Biekorf. Jaargang 13

Het Kuipersambacht te Brugge
(Vervolg van bladz. 230.)

INTUSSCHENTIJD wierd de blinde oorlog tegen de eeuwenoude vrijheden en onschatbare rechten der H. Kerk door den dweepzuchtigen keizer met aangevuurde razernij voortgezet: keizerlijke besluiten, even belachelijk als hatelijk, volgden de eene op de andere; grievende aanslagen en kleingeestige plagerijen wierden beurtelings verzind en ten uitvoer gebracht.

Niet tevreden met de dienaars van den God van vrede te gelasten zijne scheur makende en onrechtveerdige wetten van op den predikstoel af te lezen⁽¹⁾, vernietigde hij, bij besluit gedagteekend van den 8^sten in Grasmaand 1786, alle

(1) Keizerlijk besluit van 26 in Herfstmaand 1785.

[p. 278]

broederschappen ‘opgeregt in de kerken en kapellen, welkdaenig die mogen wezen’, om ze te vervangen door ‘een eenig en eenigste broederschap...... onder de benoeming van de werkende Liefde van den Evenaestes, hebbende voor patroon, den Zaeligmaeker J.-C.’ en tot oogwit ‘de waere arme behulpzaem te wezen, zoo by middel van het vraegen van aelmoessen wegens de nieuwe gebroeders, als by middel van de vrywillige contributie, en het geniet van de grondgoederen, renten, actien, crediten, liggende geld en de welkdaenige meubilaire effecten toebehoort hebbende aen de vernietigde en afgeschafte broederschappen’⁽¹⁾.

Kort nadien, verbood de uitzinnige dwingeland alle ommegangen, bekend onder den naam van Processies, behalve op de drie Kruisdagen, op H. Sacramentsdag en op een anderen dag aan de keuze van de bisschoppen overgelaten; maar noch standbeelden, noch wapens, noch ambachtsteekenen, noch vreemde kleeding wierden in de toegelaten processiës geduld; zelfs mocht de godsdienstige stoet door geen muziekgenootschap vergezeld worden. Krachtens dat zelfde besluit wierden de kerkelijke plechtigheden, Jubileën genoemd, voor altijd verboden⁽²⁾.

Hoe pijnlijk de indruk was door zulke dwaze nieuwigheden onder de leden der kuipersnering teweeggebracht, vinden wij bij Dekes De Buck volgenderwijze geboekt

‘In de maendt Meye 1786⁽³⁾ syn alle de confreryen en broederschappen uyt alle kerken gecaseert en hunne goederen en effecten moeten transporteren op de groote marct onder den Hallentooren, die alle kereken in goeden staet hielden, tot droefheyd van vele menschen.’
‘Den 7 July 1786⁽⁴⁾ heeft Josephus den tweeden van dien naera, Rooms Keyser een decreet uytgegeven ende afgelezen op alle predikstoelen als datter in alle parochiekerken maer twee processien en mogen gedregen worden op een jaar te weten op wekedagen om den

(1) Zesden Placcaert-Boek, III Deel. Appendix, blad 1911 vlg.

(2) Zesden Placcaert-boek, III Deel. Appendix, bladz. 1921.

(3) Waarschijnlijk het tijdstip, waarop het besluit van 8 April 1786 wierd uitgevoerd hier te Brugge.

(4) Zelfde opmerking nopens het ‘Edict’ van 10 Mei 1786.

[p. 279]

sondagschen dienst niet te stooren en daer in niet en mag verthoont worden eenige ambagtsteekenen nog eenige buytengewoone kleederen aengedaen worden. Soo heeft ons goed gedogt van den dekens wetkerrel⁽¹⁾ t'huys te laeten benevens de schilden van de flambeeuwen alsmede het silver schilt van den ambagtsknaepe. Soo gegaen.
‘Als heeren en den deken van de Capelle die plagt van over honderden jaeren altyd in de processie te gaen 's zondags onder de Octaeve van het Alderheyligste Sacrament met synen eedt genoemdt den kleenen eedt en als nu teenemael opgeschort soo heeft het ons goet gedogt van den deken van de Capelle te doen vermaenen op het ambagtshuys tot het nemen het inbit⁽²⁾ en van daer met ons te gaen in de processie op H. Sacramentdag met syn flambeeuw die gedient heeft op Sint Lenaertsdag.
‘Wy sullen dat voorder afwagten of het continueren sal.’

_**_*

Maar niet alleen poogde de heerschzuchtige keizer Gods vrije Kerk onder zijne hatelijke dwangbevelen den nek te doen buigen en 't slavenjuk op te leggen, maar zelfs, in zijnen verwaanden hoogmoed en onverzadelijken dorst naar nieuwigheden, wilde hij op staatkundig en rechterlijk gebied alle voorvaderlijke inrichtingen op een nieuwen leest schoeien. Niets en deugde, alles moest veranderd worden.

‘Op den eersten January 1787, zoo lezen wij in ‘de Jaerboeken der Oostenrycksche Nederlanden’⁽³⁾, verschynen, by besnydinge der belgische Constitutie, de twee vermaerde diplomata.

‘By het een wilde den Keyzer (tegen recht) invoeren eene gelykvormige regeringe der Nederlandsche Provintien, bestaende in bezondere souvereyne staeten, schoon alsnu vervallen onder eenen Heer.

‘Overzulks tot Brussel afschaffende de dry collateraele Raeden en de Secretarie van Staet, ende oprechtende eenen eenigen Raed van het Gouvernement-generael der Nederlanden, om te behandelen alle politike ende économique zaeken van het land.

(1) Wetkeerle, Wetkerel. Zie uitleg van dit woord in De Bo's Westvlaamsch Idioticon, o. 't w.

(2) Inbit. Ontbijt, Fr. Déjeuner.

(3) Bladz. 36 en vlg.

[p. 280]

‘Daer over moeste hoofd en president, midsgaders bewaerder der zegels, zyn den Minister, ende onder hem eenen onder-president, met zoo veele raedsheeren als den Keyzer noodzaekelijk zoude geoordeelt hebben.

‘Het ander diploma behelsd de vernietinge van alle de raeden van justicie, in deszelfs plaetse tot Brussel aenstellende eenen souvereynen Raede van justicie, aen den welken toevertrouwd word de opperste autoriteyt in materie van civile en criminele justicien, en het vermogen van te vonnissen in de derde en laeste instancie van revisie, de welke maer toegelaeten en word, als de vonnissen van de twee eerste instancien verschillende zyn.

‘Bovendien tot Brussel nog opregtende voor de tweede instancie eenen raed van appel in 't gezag van alle de Provinciën, 't en zy Luxembourg, alwaer een gelyk tribunael opgeregt word.

‘Voorders vernietigende alle de heerelyke justicien ten platten lande en voordere tribunaelen, benevens de officialiteyten, in de zelve landen in wezen, ter uytzonderinge alleen van de militaire justicien, ende by provisie van die der admiraliteyten; willende dat voortaen de justicie in d'eerste instancie zal verleend worden door vaste en blyvende tribunaelen, by een nieuw reglement vast te stellen.’

‘Op den 12 Maerte 1787, by gevolg van de nieuwe wyze van bestieringe, by het eerste diploma opgeregt, worden de Nederlandsche Provincien verdeeld in negen Kreytsen⁽¹⁾ te weten: Brussel, Antwerpen, Gend, Brugge, Doornick, Bergen, Naemen, Luxembourg en Limbourg. In elke van deze steden word gesteld eenen Intendent, eenen eersten Commissaris, om te vervullen zyne plaetse in d'afwezendheyd, eenen tweeden Commissaris, eenen Secretaris en eenige officiaelen, in werkzaemheyd te komen met den 3 April toekomende.

(1) Kreytsen. Kringen.

[p. 281]

‘Elken Kreyts word verdeeld in Districten aldaer aengewezen, in ieder van welke zal resideren eenen Commissaris van d' Intendentie.

‘D'opzigt der Intendenten raekt alle het gene de publieke économique en politike administratie is betreffende, vervolgens zullen alle de Officieren, Magistraeten en andere Administrateurs der gemeene goederen en penningen, de geëmployeerde der domeynen en financien ende de gene der religie-kasse, aen de zelve Intendenten onderworpen zyn.

‘Daerenboven word aen d'Intendenten, buyten de Contentieuse zaeken van justicie, nog gegeven de magt van te disponeren over het provisorium possessorium summarissimum, wanneer iemand in zyn bezit geweldiglyk en faitelyk gestoord word: wordende d'Intendenten bovendien belast met den uytzend der placcaerten aen d'Officieren der steden en heerlykheden.’

Wat nu Deken De Duck dienaangaande neerschreef, luidt als volgt:

‘1787. Den 27 febry syn alle de dekens van alle ambagten in de collegie camer deser stadt gecompareert ende aldaer aen ons voorengelesen een decreet van syne majesteyd alsdat hy ordonneerdt dat het collegie soude op den 12 Maerte verhandert hebben te weten een collegie van de rechten, een van de policie ende dat hy hautoriseert alle dekens van alle ambagten te kiesen seve raedsheeren om alle de processen in korten tydt sententie te geven en niet meer te apeleren tot Gendt ofte tot Meghelen en elders. Het welcke een schoone saecke te wege is.’
‘Den 12 Maerte 1787 syn al de dekens van alle de ambagten gecompareert in de collegie camer deser stadt Brugge benevens alle hooghmannen deser stadt en alle oude gediende van den colegie benevens d'actuele colegianten ende aen ons daer geseyd dat syne majesteyd stelde voor presedent van den Raedt myn heer Van Averskercke fiscael en wy hebben elck seven advocaeten gevoeys en dan vertrocken. Daer naer wederom in de colegie camer gegaen en met luyder stemme uytgeroepen voor raedtheeren:
Myn heer De La Rue.
Myn heer De Maen, sone van den intantent.
Myn heer Houraet.
Myn heer Van de Walle.
Myn heer Holvoet.
Myn heer Van den Bogaerde
Myn heer Deurewaerder.’

[p. 282]

‘Den 21 Maerte 1787 heeft den heer De Maen intantent van Brugge synen intree gedaen. Des avons hebben wy ons arcke ten vollen voltrocken en roo en witte wyn van eeren gegeven. De vreugdig teekens syn ten meerderen deel gedaen door den gemeenen man peysende voordeel van den intantent te profyteren maer alle de groote van de stadt hebben niet gedaen peysende door de intentie hun officie te verliesen.’
‘Den 22 dito hebben alle de dekens met eenige van hunnen eedt den heer intantent gefeliciteert ende aen ons is ook gepresenteert een glas wyn en wy en hebben dat niet geproffyteert maer wy hebben aen den selven heer een requeste gepresenteert inhoudende het versoek van de stadt en provincie cantooren benevens craene kinders en wynschrooders huysekens die als nu syn op de groote marct onder de waterhalle en de selve halle ten deele gebroken en de cantooren begonst te maeken op de marct onder den hallentoren 40 a 49 trappen hooge soo hebben wy versogt door onse requeste van de selve cantooren te maecken in d'halle aen de syde van de wrollestraete.’
‘Des anderdags heeft den heer intantent geordonneert op ons versouck de selve te maecken op de syde van de wollestraete platten inganck.’
‘Den 30 April 1787 heeft den president met syn seven raedsheeren hunnen eedt gedaen om met den eersten Meye aen den rechtsbank te sitten, maer daer is 't niet gekomen.’
‘Alhier is een gerugte gehoort dat door een decreet van syne Majesteyd op den 15 Meye alle de kereken voor drye dagen souden gesloten en dat syn Majesteyds regiment in hun waepens souden staen jegens temulte en dat men uyt alle de kerken souden haelen alle het gout en silverwerk en dat' er op den autaer niet anders soude staen als een kruys sonder Godt met twee houte beelden daer nevens verbeeldende de oude wet met vier houte candelaers. Het selve gerugte heeft men daer by gehoort dat alle rentiers souden aen syne Majesteyd moeten betaelen 40 ten hondert van hun incommen. Dat en stondt aen de groote van alle steden niet veel aen. De staeten van Brabandt hebben eene premie opgestelt voor de gonne die het selve decreet soude kunnen lichten uyt myn heer Crompyppers cantoor een premie van 20,000 guldens en synen naem verswegen. Men segt als dat de knegt van den selve heere het decreet geligt heeft uyt syn cantoor en maer en heeft geheyst 10 duizend gulden en versekerynge van zyn leven en de daer mede de stadt Brussel verlaeten heeft. De heeren Staeten van Brabant hebben het decreet alsoo bevonden gelyk het gerugt was gehoort, hebben een verbandt gemaakt met malkanderen en het gemeente van Brussel opgehitst van op den 30 April te gaeu naer het hof van Brussel waer de prince en de princesse thuys was en hebben eene resolutie opgestelt dat sy wilden hebben hunne privilegien gelyk van 't jaer 15 hondert en aen Marie-Christine gegeven om te onderteekenen. Sy heeft dat geweygert te teekenen. In dien tusschentyd syn al de borgers en edeldom in eene rasernye gerogt en hebben al gewaepent omtrent de 4 duysend menschen den eenen met geschot, den anderen met blaespyppen, forcken, stocken, sweerden, sabels, immers al dat sy krygen konden,

[p. 283]

naer het hof gekomen en hebben de kloeke geklipt om nog een meerderen toeloop t'hebben en hebben de wagten van syne Majesteyd doen weg gaen en selve het hof bewaert. Omtrent den avond hebben sy gevraegt of Marie-Christine het selve nog niet geteekend en heeft. De antwoorde was neen, sy hebben omtrent 200 tortsen doen haelen en ontsteken benevens vier canons en hebben die geplant van vier kanten aen het hof en geseyd, is het saeke dat sy dat niet en teekent, wy sullen het hof van vier kanten in brande schieten en sy hebben aen de hoeren Staeten doen aanseggen dat sy haar nogt 24 minuyten tydt sou den geven. En sy heeft het geteekent omtrent 10 beuren en half. Soo haest was het geteekent of geheel de stadt van Brussel was in vreugt. Men heeft aanstonds een bal gegeven. De prince en de princesse (vercierd met de patriotyke cocarde) syn naer den bal gereden. De gemeenten hebben de peerden los gemaekt en hebben selve de coutse voortgetrocken altyd roepende: Viva viva dat lange leeft Marie-Christine, viva de princesse.’
‘Den eersten Meye 1787 syn de brieven van de Staeten binnen Brugge gekomen als dat Marie Christine geteekent heeft dat alle privilegiën, voorregten van abdie, prochie, prochiekerken, klooster, collegien. ambagten, neringen immers alle corporatien etc. sullen genieten hunne privilegien voorregten sedert de jaeren vyfthien honderd. De vreugdig teekens syn hier begonst door het spelen van den beyaert en het luyden van alle de kloeken. De meeste vreugde is betoont door de heeren van den colegie en andere bedienden, gouverneurs, advocaten, offitieanten etc. om dat sy in hun voorige employ gestelt waeren waermede de raedsheeren syn te niet gedaen, de intendentie opgeschort soo dat alles in syn voorigen luyster gestelt was.’
‘Syne Majesteyd hier van niet wetende hetgone syne suster Mane Christyne geteekent hadde vermids hy tot Weenen niet en was. Op het leste van de maend Juny is hy binnen Weenen gearriveert en alles gehoort niet en heeft willen consenteren voor het gone syne suster geteekent heeft, soo dat wy in groote vreese syn van de keysergesinde en de staetgesinde sullen tegen malkanderen opstaen. Gend, Antwerpen, Naemen, Meggelen, Brussel syn de allerherdste, want tot Brussel trekt de borgerie de wagt op en sy bewaeren het hof. Tot Gend, Cortryck, Antwerpen heeft eene groote temulte geweest dat de loterye van syne Majesteyd op synen tyd niet getrocken en heeft geweest. Tot Gendt buytten de stad synder 23 a 24 in het water geworpen. De soldaeten van syne Majesteyd houden hun alle nagte d'elft in ordere om te oorlogen jegens de borgerye. Het welcke een droefven tyd aenstaende is, eene ruwine voor geheel onse provintie daer is vooren te bidden om den keyser alles wel te doen verstaen en versoucke van mynen naercommer Carolus Cuypkens, oudt deken het vervolgt hiervan te schrijven voor onse naersaeten met den wensch van den vrede. Syt alle regeerders gedagtig in uw gebed want aen hun hangt schaele en gewighte. Wegen sy wel wy worden wel geregeert, wegen sy quaelyk wy worden in ons naerdeel geregeert.’

('t Vervolgt)

Edm. De Vos