Biekorf. Jaargang 14

[p. 257]

[Nummer 17]

Gebruiken op Cinxen
(Vervolg van bladz. 250.)

DE gebruiken, die we als volksgebruiken op Cinxen hebben aangegeven, zijn heel en al dezelfde als de meer gekende Meigebruiken⁽¹⁾. Deze zijn veel ouder en werden eerst naderhand in vele streken op Cinxen overgebracht⁽²⁾. En dáar zelf waar het Cinxenvieren bestaat of bestaan heeft, vinden we tevens het Meivieren. Dit laatste had plaats daags vóór den 1^sten Mei en duurde acht dagen of geheel de maand. Het inhalen en 't planten van den Meiboom op het openbare plein van stad of dorp, of vóór de kerk of het gemeentehuis, met de gewone

(1) Voor de Meigebruiken in 't algemeen, ziet vooral Volkskunde, XI. 1 en vlgg.; XII. 192 en vlgg. - J. Grimm, Deutsche Mythologie (1^ste uitg.), 715 vlgg. - W. Mannhardt, Antike Wald-und-Feldkulte, bl. 369 vlgg. - Der Baumkultus, bl. 166 vlgg.; Die Götterwelt der Deutschen und Nordischen Völker, 144 vlgg.

(2) Kirchenlexicon aan 't w. Feste, Pfingsten.

[p. 258]

geplogenheden en volksvermaken die hetzelve vergezelden, was algemeen in gebruik en bestond tot vóór weinige jaren nog in menige streek van Vlaanderen⁽¹⁾. Hetzelfde geldt voor het planten van Meitakken vóór huizen en stallingen; 't steken van Meien op 't huis of vóór 't raam der huwbare meisjes; het zingen van Meiliedjes bij 't omhalen van giften aan de boerenhoven te Meiavond of bij de dansen rond den Meiboom of rond het Meilief. De meestgebruikte liedjes zijn:

‘'k Heb een Meiken in mijn hand...
‘Rozen bloeien op mijn hoed...

en veelal 't lied van 't Paterken;

‘Ei, 't was inne de Mei, enz.⁽²⁾.

Met Mei geschiedt ook het bekransen on rondvoeren van den Meikoning, den Meigraaf; van de Meikoningin, -bruid, -bloem, het Meilief; hetwelke rondvoeren den naam draagt van Meivaart, Meirid. Ook nog: het ontsteken van Meivuren, het veeuitdrijven, 't wandelen in de bedauwde weiden, 't houden van steekspelen en vertooningen.

_**_*

Ja voorwaar, het Mei- en Cinxenvieren zat steeds vast en diep vergroeid in het leven en de gebruiken des volks. Ook zien we het van de oudste tijden af, leven en bloeien door de eeuwen heen tot op onze dagen en dat spijts tegenkanting van allen aard. Reeds in de XII^e eeuw komt dit gebruik voor als een oude overlevering⁽³⁾. Steunend op een recht, dat ze als een overoud inriepen, legden kloosters en landheeren aan hunne onderhoorigen als belasting op, jaarlijks den Mei- of Cinxenboom en wat er toe behoort,

(1) Volkskunde, gem. bkd. en blz. - Biekorf, II. 38; III. 143

(2) Volkskunde, XI. 9; XII. 231. - Biekorf, IX. 256.

(3) Zeitschrift, III. 1 vlgg. - Eug. Mogk. Germanische Mythologie, (2^te Aufl.) in Pauls Grundriss, Der Germanischen Philologie, bl. 139 (368).

[p. 259]

te bezorgen. Andere grondbezitters, geestelijke en wereldlijke, verbieden dit gebruik op hun grondgebied om wille van de schade die jaarlijks in hunne bosschen aangericht werd⁽¹⁾. Dergelijk verbod zien we, in den loop der tijden, meermaals terugkomen. Zoo vinden we het Meiboomvereeren als heidensche geplogenheid afgekeurd in de verzamelde ‘Canones’ van Burkaard, bisschop van Worms (1000-1025)⁽²⁾. Te Eirfurt in Sassen, ten jare 1351, werd het op boete verboden op Cinxen het gebruik te plegen den ‘wasservogel’ in het water te stooten (vglk hierboven bl. 247)⁽³⁾. In verscheiden landen in de XVI^e eeuw, verbiedt de vorst het zingen op Cinxennacht⁽⁴⁾. In 1566 werd te Brussel het boomvellen verboden⁽⁵⁾. Te Arnhem in 1693, 1695, 1698, tracht de kerkelijke macht de boomplanting te beletten, om reden van de misbruiken en baldadigheden die alsdan geschiedden⁽⁶⁾. Doch, 't was al te vergeefs. Het gebruik was te stevig vastgeankerd om in eens uitgeroeid te worden. Hoog, zeer hoog moet het bestaan ervan opklimmen. De oude Germaansche Sagen de Ynglinga Saga, de Edda Saemundar gewagen herhaazldelijk van dergelijke plechtigheden met het begin van 't lentegetij⁽⁷⁾. In het ‘leven van S. Eloi’, dat aan S. Audoenus, zijnen vriend, wordt toegekend, vinden we eene aanspraak tot de nieuwbekeerden, waarin hij zekere heidensche gebruiken kwaadkeurt en vraagt dat niemand meer het werk stake en feest viere te Meie⁽⁸⁾. In ons Mei- en Cinxenvieren zijn al de deelen en kenmerken van het oud germaansche lentefeest te bespeuren⁽⁹⁾. Grimm

(1) Mannhardt, Der Baumkultus, bl. 160 en vlgg.

(2) Canon LXIX. Migne, Bkd. CXI. bl. 974.

(3) Am Ur-quell, IV. 357.

(4) Am Ur-quell, V. 57.

(5) Volkskunde, XII, 195.

(6) Van den Bergh, Proeve... op 't w. Pinksteren.

(7) Ozanam, Les Germains avant le Christianisme, bl. 76 en vlgg. - Grimm, Deutsche Mythologie, bl. 684, 721, 735.

(8) Ozanam, Les Germains avant le Christian., bl. 366. Appendice III.

(9) Zeitschrift, III. 1 en vlgg.; VII. 79; X, 248, 253.

[p. 260]

vindt dezelfde gebruiken terug in de Roomsche oudheid. Tijdens de Floraliënfeesten (28 April- 1 Mei) bekransde men het hoofd met bloemen, men bracht groente uit de velden en versierde de woonsteden. Den 13^sten Mei droegen de Vestalen eene uit loof en takken gevlochten pop tot den ‘Sublicius pons’ en wierpen ze in den Tiber⁽¹⁾.

_**_*

Dit overoud gebruik is algemeen verspreid in de verschillende landen van Europa. In Vlaanderen worden sedert lang de Mei- en Cinxenfeesten door het volk gevierd. Te Oudenburg plantte men den Meiboom. De rekeningen van 't jaar 1615 melden dat de stad, naar oude costume, daartoe 20 schellingen betaalde. In 1510 wordt aangestipt dat de S. Joorisgilde van Oostende naar Oudenburg trok den 1^sten Mei om ‘den Meye te haelen’. Onder de Esbattementen die ten jare 1448 te Oudenburg werden gespeeld, vindt men dit van den ‘Mei’ op 1^sten Mei. De Handboogschutters hielden er hun jaarlijksche koningschieting den Maandag van Cinxen⁽²⁾. In de verbeeldingen die de vlaamsche meesters ons geven van oude vlaamsche kermissen, vindt men den Meiboom⁽³⁾. Het vermaarde ‘Breviarium Grimani’⁽⁴⁾ geeft als opluistering voor Mei een Meistoet. De Meibruid, in 't wit gekleed, is gezeten op een wit peerd en is voorafgegaan en gevolgd door ruiters. De peerden hebben meien op den kop, de ruiters houden meien in de hand. Verscheiden der gewoonten op 1^sten Mei hielden op vóór de 16^de eeuw⁽⁵⁾. Doch menig spoor dezer oude geplogenheden zijn heden nog overgebleven. In 1830 bestonden in Vlaanderen nog

(1) Deutsche Mythologie, bl. 725 en vlgg.

(2) Feis et Van de Casteele, Histoire d'Oudenbourg, blz. 601, 612, 626.

(3) L. Maeterlinck, Le genre satyrique dans la peinture fiamande. 1903. bl. 201.

(4) Uitgave van Ongania. 1902.

(5) Volkskunde, XI. 3.

[p. 261]

Meigilden voor 't inricliten der Meifeesten⁽¹⁾. Te Exaerde, tot vóór weinige jaren was er Meiplanting en den 31^sten Mei: ‘Meiboomveiling’⁽²⁾. Te Brussel wordt nog ieder jaar de Meiboomplanting gevierd, doch dit geschiedt nu in Koornmaand. Te Brugge steekt de Meiboom boven den Halletoren zoolang de H. Bloeddagen duren. Daar is gewis geen stad, geen dorp waar niet eene herberg te vinden is, genaamd ‘De Meiboom’. In Noord-Dietschland kent men heden nog de Pinksterbloem. Luilap, luilak heet er nog de dag, - 1^sten Mei of Cinxen, - waarop het bijzonder schande is het laatst op strate of ter schole te komen, of de persoon die dien dag het langst slaapt⁽³⁾. In Friesland vieren ze nog jaarlijks van Cinxenavond tot Cinxenwoensdagmorgen hun marktdag of merke. Hij wordt geopend met het planten van den ‘kallemooi’ d.i. den kalenmei die geveld wordt op Pinksterstrooi, d.i. Pinksterdrie, den derden Cinxendag⁽⁴⁾. In Oost-Friesland ook is het oorspronkelijk Meifeest op Cinxendag overgegaan. Het huis wordt met meien gepint. Men kent er den Meiboom en de Meibruid. 't Gebeurt dat de Meiboom geroofd wordt door naburige gemeenten, hetgeen dikwijls aanleiding geeft tot bloedige twisten⁽⁵⁾. In Luxemburg plant men nog Cinxenboomen vóór de stallen⁽⁶⁾. Duitschland is wellicht het land waar de Mei- en Cinxengebruiken het best bewaard zijn gebleven en dit evenzeer in de verschillendegouwen. Maifahrt, Mairitt, Maibaum, Maimadchen, Maienröslein enz., de verlustigingen tijdens de eerste Meidagen of in de Cinxen-

(1) Volkskunde, XI. 9.

(2) Biekorf, III. 43. Voor de heden nog bestaande gebruiken te Mei en te Cinxen in Vlaanderen, ziet Biekorf, III. 144; VI. 366. - Volkskunde, XI. 1; XII. 192. - Vlaamsche Zanten, II. 51, 68, 71. - Ons Volksleven, VII. 99; IX, 37. - Reinsberg, Trad. et Lég., I. 351.

(3) Van den Bergh, hierboven vermeld. - Grimm, bl. 748. - Moltzer, De middelnederlandsche dram. poëzie, bl. LII. - Ter Gouw, De Volksvermaken. Haarlem, 1870, bl. 224.

(4) Biekorf, II. 87 en vlgg.

(5) Am Ur-quell, II. 107, 124.

(6) Reinsberg, Trad. et Lég., bl. 351.

[p. 262]

week: wedspelen, koningschieten, markten en kermissen zijn er nog algemeen gekend⁽¹⁾. Engeland kent van oudsher het ‘fetch in the May’, de Maypole, Mayqueen, Mailady. De Meigraaf en Meibruid rijden rond in stoet; teruggekeerd bij den Maypole nemen ze plaats onder een loofdak, van waar zij de volksspelen bijwonen⁽²⁾. Bij de Scandinaafsche volken: in Zweden is het nog ieder jaar Meirid met den Meigraaf, ook Bloemengraaf geheeten⁽³⁾. In Denemark, vooraleer de Meirid begint, staat, op het Meiboomplein, de Meigraaf houdend in de hand twee kransen. Hij is omringd door jonge meisjes; onder deze kiest hij een ‘Meiin’ aan wie hij éen der kransen toewerpt. In vele streken bestaan er Meigravengilden⁽⁴⁾.

Niet enkel bij de Germaansche volksstammen, maar ook bij de Slaafsche: in Finland⁽⁵⁾, in Rusland, in Hongaren viert men de Mei⁽⁶⁾.

Dit gebruik is evenzeer gekend bij de Romanen. In Frankrijk, in de verschillende gewesten, gaat men, van in de Middeleeuwen reeds, den Mei halen, ‘quérir le May’; men viert er ‘père May’ die rondrijdt in stoet, gezeten op ‘le cheval mallet’⁽⁷⁾. Ook in Spanje is het Meivieren een zeer gegeerd volksgebruik⁽⁸⁾. In Italien: te Rome placht men Meien te planten en de huizen ermede te

(1) Grimm, bl. 715. - Mannhardt, Die Göttewelt, bl. 144. - Der Baumkultus, 166. - Nort, Der Festkalender, bl. 947. - Zeitschrift des Vereins fur Volkskunde, I. 91; II. 92; III. 1; V. 387; VI. 188, 395; VII. 77; X. 245. - Am Ur-quell, I. 88; II. 160; IV. 337; V. 17, 57.

(2) Grimm en Mannhardt, boven vermeld.

(3) Grimm, Deutsche Mythologie, bl. 715 en vlgg. - Mannhardt, Die Götterwelt, bl. 144.

(4) Zeitschrift, III. 7. - Volkskunde, XI. 8. - E. Mogk. Germ. Myth. 139 (368).

(5) E. Mogk, Aldaar.

(6) Zeitschrift, IV. 40. - Mannhardt, Der Baumkultus, bl. 160 en vlgg.

(7) Revue des Traditions populaires, XIII. 410; XIV. 246. Mannhardt, Die Götterwelt, bl. 144.

(8) Grimm, boven vermeld.

[p. 263]

versieren⁽¹⁾. Te Syracuse in Siciliën vierde men met Meie het jaarlijksche ‘Boomfeest’. Een versierde boom werd op een wagen in stoet rondgevoerd⁽²⁾.

Overal dus mag men zeggen, in geheel Europa, zonder onderscheid van stam of taal, komt dit gebruik voor; overal - mits eenige plaatselijke eigenaardigheden - komt het op hetzelfde neer: Meivieren dat in sommige streken op Cinxen is overgebracht.

_**_*

Mag men niet reeds vooraf bevestigen, dat een zoo algemeen en gelijkig gebruik, dat zoo lang reeds en zoo vast in 't volk is ingeworteld, eene gemeene en gelijke oorzaak, een gemeene afkomst verraadt? Onaanneemlijk schijnt het dat dit gebruik, als vanzelf, van het eene tot het andere land zou overgegaan zijn. Hoe zoude zulkdanig gebruik, overal tot in de bijzonderheden zoo gelijkig, zoo ver en zoo diep en bij zooveel volkeren, verschillend van aard en stam, doorgedrongen zijn? Even onaannemelijk schijnt het dat het bij ieder volk op zijn eigen, vanzelf, als een gevolg uit een natuurlijke volksneiging, zou ontstaan zijn. Zulks ware wellicht verstaanbaar voor een algemeen onbepaald vreugdevieren op dit tijdstip van 't jaar; doch, hoe de gelijkendheid uitgelegd, die overal tot in de mindere bedrijven van dit eigenaardig spel, te bespeuren is?

't Wordt algemeen aanveerd, dat die geplogenheden overal opklimmen tot den heidenschen voortijd. Grimm vindt ze terug in Roomens heidensche oudheid⁽³⁾. Ozanam verkent ze eveneens bij onze heidensche voorouders⁽⁴⁾. Weinhold, Hartung en anderen vinden in ouze Mei- en Cinxengebruiken duidelijke kenmerken van het Oud-Germaansche Lentefeest⁽⁵⁾.

(1) Grimm, boven vermeld.

(2) Volkskunde, XII. 194.

(3) Deutsche Mythologie, bl. 725 en vlgg.

(4) Les Germains avant le Christianisme, bl. 76 en vlgg.

(5) Zeitschift, III. 1 en vlgg.; VII, 77.

[p. 264]

Mannhardt⁽¹⁾ is overtuigd dat die gebruiken hun oorsprong hebben in 't heidendom. Ze verbeelden volgens hem een bestanddeel van den volksgodsdienst; ja, misschien mieken ze in den oudsten tijd den heerschenden eerdienst uit. Hij eindigt met de vraag te stellen of ze op Europa's bodem zelf ontstaan zijn (en dan, daar een gelijke werking een zelfde oorzaak hebben moet, zou de uitleg misschien hierin te vinden zijn, dat in ieder volk dezelfde kiem ligt van denzelfden natuurgodsdienst) ofwel klimmen ze op tot den oortijd en bestonden ze reeds vóór de Indogermaansche volksverdeeling en -verhuizing?

Elders⁽²⁾ bevestigt hij dat het duidelijk blijkt uit de overeenstemming in de algemeene Mythologie en Natuurgodsdienst der volkeren dat de Indo-Germanen, toen ze naar Europa zijn afgezakt, hun godsdienst en hun mythologie behouden hebben, alhoewel het verscheiden leven dezelve eenigzins gewijzigd heeft.

In hoever dit nu met de Meigebruiken het geval is, valt moeilijk om zeggen. Weinhold heeft met dit inzicht het Indische ‘Vājāpeia’ onderzocht en met de Mei- en Cinxengebruiken vergeleken en hij besluit dat ze beiden in den grond overeenstemmen⁽³⁾.

Het ‘Vājāpeia’ is een godsdienstig en volksch zegefeest dat ieder jaar gevierd wordt na een wedloop met wagens. Deze grijpt plaats in den herfst, het frissche jaargetij na den regentijd dat met onze Lente overeenkomt. De Indische zeger beklimt een mast, in het bijzijn van zijn vrouw of verloofde of van eene die hij, voor de omstandigheid, tot bruid of koningin uitkiest. Hij wordt door de priesters tot koning gewijd en de koninklijke eer wordt hem toegezegd geheel het volgende jaar en gaat gepaard met den bijzonderen zegen des hemels over huis en veld.

(1) Antike Wald-und-Feldkulte, bl. 318.

(2) Die Götterwelt, bl. 144.

(3) Zeitschrift, III. 7.

[p. 265]

Tot hoeverre dit alles nauwkeurig en gegrond is en met ons Meivieren overeenkomt, durven wij niet beslissen.

_**_*

('t Vervolgt.)