Biekorf. Jaargang 14

Guido Gezelle's Noordsch en Vlaemsch Messeboekske

OP Kerstavond 1902, werd door den ‘Nederlandschen Boekhandel’ (Antwerpen-Gent) een herdruk uitgegeven van een der eerstelingen welke Guido Gezelle de wereld inzond. Op het voorblad van het boeksken lezen wij: ‘Een Noordsch en Vlaemsch Messeboekske, met inleidinge, uitleg, e.z.v. van den E.H. Guido Gezelle, pbr., prof, in 't Kl. Seminarie te Rousselaere, lid van 't IJslandsch lettergezelschap te Reykjawyk en te Koopenhaven. - Den eersten keer uitgegeven te Rousselaere in 't jaar 1860 en nu voor de liefhebbers herdrukt en uitgegeven in den Nederlandschen Boekhandel, Gent-Antwerpen, 1902’.

Van deze uitgave die 54 bladzijden telt, kwamen honderd genummerde afdruksels in den handel, sierlijk getooid in vollederen plooibaren band, ten prijze van 5 frank. Deze prachtuitgave werd de wereld ingezonden, minder om hare innerlijke weerde en belangrijkheid dan om de gedachtenis te vereeren van dezen die nu in de kunstwereld begroet wordt als ‘den grootsten Nederlandschen dichter sedert Vondel’. Daarom werd het boeksken heruitgegeven in volle en trouwe oorspronkelijkheid, volgens de oude spelwijze waarin Gezelle het schreef in 1860.

Toen Gezelle dit werk uitgaf, was zijn doel ook zeer nederig. Een vriend had hem uit Noorwegen een Noordsch boeksken gezonden. Het was het ‘Messeboek van de Katholyke Gemeente van Tromsey, gesticht 't jaer 1246 en weêr opgeregt 't jaer 1859’.

[p. 254]

Daarover geeft ons Gezelle naderen uitleg in zijne inleidinge: ‘Te Tromsey, in de hoofdstad van Noordsch Lapland, staet er een Protestantsche drukkery, waeruit het boekske voortkomstig is dat wy hier nagedrukt en vervlaemscht meedeelen. Daer bestaen, myns wetens, geen goede Vlaemsche boeken nog, waerin men eenigzins kan met de Noordsche talen gemeens worden; de weinige bekendschap die wy er meê hebben, komt, buiten de Vlaemsche vischlieden, en nu, de Vlaemsche Geloofszendelingen, meestendeels uit Frankryk, en doordien dat het Noordsch den Franschman al zeer moeijlyk valt, wordt ons die - Fransche gruw voor al dat geen Fransch en is - natuerlyk aengezet; wil-der nogthans ievers, 't is gelyk wie die Vlaemsch kan, met eigen oogen zien welken band van familie God tusschen ons, Katholyke Vlamingen, en onze afgedoolde Noordsche broeders, laten bestaen heeft, zoo leze hy en oordeele in de volgende bladzyden.’

Gezelle's doel was tweevoudig: eenerzijds wilde hij zijne taalgenooten de Noordsche taal leeren kennen, anderzijds medelijden inboezemen voor het Noordsche volk dat op jammerlijke wijze gedompeld ligt in de duisternissen der kettersche dwalingen.

‘Vele Vlamingen’ schrijft hij, ‘geven, de wereld rond, hunnen arrebeid en hun leven ten besten, voor lieden, die, misschien meer op geld en goed gemunt, vrywillig huis en eerd verlaten hebben; en, daer hoog in 't Noorden, zitten er by geheele volkeren, van onzen stam en van onze tale, in de donkerste streken der natuer en in de uiterste duisternissen van kettersche, ja afgodsdienstige dwalingen te leven en te sterven; zouden zy dan ook geen hulpe weerdig zyn? Dat vragen wy allen Christene. Ons geloove is hun ontschaekt, geroofd geweest, en vele zynder die, bedrogen van vader te kinde, ja, nu nog niet en weten dat ze waerlyk afgevallen zyn van 't oude Christendom. Noordewaerds dan, zoo niet met den lichame, toch met den geest, de ziele, het herte, en, voor die niet anders en kan, met het gebed! Noordewaerds

[p. 255]

heeft ons de H. Vader - Dien God ons lange beware! - toegeroepen, van op den throon waar Hy de H. Onbevlekte Ontvangenisse verkondigde; Noordewaerds riep Hy naar ons met alle onze bisschoppen te gelyk; Noordewaerds roepen wy dan ook, en dat in naem niet alleenelyk van 't Geloove in God en in zijne H. Kerke, van de Liefde tot onzen evenkersten en tot onzen evenmensch, maer, daer by nog, in name van de tale waerin wy geboren zyn en waerdoor wy - 't Zuiden niet - maer 't Noorden toebehooren’.

Het Noordsch of Noordgermaansch sprietelde, zeggen de taalgeleerden, onder den drang der tijden uiteen in IJslandsch, Noorweegsch, Zweedsch en Deensch. In het Noordgermaansch onderscheidt Gezelle hier, zooals 't in dien tijd de gewoonte was, enkel twee talen: IJslandsch en Noordsch. Onder Noordsch verstaat hij: Noorweegsch, Zweedsch en Deensch. ‘De tale die men daer spreekt, zegt hij, is de Noordsche tale, te weten, die tak van onze en van de andere Duitsche en Dietsche talen, die Noordewaerds opklemt, door geheel Denemark, Noorwegen, Noordland, tot in Lapland toe, immers tot langs de kust van de Noordsche Poolzee. In Zweden is 't de zelve tale, met een verschil, omtrent lyk tusschen Vlaemsch en Brabandsch, Limburgsch en Hollandsch’. De IJslandsche tale is ‘de oudste’, de verstafgelegene en de moeijlykste om leeren, terwyl de Noordsche ons naest by komt, teweten tot daer beneden in Denemark, in Sleeswyk, en tot op geen honderd uren van hier; ze is ook van al de talen de gemakkelijkste die een Vlaming leeren kan’.

Na deze inlichtingen geeft Gezelle ons de vertaling van het Noordsch misseboek. Aan den eenen kant staat het Noordsch, aan den anderen kant de letterlijke vertaling, woord voor woord. Noordsche woorden waarop geen letterlijk Vlaamsch wederwoord te vinden was, zijn in de vertaling met loopende boekstaven gedrukt. Op het einde van hetboeksken worden zij in eene woordenlijst a-b-c-wijze geschikt en breedvoeriger uitgelegd.

[p. 256]

Het ‘Messebog’ of Misseboek bevat niet anders dan korte gebeden, toegepast op ieder deel der mis. Onder hen zijn eenige berijmde gebeden te vinden.

Dit ‘Messeboekske’ bewijst in welke hooge mate Guido Gezelle, reeds in 1860, dit diepontwikkeld taalgevoel, dien zucht naar woord en klank bezat, die in latere tijden tot volle meesterschap opgroeiden.

L.D.J.