en het hemelt mij den zin, Rijmsn. 324) d.i. ten hemel verheffen, en (hooge nu hemelt hun vlerke, in de lucht, Laatste Verzen, 69) d.i. ten hemel varen, is niet door Gezelle gemaakt. Sedert lang heeft het die tweevoudige beteekenis, niet alleen bij het sprekende volk in West-Vl. (z. Loquela '87, bl. 59), maar ook elders en in de boeken (z. bij Verdam nader uitleg daarover).
Blijden (uw zijden zeildoek zal een ander blijden, Laatste Verzen, 79), d.i. verblijden, staat bij De Bo en bij Verdam.

[p. 309]

 

‘De ramen staan vol heiligen,

 

gemijterd en gestaafd,

 

gemartelaard, gemaagdekroond,

 

gehertoogd en gegraafd;

[p. 310]

 

die 't branden van het ovenvier

 

geglaasd heeft in den scherf,

 

die glinsterend, al de talen spreekt

 

van 't hemelboogsch geverf’ (II, 77)⁽¹⁾.

(1) Gemijterd is overal bekend.
Gestaafd (= een staf dragend) bezigt Vondel in Altaargeheim, I, 183. Tegenwoordig zegt men liever gestafd (Van Dale), wat ook duidelijker is.
Gemaagdekroond. Hier gelieve de lezer op te merken, dat dit één van die menigvuldige woorden is, die geheel en al het voorkomen van verleden deelwoorden hebben, zonder echter van een bestaand werkw. te zijn afgeleid. Het zijn inderdaad bijv. naamw. en ze beteekenen: voorzien of in het bezit van datgene wat het grondwoord aanwijst. ‘In de taal van het dagelijksch leven - aldus Het Wrdb. d. Nederl. Taal, op ge IV, 3), Aanm. 3 - en den gewonen stijl bepaalt men zich in den regel tot de reeds bestaande; doch hetzij in scherts, hetzij in hoogeren of dichterlijken stijl, veroorlooft men zich in dit opzicht meer vrijheid.’
Gemartelaard, gehertoogd, gegraafd - d.i. voorgesteld in de gedaante van martelaars, hertogen, graven - zijn m.i., evenals het bovengemelde gekoningd, niet te beschouwen als eigenlijke verl. deelw. van (niet-bestaande) werkw., maar wel als bijv. naamw. van een bijzonder slag. Vgl. Het Wrdb. d. Nederl. Taal op ge, III, 13), Aanm. 2: ‘In eenige dezer (bijv. naamw.) heeft de grondbeteekenis eene geringe wijziging ondergaan. Dit is o.a. het geval met gepurperd, geschimmeld, getijgerd. Deze beteekenen niet het voorzien zijn van datgene, wat het grondw. aanwijst, maar geven eene gelijkheid of overeenkomst in kleur of uiterlijk te kennen.... Evenzoo zien gegaffeld en gevorkt op den vorm, die aan eene gaffel of vork eigen is, en beteekenen dus gaffel- of vorkvormig.’
Geglaasd is het verl. deelw. van het bedr. werkw. glazen (glaasde, heeft geglaasd) en is algemeene taal. Het beteekent: ‘Eigenlijk: iets glazig maken, er het uiterlijk van glas aan geven; vandaar: glanzig maken, glanzen. In de pijpenfabrieken te Gouda: het polijsten der pijpen met een agaatsteen’ (Het Wrdb. d. Nederl. Taal).

[p. 311]

of als derde persoon enkelvoud:

'k En hoore u nog niet,
o nachtegale, en
de paaschzunne zit

in 't oosten;

waar blijft gij zoo lange,
of hebt gij misschien
vergeten van ons

te troosten?

't En zomert, 't is waar,
't En loovert, 't en lijdt
geen bladje nog uit

de hagen;

't zit ijs in den wind
't zit sneeuw in de lucht,
't is stormen, dat 't doet,

en vlagen.

Toch spreeuwt het en vinkt
het luide, overal;
de merelaan lacht

en tatelt;

[p. 312]

 

het muscht en het meest,

 

het koekoet in 't hout;

 

het zwaluwt en 't zwiert

 

en 't swatelt’ (I, 275)⁽¹⁾.

Natuurlijk gaat het niet om alle bovengenoemde woorden te laten zien in hun omgeving; maar, gelijk die van dit uitgeschreven dichtje goed verstaanbaar zijn en wèl klinken en heel niet gek doen, zoo maken alle vorige een goed figuur en mogen zij er wezen. En tegen ons taaleigen loopen ze niet in. Want Terwey leert op blz. 146: ‘Werkwoorden worden van andere woorden afgeleid zonder of met behulp van voorvoegsels. Die van de eerste groep’ zijn afgeleid:

‘a. van substantieven. Zij zijn gevormd door achter het grondwoord de buigingsuitgangen van het werkwoord te plaatsen, die dan den dienst doen van achtervoegsels. Zij drukken eene werking uit, die in eene of andere betrekking staat tot hetgeen het grondwoord beteekent: grazen, kleeden, stroomen, villen, schillen, visschen, weiden’. Dat ‘in een of andere betrekking staat tot hetgeen het grondwoord beteekent’ is breed, voor verbreeding vatbaar

(1) Het zomert voor: het is zomerweer, vindt ge ook bij Van Dale.
Looveren, met den zin van: loof krijgen, in 't blad komen, staat bij De Jager, Frequentatieven II, 357, en benevens looven, ook bij Verdam. Zoo zegt Van Maerlant: ‘In den lentin en lovert hi (de boom ‘agnus castus’) niet (z. ald.). Hier bezigt Gezelle datzelfde werkw. als onpersoonlijk. Of in het aangehaalde bij De Jager voornoemd (Doe ginc hi in ten foreeste... Het was daer gelovert wel) het als onpersoonlijk op te vatten is, kan ik niet nagaan.
Het spreeuwt, het vinkt, enz. beteekenen eigenlijk: het doet zooals spreeuwen doen, zooals vinken doen. En inzooverre komen die werkwoorden overeen met het bovengenoemde moederen. Hier echter is de beteekenis nader bestaakt, zoodat bedoeld wordt: Het zingt zooals spreeuwen, vinken, enz. zingen. Vgl. tortelen (Teêr als 't duifje, dat naar het gaaiken tortelt, De Jager, Schijnbare frequentatieven, II, 119) d.i. koeren als een tortel. Vgl. ook de volkswoorden kiekelen d.i. fijn kakelen zooals de kiekentjes doen (Horkt hoe ze kiekelen achter (= naar) hulder (= hun) moertje, Loquela '91, blz. 52); nachtegalen d.i. zingen als een nachtegaal (Ge zingt lijk nen achtegale! Ja, men zou alzoo achtegalen, dat me zijn klakker berst, ald. '95, blz. 67).

[p. 313]

en wordt ook waarachtig breed toegepast door onze schrijvers gelijk uit de genomen voorbeelden blijkt. Wanneer nu voor de duidelijkheid wordt gezorgd, de zin er sieraad mee wint, en de welluidendheid er door groeit - wat is er tegen, als een nieuwe schrijver nog honderd woorden b.v. zèlf afleidt!

‘b. van adjectieven op dezelfde wijze. Zij beteekenen, zoo zij onovergankelijk zijn: worden tot hetgeen 't grondwoord beteekent; zoo zij overgankelijk zijn: maken tot hetgeen 't grondwoord beduidt: groenen, rijpen, grijzen, korten, witten, sterken, werken, heeten.’

Guido Gezelle doet meer. Hij verwerkwoordt wel eens twee bijwoorden:

uit ‘O Leye lief’

.............
‘Het klotst, het kleunt; de golven stooten
het hooge schip, de smalle booten:
het danst, het deunt, het roert, het maalt
alom, van 't vlugge schuim, dat vedert;
van 't zwalpend zop, dat weg-end-wedert;
en van den wind, die zegepraalt’ (I. 269).

zelfs twee tusschenwerpsels:

‘De binnen zijn zoo hoorendoof,
't en helpt noch hei- noch huwen;
laat kezen nu dat kezen wilt:
't en kan geen een ze schuwen.’

Hieruit blijkt mij, dat het Gezelle niet ging te zeulen over oud-oude paden; dat hij dóór dacht en dóór deed; dat hij zichzelven gelijk bleef en gelijkheid vorderde voor anderen; dat hij, wat substantieven en adjectieven mochten doen - werkwoorden maken - niet ontzegd wilde zien aan de overige rededeelen⁽¹⁾.

(1) Heien en huwen = hei! roepen, hu! roepen. Of Gezelle deze werkwoorden bij 't volk gehoord of in boeken gevonden heeft, is mij onbekend. Toch bestaan er meer zulke werkwoorden, van een tusschenwerpsel afgeleid. B.v. aien d.i. ai! ai! roepen, zegt De Bo en voegt erbij: ‘Onze schrijvers zeggen Achen (ach! roepen): Dan door suchten, dan door acchen, dan door swaerigheyd en pyn (P. Croon uit Antwerpen, 1766). 't Midden van hun suchten, acchen, dede-se altemael nog lacchen (Vaelande uit Ieperen, 1805).’ Zoo ook oeien, d.i. oei! roepen (De Bo); oeiaien, d.i. oei! ai! roepen (De Bo); juitegouwen, d.i. jute-gow-gow! roepen (De Bo). En zoo beteekent jouwen, d.i. bespotten, eigenlijk: jou! roepen (Vercoullie, Franck, Etym. Wrdb.)

[p. 314]

Wij teekenden in Gezelle aan: ‘gegraande peerden, geklepte Jans, vluggevinde bie, gedaagde kruinen, witgekamde barenkoppen, zoetgekeelde vogelendom, groengemeide boomen, gestraalde leden, witgezeilde macht van oorlogschepen, 't gebuikte lijndoek, blauwgekaakte wolken, luidgekeelde blomme, vastgevoette blaren’. Deze samenstellingen zien er raar uit; 't is zoo. Maar wat zegt Terwey (§ 348 derde al.)? ‘Zoo vindt men ook een aantal adjectieven, die de verleden deelwoorden schijnen van werkwoorden door ge afgeleid, doch inderdaad naar het voorbeeld van werkelijke deelwoorden als.: gekleed, gekroond enz. van zelfstandige naamwoorden zijn gevormd en mede voorzien zijnde van beteekenen: gegoed, gevind, gevingerd, gerand, gestaart, gespoord, gelaarsd, gerokt enz. Soms worden zij weder met een adjectief samengesteld: hooggetopt, breedgeschouderd, grofgespierd⁽¹⁾’.

(1) ‘Granen (Zuidn.) (van vee en hoenders) met graan voeden’. (Van Dale). Zoo ook De Bo.
Geklept (en eindlijk wordt de vrouwenhoed, ja, van de mans gedregen! Aanschouwt, geklept dat 't schaduw geeft, de mooie jans gelogen, Tijdkr. 68), d.i. voorzien van een groote klep aan hun klak.
Gedaagde kruinen (slaapt gij nog, gedaagde kruinen van de onzochte doorentuinen, Tijdkr. 129) = bedaagde kruinen. Dit w. gedaagd = niet jong meer, is niet door Gezelle gemaakt, maar staat bij Verdam en leeft nog in heel Zuid-Nederland (z. De Bo en Schuermans). In Noord-Nederl. is 't verouderd en vervangen door bedaagd. Ook van deze woorden geldt de volgende opmerking uit het Nederl. Wrdb. op ge, iv, 6): ‘Daar de beteekenissen der voorvoegsels ge- en be- in zooverre overeenstemmen, als aan beide het begrip eener nabijheid of vergezelling ten grondslag ligt, is het niet te verwonderen, dat deze partikels voor eenige ww. elkander afwisselen: verg. bedijen en gedijen, belasten en gelasten, bevallen en gevallen, believen en. gelieven... Hetzelfde heeft plaats bij de vorming van bnw. die den vorm van zwakke verleden deelw. hebben: zoo zegt men begaafd in denzelfden zin als waarin gegaafd had kunnen gebezigd worden; vgl. ook gevloerd voor bevloerd (drie straaten, waarvan er twee met steenen gevloerd zijn, Teg. staat der Ver. Ned. 2, 283) alsmede de minder gebruikelijke bekant, bediamant, bepareld, beringd, uit scherts gesmeed bij Huygens 2, 160: all gaet ghy juyst niet kostelick bepeereld, bekant, beringht, bediamant.’ Om eenheidswil en ook omdat gedaagd tevens den zin heeft van gedagvaard, zou ik de voorkeur geven aan bedaagd. Vgl. bejaard.
Gestraalde leden (gewapend noch gestraald en zijn uw teere leden, Tijdkr. 192), d.i. van een straal (gewestelijk woord, = angel eener bij, Van Dale) voorzien, wordt eerst door het zinsverband duidelijk. Met zulke woorden moet men voorzichtig zijn, want gestraald kan beteekenen: straalswijze geplaatst (Van Dale), of ook: door een bij gestoken (De Bo).
Het gebuikte lijndoek van 't scheepgevaarte (Tijdkr. 206), d.i. het bolstaande zeil, is algemeene taal (Z. Van Dale).

[p. 315]

Nu Terwey toch open ligt, lezen we even de onmiddellijk vóórgaande alinea: ‘Opmerking verdienen de adjectieven, die den vorm hebben van verleden deelwoorden van werkwoorden, voorzien van 't voorvoegsel be. Zij zijn naar het voorbeeld van werkelijke deelwoorden, als: bemand, bedijkt enz. van substantieven gevormd en beteekenen voorzien zijnde van 't geen het grondwoord uitdrukt: behuisd, bedaagd, bejaard, befaamd, beroemd, berucht van een vroeger rucht ‘roep’. Hier wijst onze spraakleer den grond aan, waarop onze Gezelle stond, toen hij van ‘belegwerkt’ en ‘bezomerblomd’ dorst spreken en toen hij zong aan de glycine:

‘Bereuktwerkt en berijkdomd door

uw geurig rankgewas,

vol blauw-halfwitte blommen en

vol blaren, groene als gras,

is 't zomers mij onzeglijk, hoe 't

mij deugd doet u te zien,

bezocht van de edele zonne en van

de nooit vernoegde bien’ (I. 308)⁽¹⁾.

(Slot volgt)

J. Craeynest

(1) Hier mag wel de aandacht gevestigd op dat schoone woord legwerk, dat onze voorouders honderden jaren lang (z. Verdam, Kiliaan, enz.) gebezigd hebben insteê van het uitheemsche tapijt. Belegwerkt is dus getapisseerd, en ruimer van beteekenis als behangen.