Biekorf. Jaargang 13

[p. 1]

[Nummer 1]

Broeder Cornelis te Kortrijk in 1578
(Vervolg van bladz. 378, 't jaar 1901)

't WAS den 11^sten Februari dat dit uiterst behendig opgedischt voorstel de Kortrijksche heeren werd voorgelezen. Op de zijde stond: ‘Antwoordt zoohaast mogelijk’ en, den dag zelve, schreef men in dezer voegen:

‘Zo wij altijts met uwe e. heeren voorsaeten ghehouden hebben boven alle andere zonderlinghe goede correspondentie, aliance ende ghetrauwe ghebeurscap, daerinne men merckelick in desen benauden tydt wel behoort te continuerene... wel verstaan ook dat... de steden van Brugghe⁽¹⁾, vanden lande vande Vryen, Denremonde, Deynse ende andere, up ghelijck verzouck met uwe e. vereenst ende gheaccordeert zijn... aanveerden wij ook het particulier verbant.’

(1) De stad Brugge wierd door de Gentenaren ingenomen den 20^sten Maart en den 26^sten de nieuwe wet ingesteld.

[p. 2]

Doch ‘alles in conformiteyte vande pacificatie binnen uwe stede gemaect ende byder C^o Ma^t gheagreert ende gheconfirmeert ende midts de zelve observerende by elck respectivelick van onslieden onverbrekelick ende van poincte te poincte’⁽¹⁾.

De getrouwigheid aan den koning, zoowel als aan de Bevrediging van 1576, hier zoo duidelijk uitgesproken en in het voorstel der Gentenaren zoo plechtig ingeroepen, was slechts een drogreden voor deze laatste om te gemakkelijker de wetheeren in hunne netten te vangen. Immers de zin van de XVIII mannen had iets meer in, en hoe langer hoe klaarder straalt dit door bij het volgen der aanstaande gebeurtenissen.

Want de afgeveerdigde d'Hembiese en Van Pottelsberghe hadden nog andere brieven mede, en deze wel ‘beslotene briefven van ghelicken inhoudene als an hemlieden, addresscherende aenden ghemeente deser voorn. stede’. Zij beweerden zich gelast dezelve in 't openbaar en luide aan het volk voor te houden. Dat mocht het magistraat niet toestaan, krachtens de Karoline. Om d'Hembiese te voldoen, antwoordde men dat men de Notabelen zoude samen doen komen met het college, en dat alzoo het ‘ghemeente’ zou verbeeld zijn. Edoch die heeren afgezanten konden zulks niet verstaan en wilden ‘dezelve briefven naemelick aen de ghemeente ende in heurl. handen int openbaere presenteren’ Wat

(1) Register van Notabel.
Op 11^sten Wedemaand 1580 vergaderden de notabelen die in 1578 met d'Hembiese gehandeld hadden, om te getuigen dat zij nooit eenige bijzondere punten van akkoord met Gent mieken, maar aleenlijk te kennen gaven dat zij getrouw wilden blijven aan de Pacificatie. Zelfs hierom vonden zij ‘superflu en te vergheefs’ het verbond der stad Deynze dat hun voorgelezen wierd en inhield ‘alleenl. belofte van met die van Ghendt in eene particuliere unie te comene zo verre de vier leden slants van Vlaen. daerinne condescendeeren,’ zonder meer. Ook zeggen zij dat in geval de greffier Ant. Roose hun antwoord (hierboven aangehaald) anders heeft opgesteld, dat zij hetzelve ‘desadvoueren als jeghens huerl. intentie ende resolutie wesende.’

[p. 3]

uitgevonden? ‘Omme beter ghedaen dan ghelaeten’ dagvaart men voor 's anderdaags ter schepenzale, boven de Notabelen, ‘zeker goedt ghetal van heurl. insetenen, officiers ende andere, zoo in eede vanden stede jeghenwoordelick zijnde als tanderen tijde gheweest hebbende..’ Maar dusdanige vergadering, - was d'opwerping -, is nog het ware gemeente niet, en eindelijk! het magistraat laat toe het volk bijeen te roepen tot het hooren aflezen der hem bestemde brieven ‘midts datse (de gemeente) binnen int college met de voors. ghedeputeerde compareerde.’

Zoo talrijk kwam men toegestroomd, dat men in de zaal noch staan noch de lezing hooren kon, en... ('t was daar dat men eindigen moest!)... ‘Zo wierdt byde voorn. ghedeputeerde belast datmen hemlieden buyten tcollege de zelve briefven anderwarfs lesen soude, 't welck ghedaen wierdt voor tscepenhuus beneden. Ten wekken tyde naer diverssche communicatien ende vertreck by ghemeenen accorde van alle de comparanten gheadviseert gheaccordeert ende ghesloten wierdt tcontract tusschen dese voorn. stede ende de voorn. stede van Gent⁽¹⁾.

(1) 1^ste register van Notabel, f^o 35. Cfr. bibl. Goethals-Vercruysse, Recueil de notices historiques, n. 9, p. 54:
‘Le XII dud^t mois; a la requeste de Jehan de Pottelsberge et Bussaert van Imbyse, deputez de Gand, tient une assemblée générale, y convoquant et admestant non seulement les notables et aultres qui y peuvent estre appellez suivant la caroline de l'an 1541, mais aussy indifféremt tous aultres de la commune accourans tumultuairem, à la suyte ce poste desd^ts deputez et en si grand nombre que la chambre eschevinale se resould ensamble d'accepter la nouvelle alliance et confedération particulière y proposée par lesd^s députez’.
Jaerboeken n. 32.
1578 12 Feb. Op het verzoek van Jan van Pottelsberghe en Bussaert van Hembyse, gedeputeerden van Gend, heeft het magistraet een buytengewoone generaele vergaderinge gehouden, daar toe byeenroepende en doende vermaenen niet alleen de notabele en andere die tot diergelyke vergadering mogten komen, ingevolge gestatueert bij de Caroline van het jaar 1541, maar ook zonder onderscheid alle andere van 't gemeente die er tumultuairlyk de gedeputeerde naliepen en drongen ten zoo groote getalle ten stadhuyse in dat het magistraet hun moest laeten mede stemmen en gezamentlyk aanveerden de nieuwe alliancie en bondgenootschap met die van Gend, die door die gedeputeerde daar geproposeert wierd.

[p. 4]

De poets was gespeeld. Voor eenen laatsten keer kwamen de afgeveerdigden in 't kollege, den 14^sten Februari, om nog eenige punten te regelen.

Zij vroegen ten:

1^ste:	bekrachtiging van 't akkoord.
2^de:	dat Kortrijk zou trachten wederom te bekomen de oude privilegiën, welke het, even als Gent, verloren had onder keizer Karel.
3^de:	dat men de stad zou ‘centenieren, disenieren,’ en alleszins goede wacht stellen; ook de ingezetene ‘eedt doen doen, dat zij den Gouverneur generael, zijne lieutenant, metgs. den Nederlanden goedt ende ghetrauwe zijn zullen, met ghoedt ende bloet, ter extirpatie van den ghemeenen viant don Jehan met zijne adherenten, in conformiteyte vande pacificatie van Ghent, ghesloten ende bijden Coninck gheapprobeert.’
4^de:	dat men het kasteel afbreke of verzekere.

Zoo men leert uit 't gene voorgaat, had d'Hembiese wonderslim zijne taak volbracht. Door sluwheid kwam hij zijn beoogde doel te bereiken: de Kortrijksche wet had moeten buigen voor het geweld der menigte, zoo talrijk toegestroomd om de lezing der Gentsche afgeveerdigden te aanhooren. Zeker was de stad nog niet openlijk afvallig van Spanje, maar daar stond men nader bij dan men wel denken mocht.

Nu, op 24^sten Februari, komt een nieuwe bezoeker het schepenhuis binnen. 't Is Pieter van Bevere. Hij is, zegt hij, raadsheer van den Koning. Dat wilde alsdan zeggen: afgezant van Mathias en der Staten. Hij beweert zich belast met eene dubbele commissie:

De eerste: hij moet penningen lichten ten dienste van het land: ‘Omme te wederstaene den ghemeenen viant nu ter tijts grootelicx grasserende int cartier van Brabandt’⁽¹⁾.

(1) Don Juan had het statenleger vernield te Gembloux, den 31^en Januarij te vooren.

[p. 5]

Men offert hem 5000 guldens. Daarmede is hij niet tevreden, en, den 3^den Maart nadien, worden er hem 6000 toegestemd.

De tweede: hij moet ook nog opschrijven ‘ende inventorieren de baghen ende jeuwelen, goudt ende zekere, de abdien, cloosters, steden, ghulden ende andere collegen toebehoorende’.

Dat woord ‘inventorieren’ klonk maar schuw. 't Was, als wij nu zouden zeggen: ‘de zegels leggen’, afstand doen van eigendom tot aan bevoegde beslissing.

Niettemin wilde het magistraat hier ook aan gehoorzamen. Van Bevere's brieven droegen 't opschrift ‘Par le roi’, en daarbij er scheen geen gevaar in: er stond immers duidelijk bij geschreven dat het maar en was ‘pour s'en servir pour ung temps, par manière d'emprunt.’⁽¹⁾

't Was hier nu de oorzaak die aanleiding gaf tot de moedige tusschenkomst van Broeder Cornelis⁽²⁾.

Niet zonder reden had hij, gedurende een lastig apostolaat van vele jaren, in Brugge den naam verworven van ‘haereticorum malleus’⁽³⁾. Daar had hij de ketters aan 't werk gezien en, onvermoeibaar, vinden wij hem den 25^sten Februari 1578 te Kortrijk.

't Was dien dag dat hij het predikgestoelte beklom in S^te Maartens. Hij deed verstaan aan de menigte dat men niet luisteren mocht naar die nieuwe bevelen; hij trachtte de oogen te doen opengaan en te toonen hoe dit alles zuiver het werk was der ketters, inroepende zijne eigene ondervinding, voornamelijk van het wonderjaar, dat hij van bij gezien had.

(1) 1^ste reg. van Notabel, f^o 44 v^o.

(2) Ziet over Br. Cornelis: Arnold, Dietsche Warande van 1877, 1878 en 1879. - Z.E.H. De Schrevel, Histoire du Séminaire de Bruges, I, bl. 277 en vlgde.

(3) Ziet zijn grafschrift in de Minderbroederskerk te Brugge, aangehaald door P. Naessen, in zijn ‘Franciscaansch Vlaanderen’.

[p. 6]

Duur moest hij zijnen iever bekoopen. Wel had zijn sermoen grooten bijval gehad, maar 't magistraat was zoo gesteld dat het den prediker dwingen wilde zijne woorden weder in te trekken des anderdaags. Maar hooren wij liever uit eigene oorkonde, het verhaal dezer zaak:

Na de komst van Van Bevere ‘.... es ghebeurt dat zekeren religieulx ghenaempt broeder Corñ.... wezende vander ordre van S^t Franchois, tvoorghaende verstaen hebbende ghepreickt heeft sanderdachs in St. Maartens kercke deser stede, zekere blasphemien ende seditieuse proposten jeghens tvoors. inventorieren. Ende naerdien scepene ende notabelen int zelve sermoen gheweest hebhende, ellecanderen daervan recort ghedaen hadden, was bij hemlieden adjointelick gheresolveert dat men den voorn. graubroedere midsg. zijnen gardiaen ontbieden zoude, ende in heurlieder jeghenwoordicheyt hem ghewach doen vande voors. seditieuse proposten. Den welcken broedere up den zelven instant int college ende voor de notabelen comparerende annegheseyt wierdt, present zijnen gardiaen, dat hy zoude ghepreickt hebben (onder andere) dat men behoorde de commissarissen ofte andere ghecommitteerde om tinventorieren vande voors. jeuwelen faictelic te resisterene als diefven, ghelick men dede ten tijde van de brake, anno 1566, ghemerckt dat men de zelve beschickte naer ende ten proffycte vande hereticken.

Waerup hy broeder Corn. in antwoorde gaf tzelve ghezeyt hebbende uyt een goede zele, waer jeghens hem van weghens de voors. scepenen ende notabelen onder andere gheseyt wierdt, dat mijn heere Bevere de voors. upscrivinghe doende ware uyt crachte van zyn twee commissien, de welcke hem metsgaders zynen gardiaen ghelesen wierden’ .... zoo ‘wierdt by de voorn. scepenen ende notablen ende myn heer den lieutenant vanden hoochballiu den voorn. broedere Corn. verboden dierghelicke proposten nyet meer te prekene, ende hem belast dat hy sanderdachs xxvj der zelver maendt de zelve blasphemien wederroupen zoude, daer nyet dat men

[p. 7]

daerinne voorzien zoude daer ende zoot behoort’⁽¹⁾.

Maar broeder Cornelis was onverbeterlijk. Men wist er elders van te spreken! Ook deed hij als voordien, ‘uit goeden zele’, en zoo verdiende hij van door de wet van Kortrijk aan den bisschop van Doornijk aangeklaagd te worden, den 3^den van Maart 1578. Nochtans is hij van dezen keer, niet aleen beschuldigd: met hem wordt ook de moedige Jan David⁽²⁾, pastoor van St-Maartens en toekomende rector van 't college van Kortrijk, alsook de pater dominikaan, die hier als ‘terminaris’ verbleef⁽³⁾, overgedregen.

De beschuldiging bleef de zelve ‘... de ce qu'il (frère Corneille) sauroit avancé en ses sermons et prédications user des propos fort estranges, scandaleux et sedicieulx tenus puis nagueres auprès de nous, par ce calomniant lauthorité du Gouverneur général et de son conseil destat, et des estatz généraulx alendroit les mandemens et placcartz deux émanez touchant linventoire des baghes et argenteries...’⁽⁴⁾.

De bisschop, Pieter Pintaflour, zegt in zijn antwoord dat de tijden toch zoo moeilijk zijn, dat hij bevolen heeft aan die predikanten van in hunne sermoenen voorzichtig te wezen en dat hij de zaak zal doen onderzoeken⁽⁵⁾.

Maar 't en duurde maar een goede week meer en 't lang vergaderd onweder brak los.

Den 13^sten van Maart stonden de benden van Ryhove te Kortrijk. Hij was gekomen, zoo gezeid, om de stad te

(1) 1^ste register van Notabel, f^o 43 verso.

(2) Jan David was pastoor van St-Maartens, te samen met Pieter Simoens. Toen deze bisschop van Yper geworden was, trad hij zelf in 't order der Paters Jesuiten en wierd aangesteld als overste van het nauwlijks gesticht college van Kortrijk.

(3) In 1545 liet keizer Karel toe aan de Paters Dominikanen van Ryssel van eenen hunner te zenden wonen in Kortrijk, om er geestelijken dienst te doen. Deze droeg daar den naam van ‘Pater Terminaris’.

(4) 1^ste reg. Van Notabel, f^o 45 v^o.

(5) Ibidem, f^o 46.

[p. 8]

bevrijden tegen eenen inval der Malcontenten. Hij nam ze zelf in, en den 10^sten van April nadien is de wet veranderd, de xviij mannen zetelen op het stadhuis, de heiligschennerijen van 1566 worden hernomen; een andere prediker nu beklimt den predikstoel, de welgekende Dathenus⁽¹⁾, en Kortrijk vervalt, met de valsche ‘religioensvrede’ in volle geuzenbestier. De voorzeggingen van broeder Cornelis waren droevig verwezentlijkt!

Wij kunnen gissen welk het lot van den heldhaftigen graubroeder zou geweest zijn, ware hij in de handen der geuzen gevallen, door hetgeen wij lezen van den pater gardiaan Antonius Benault, die samen met hem ten stadhuize was gedagvaard. Zijn klooster wierd vernietigd, de broeders uitgejaagd en deze groote predikant van Kortrijk werd op onmenschelijke wijze mishandeld en in den kerker geworpen, alwaar nog de protestansche ministers met hem den spot kwamen drijven. Later toch bekwam hij de vrijheid weder, na ‘'t overcommen’ der stad tot Philips II⁽²⁾.

Broeder Cornelis leefde intusschen verborgen te Brugge, waar hij stierf, den 14^sten Juli 1581, in het huis van heer Otho Arremaere, eenen rijken lakenkoopman, bij wien hij inwoonde, en wierd er begraven in Sint-Jans Hospitaal.

D^r A. De Poorter

(1) Die weggeloopen monnik zou hier ook eene groote rol gespeeld hebben, naar de aanteekening der Jaarboeken van heer Goethals-Vercruysse, n. 32, waar hij doet opmerken: July. De Geusen doen hier publykelyk hun ketterien prediken, 't gone eerst geschiede in O.L. Vrouwe kerke door Petrus Dathenus, een uytgeloopen carmelyt van 't klooster van Yper, die hier te vooren nog in 't heymelyk had gepredikt, den welken zij van Gend ontboden hadden. Hij wierd daer naer op 't stadhuys ter tafel genood.

(2) Bibl. G.V. Registr. conv. ff. Recoll^rum. - Kortrijk kwam over den 27^sten February 1580.