Biekorf. Jaargang 12

[p. 273]

[Nummer 18]

Weer en meer over Jan Vaerman

'k WETE een lijvig handstuk zijn van een genaamden P. Le Doulx⁽¹⁾. 't Heet: ‘Levens / der Geleerde ende vermaerde / Mannen / Der stadt van Brugge / de welke binnen de selve stad, ofte in andere steden ofte landen hun vermaerd gemaeckt hebben door hunne Geleertheyd, schriften, ende wetenschappen, en daer door verdienen een Onsterffelycken naem / Verryckt met veel aenmerckelycke Historycke aenteekeningen. Opgesteld door P. Le Doulx Const-schilder.’

(1) Deze Le Doulx was: ‘Pieter Donatianus gebooren tot Brugge den 1^sten Maerte 1730. Zoon van dh^r Pieter Franciscus ende van Joeff^e Roza Bouckaert. Zeer uytmuntenden Blom- en kleen gediert ofte insect-schilder, hy volgde na in schildering ofte imiteerde zeer wel de gewevene tapyten, en was eenen historieschryver en opzoeker der oudheden van Brugge. Stierf den 14. October 1807 oud 77 jaeren 7 maenden en 14 dagen. Hy was mynen bezonderen boezemvriend. R.I.P.’ Aldus spreekt Pieter Van Lede op 't w. ‘Ledoulx’ in zijn handstuk: ‘Naem-Rol ofte aenwijzer tot maecken van eene korte Levens-Beschryving der Mannen gehoor en binnen de vermaerde Stad Brugge ende Lande van den Vryen....’ enz. (Een zware boek, 8 in 't vel). P. Van Lede (1768-1836) was een liefhebber van kunst en wetenschappen geweest, hoofddienstman ter gouwelijke handvestzale van West-Vlanderen, en die veel diensten bewezen heeft aan Godsdienst en Vaderland in de Fransche omwentelinge. Dees zijn aangehaald werk alsook 't bovenvermelde werk van P. Le Doulx behooren thans thuis bij Heer A. De Wolf te Brugge.
't Gewrocht van P. Le Doulx bestaat uit twee verzorgde ingebonden boekdeelen, van 2 in 't vel, elk boekdeel van een 550 bladzijden. In hoeverre de man geloofbaar is en kan ik niet wel zeggen. Zijn vaders levensverhaal (Vgl. Le Doulx II, 89-91), zijn eigene betrekkingen met Van Lede, en de lof dien deze van hem weet, moeten ons doen aannemen dat hij een deftig, rechtzinnig en belezen burger was: zoodat men hem over 't algemeene gelooven mag. Doch als het er op aankomt om te zeggen, stuk voor stuk, ‘dit bier is te aanveerden of dat hier... vermits Le Doulx het zoo stellig leert’, alsdan valt er voorzichtig te zijn. Immers in dien tijd vertelden de geschiedkundigen meestal de eene den anderen na. Een anders zeggen wegen en deden ze niet, of toch niet stelselmatig. 'k Neme aan dat Le Doulx een van de meest ernstige geweest is. Niettemin, is te denken, daar waar hij kan, volgt hij:
‘den schrand'ren heer Van Male die een boeck
Van deze stoff' begon; maer naer veel ondersoeck,
Wierd door de dood verrast,....’ (Le Doulx I, 6).
Deze Van Male, zielenherder te Vladsloo, (dezelfde waaraf sprake in Biekorf XII, 243 (2)), Jan Pieter Van Male, zoon van Zeger en Agnes D'herbe, afkomstig van Zeger van Male met zijn ‘Lamentatien’, had inderdaad zulk een werk begost. ‘Beschrijvinge der groote en geleerde mannen van Brugge en van het Brugsche Vrije, hebbende menigvuldige handschriften gemaekt die opgeheldert sijn door de digt-konste daer hij seer ervaeren in was.’ (Le Doulx I, 399). Dit werk en hebbe ik niet kunnen van naderbij leeren kennen. 't Moet, meene 'k, in Kortrijk's stedelijke boekzale bewaard zijn.

[p. 274]

In dit werk, bd. II, bl. 257 vlg., staat te lezen:

- ‘1648. - Joannes Vaerman, geboren op de prochie van Velsicke ten jaere 1648. Heeft geweest schoolmeester van Brugge. Hij was eenen grooten minnaer der digt-konste en was daer bij seer ervaeren in de cijffer-konste, waer in hij onder andere werken in het ligt gaf, een dat voor tytel voerd: Academie ofte Oeffenschool van de Mathematica, gedrukt tot Brugge bij Pieter Van Capelle, 2. boek: in-4^o. Opwelk zin-rijk werk maekte den digtkundigen Jan La Bare⁽¹⁾ dese verssen:

(1) “Joannes Antonius La Bare, is geboren tot Brugge ten jaere 16.., was meester passement-wever en eenen treffelyken digter..... met eenen vluggen geest.... Hij bragt aen den dag eene nieuwe maniere van jaerschriften te maeken, waer in al de letteren van den A.B.C. tellinge hebben...... Ook... eene andere maniere..., daer niet dan de vijf vocaele of klinck-letters tellen... Hij eijndigde sijn levens-loop den 18 October 1748..... Hij voerde voor kenspreuk: Wilt reden baeren.” (Le Doulx I, 403-407).

[p. 275]

Op, die leergierig niet een onvermoeijde vlijt enz.... (Vgl. Biek. XII, 218 (2)).

Desen verstandigen en geleerden man besat buijten/Dese wetenschappen acht verscheyde taelen, en hij overleed ten jaere 1731. Jan La Bare maekte op sijne afbeeldinge dit volgende:

Siet den heer Vaerman, hier verbeeld na 't sterflijk deel
Vraeght iemant waerom trof de konst hem niet geheel
O 't is onmogelijk sijn schrand'ren geest te maelen
Verlicht met kennis in soo veelderande taelen
Teweten in 't latijn, en Engelsch, Iers, en Spaensch
In Hoog- en Nederduijts, in Fransch, en Italiaensch
Dien geest, ervaeren in den omloop der planeten
Geviert van pegelaers, landmeters en poëten.

- .... - Joannes Philippus Vaerman, heere van Lelievelde, sone van den voorgemelden, en was ook niet misdeeld van verstand, want hij heeft geweest eenen uijtnemenden en uijtmuntenden mathematicus; hij was ook eenen liefhebber der vlaemsche digt-konste gelijk sijnen vader. Hij stierf ten jaere 1756.’

Zoo leert Le Doulx. Op welke gronden steunt hij, ten minsten voor 't leven van deze twee Vaermans? Op P. Van Male? Le Doulx's vriend, P. Van Lede, op ‘Vaerman’ zegt: Vaerman Joannes, mathematicus ende vlaemschen dichter leefde a^o 1723. Ziet J.P. Van Male, m.s.f. 232, v^o.’ Van Lede zal wel meêgewrocht hebben met Le Doulx; daarbij heeft hij hem overleefd en was hij meer dan hij thuis in de toenmalige geschiedkundige werkwijzen (Vgl. het voorblad van V. Lede 's handstuk). Hij heeft dus meer kunnen zoeken en vinden dan Le Doulx. Nochtans en haalt hij maar die enkele geboektheid aan

[p. 276]

van Van Male. 't Ware ook nog te weten welke de oorkondschap was van Van Maele zelve. Spijtig ben ik Van Male 's werk niet gezien te hebben⁽¹⁾.

Toch moeten we ook indachtig zijn dat Le Doulx een eeuwgenoot was van vader Vaerman en een tijdgenoot van den zoon. Den zoon kan hij aangesproken hebben over den vader. We zeggen den zoon. Maar honderden menschen leefden er die den vader gekend hadden. Laten we maar enkel Jan La Bare noemen, den rijmelaar van daareven.

Een dingen steekt: Op den boek die besproken is in Biekorf, XII, bl. 216 vlgg., boek die uitkwam in 1720, staat er ‘Aetat. 66.’ Dat is, dat Jan Vaerman, in 1720, 66 jaar vol was ofwel op zijn 66ste. Dan zou hij geboren geweest zijn in 1654 of '55. Le Doulx zegt dat het was in '48.

Is Le Doulx gemist? Of is Vaermans drukker gemist? Het valt te bemerken dat Le Doulx dien boek afschetst als volgt: ‘2. boek; in-4^o’. Alleszins is de boek van 1720 een van 12 in 't vel. Deze laatste zal dus een andere uitgave geweest zijn van den eersten, en niet van het ‘Bondig tractaet van de mathematica’, een ander werk van 12 in 't vel, dat uitkwam in 1717 (Vgl. Biek. XII, 216 en 238). Misschien stond ‘Aetat. 66’ op de eerste uitgave, wat de drukker dan onveranderd zou laten staan hebben op de tweede.

Aldus gissen we 't bestaan van een eerste uitgave van Vaermans ‘Academie’ ieverhands uit 1714 of '15: dit om te kunnen Le Doulx gelijk geven over 't aanduiden van 't jaar 1648 tot geboortejaar van Vaerman.

't Ware best eens te zien bij Van Male: of Le Doulx daarin niet misgezien en heeft, alsmede waarom P. Van Lede zegt ‘leefde a^o 1723’. En bestaat er nog een doopboek van Velsicke uit de jaren 1600? 't Ware niet kwalijk ook daarin eens te gaan kijken.

A.

(1) En zou niemand eens kunnen 't Kortrijksch handstuk te rade gaan?