Biekorf. Jaargang 13

[p. 9]

De Zwaan

ONDER alle vogels is de zwaan buiten kijf de edeldrachtigste. Min lijvig dan de albatros of stormvogel, - die nooit aan deze zijde van den Evenaar en woont en om zijne zwaarlijvigheid Kaapsche hamel genoemd wordt; - iets kleiner dan de zwaargebekte pelikaan, en staat hij niet op al te hooge stelten gelijk de flamingo; noch en is zoo reusachtig als de struis, noch roofziek als de adelaar, noch overladen met edelgesteente gelijk de pauw. Doch wie zal hem in eenvoudige edelheid evenaren? ‘La nature,’ zegt Buffon, ‘n'a répandu sur aucune espèce autant de ces grâces nobles et douces qui nous rappellent l'idée de ses plus charmants ouvrages: coupe de corps élégante, formes arrondies, gracieux contours, blancheur éclatante et pure, mouvements flexibles et ressentis, attitudes tantôt animées, tantôt laissées dans un mol abandon, tout dans le cygne respire la volupté, l'enchantement que nous font éprouver la grâce et la beauté.’

Doch en gelooft niet dat de tamme zwaan van zijne schoonheid verloren heeft met bij den mensch te wonen. Overvloed van goede spijze, zegt Baillon bij Buffon, heeft den tammen zwaan grooter en lijviger gemaakt; daarom eventwel en heeft hij niets verloren van zijne bevalligheid; wel integendeel, 'k en geloove niet dat de wilde zwaan zoo lief, zoo bevallig is als de tamme.

De tamme zwaan is daarenboven een vreedzaam dier.... Illic innocui late pascuntur olores, heet het bij Ovidius, Amor. 2 eleg. 6. De zwaan en kent maar eenen vijand: den adelaar. Zeer dikwijls weet hij dezen te overwinnen met de bliksemslagen van zijne groote en sterke vleugelen; de andere roofvogels zwichten hem; voor het overige leeft hij in vrede met de gansche schepping.

Van eigen moest een vogel zoo edel, zoo prachtig, zoo vreedzaam, voor zedeleeraars, voor dichters en voor het volk een zinnebeeld worden.

[p. 10]

'k Late varen dat hij het zinnebeeld is der dichters; 't is overbekend.

'k Late varen de grieksche godin der schoonheid, die hare verstrooide eilanden bezoekt op eenen met zwanen bespannen wagen:

quae Gnidon
Fulgentesque tenet Cyclades et Paphon
Junctis visit oloribus. (Horatius, Carm. Lib. III.)

en met Venus'wagen laat ik maar al de grieksche zotte verdichtsels henenvaren; en 'k vrage aan den man Gods, Jan van Ruusbrouc, van wien of van wat de zwaan het zinnebeeld is.

Van de ontuchtige jeugd, antwoordt hij.

‘Sine cracht leecht in sine vloghele, ende alse hi sterven sal, so singt hi. Hier mede versteet men ieghewelken jonghe mensche die God niet en vreest, maar synre naturen volcht in weelden ende in oncuuscheden van levene: dat sijn twee vloghele daer vele sonden onder sculen; ende si sijn oec van groter cracht also langhe de mensche vliedt in sijne joecht ghelic de swane in de watere dan heeft hij den hals onghebroecsam (surius: rigido sunt collo) alse de swane, ende sterft met bliscapen ende met sanghe in menige doetsonde, ende selc blijft doet in ewecheit.’ (II Tabern. blz. 213 uitgave der Gentsche Biblioph.)

Arme vogel! Gij en waart maar slecht gezien bij den eerbiedweerdigen prior van Groenendale!

Albrecht Rodenbach ziet in den zwaan het zinnebeeld der kuische liefde.

De dichterlike vogel mint

het maagdelike water,

en badt wellustig, spiegelt, drinkt,

aanhoort het lief geklater.

En onbewust bemint hem 't meer

en streelt zijn blanke veder,

en klatert zacht en spiegelt hem

zoo têer zyn beeldnis tegen.

[p. 11]

 

Doch weiger en bescheiden in

 

bewondering verslonden

 

nooit heeft des vogels reine min

 

die maagdelikheid geschonden.

(Gedichten. Rousselare 1878. blz. 76).

Lief gedichtje! Had de Rousselaarsche dichter niet kunnen, wat hooger kijkende, een verhevener liefde ontwaren? Misschien wel.

In 1443 verkoos Frederijk van Brandenburg, wanneer hij tot troost en hulp der zieken de ridderschap van den Zwaan stichtte, de liefelijke vogel tot zinnebeeld.

Het volk, evenals de zedeleeraren en de dichters, heeft van den zwaan een zinnebeeld gemaakt.

Den 22^sten van Lentemaand 1488 vermoordden de Bruggelingen, in oproer, Petrus Lanchals, hunnen edelen schout, raadsheer van Maximiliaan, toenmaligen koning der Romeinen. Zij wierden veroordeeld, zegt de volkszeg, om ten eeuwigen dage langhalzen, d.i. zwanen te kweeken als zinnebeeld hunner boetveerdigheid.

Wat ook het bijblad van de ‘XX^e Siècle’ op zondag 13^den van Zaaimaand 1901 uitkrame van zekere Maria Moreel met hare zwanen, de ware volkszeg nopens de Brugsche zwanen is bovengemelde en geen ander.

Den 3^den van Bloeimaand 1749 vierde de stad Brugge ‘het ses-hondertjarig Jubilé van het heylig Bloedt onses Saligmaekers’. Een prachtige stoet praalwagens ging uit op dien dag, vergezeld door een geheel gesleep reusachtige dieren, uit mandewerk gevlochten of anderzins kunstig verveerdigd. Ieder dier praalde op een voetstuk, dat een slag van zelfwagen was. Immers geen één van deze wagens en was bespannen met horsen of voortgetrokken door menschenkracht, enkel van binnen, onder de behangsels schuilden mannen, die onzichtbaar de gevaarten voortduwden.

De zwaan en was niet vergeten. Wel neen!

[p. 12]

Op een zwaan was gezeten eene jonge dochter in nympha of watergodin verkleed; ze zong op de stemme: ‘L'amour veut que tout soupire’ de bediedenisse van den zwaan.

't Schijnt dat er in 't jaar 1749 te Brugge geen bekwame toonzetters te vinden en waren, zooals nu: men had zijn toevlucht genomen tot een Fransch liedje voor de zangwijze!

De maagd.

‘Omtrent d'oevers van Meander,
Segt men, dat de blanke swaen,
Onder 't Pluym-gedierte, alle d'and're
Soude in stemm' te boven gaen.
Dog, als haer de Doodt komt naecken
Dat sy dan singt alderschoonst;
Als oft' sy wou vreugde maecken
In 't vertreck uyt d'aersche woonst.

Dit mag waerheidt of verdicht zijn
Wij bemerken dat alleen,
Menschen die van Godt verlicht zijn
Vroy'lyck van de Weereldt scheen;
Mits sy eer als naer dit leven,
Niet en kunnen gaen ter Feest
Met hem die, aen 't Cruys verheven,
Blyd'lyck gaf, voor ons, syn Geest.

't Is die suyvre swaen alleene
Die syn bloedt heeft uytgestort
(Tot behoud van 't algemeene)
Dat tot Brugghe aenroepen wort,
Daer, met vroyelijcker stemmen,
Hy noch singt, als voor sijn doodt.
Al de sondaers roept tot hem, en
Tot dees Jubel-feeste noodt’.

('t Vervolgt)