Biekorf. Jaargang 12

[p. 225]

[Nummer 15]

De H.-Catharinakerk buiten Brugge

DE tegenwoordige H.-Magdalenakerk in Brugge werd eertijds tot omstreeks de jaren 1800 de H.-Catharinakerk genaamd.

Hoogst belangrijk is zonder twijfel de geschiedenis van deze kerk, want niet min dan vier keeren heeft ze van stand veranderd moeten worden.

Eerst stond ze buiten en bij de stad, tusschen de H.-Catharinapoort en de Gentpoort⁽¹⁾. In 1588 kochten de kerkheeren het verlaten bidhuis van de Wollewevers, staande op 't einde van de H.-Catharinastraat, tusschen de Mandevischspaanstraat en de vestingen van de stad. In 1765 verhuisde de kerk naar het klooster van de eerweerde Vaders Willemijnen, bij de Gentpoort. In den franschen tijd, in 1804, werd die kerk afgebroken op

(1) Van overouds kende men de H. Catharinapoort, die wellicht hieraan haren naam verschuldigd is, dat de H. Catharinakerk daar dichtebij stond.

[p. 226]

bevel van de Wet, daar ze stond om in te vallen. Dan was de H.-Catharinakerk reeds sedert eenigen tijd overgebracht naar het godshuis van Nazareth, ook nog het godshuis van de H. Magdalena genaamd: die bidstede bestaat nog en de nevenstaande gebouwen dienen tot toevluchtshuis voor vrouwen. Daaruit ook komt het, dat de H.-Catharinakerk van naam veranderde en voortaan de H.-Magdalenakerk genaamd werd. Eindelijk den Dinsdag, 19^sten in Slachtmaand 1850, ten drieën 's namiddags, lei men den eersten steen van de tegenwoordige H.-Magdalenakerk in den hof, die aan de eerweerde Vaders Recolletten had toebehoord, en nu nog als lusthof van de stad gebruikt wordt.

In zijnen boek ‘Ephémérides Brugeoises’⁽¹⁾ spreekt ook Gaillard over al deze veranderingen, maar toch komen we niet overeen, waar het zake is het tijdstip van deze verhuizingen aan te duiden.

Zoo beweert hij dat het bidhuis der Wollewevers gekocht werd den 3^den van Grasmaand 1589. Welnu een oorkonde, waarvan er een afschrift onder de kerkhandvesten bewaard wordt, toont duidelijk aan, dat die koop geschiedde vóór de schepenen in Brugge ‘int jaer duyst vyf hondert achtentachtentich up den derthiensten dach van Juny.’

Nog volgens Gaillard, komen de kerkheeren in bezit van de kerk der eerweerde Vaders Willemijnen ten jare 1731. Maar in eene oorkonde lezen we dat die koop maar in 1765 gedaan werd. Den 5^den van Hooimaand 1765 werd de overeenkomst gesloten tusschen pastor en kerkheeren van de H.-Catharinakerk en de Willemijnen; en dat nog alleenlijk op voorwaarde dat de ‘Seer Eerw. heeren proost, capittel ende commuyn van de collegiale ende parochiale kercke van O.L. Vrauwe binnen de geseyde stadt Brugge, als thiendeheffers, consenteren in de reparatie van de selve kercke.....’

(1) Éphmérides Brugeoises par Gaillard. - Bruges chez J. Gaillard, rue de la Bride, 1847, bladz. 292 en vgg., ‘Église de S^te Catherine, aujourd'hui de la Madeleine.’

[p. 227]

In 1803, zegt eindelijk nog de schrijver, werd de kerk der Willemijnen verlaten. Voorzeker werd dit veel vroeger gedaan, want op het einde van 1801, had er over onze stad een geweldige stormwind gewoed, waardoor de kerk, volgens alle oorkonden, geheel onbruikbaar werd⁽¹⁾.

't Is waarlijk te verwonderen dat Gaillard alzoo tot drie keeren toe andere tijdstippen opgeeft. Waarop zijne beweringen steunen, zegt hij niet; maar onbetwistbare oorkonden, nu nog in de H.-Magdalenakerk bewaard, bewijzen dat hij niet goed ingelicht was.

In dit opstel geven we eenige bijzonderheden over de geschiedenis van de kerk, ten tijde dat ze nog buiten de stad stond, en daarom namen we als hoofding: De H.-Catharinakerk buiten Brugge.

Onze bronnen zijn voornaamlijk de oude oorkonden van deze kerk, nu onder de handvesten der H.-Magdalenakerk berustende.

De kerk werd opgebouwd in 1270 buiten Brugge bij het huis van eenen Gidulphus [Gheldolf?] van Brugge, niet verre van de H.-Catharinapoort. Gravin Margareta van Vlaanderen en Henegouwen gaf daartoe hare toestemming ten dage van de H.-Kruisverheffing⁽²⁾.

(1) Wat meer is, in 1802 deed Zijne Hoogweerdigheid de Bisschop van Gent eene voorloopige afbakening van de nieuwe parochie- en hulpkerken in Brugge. Daarin staat de H.-Catharinakerk niet vermeld, en de reden daarvan, zóó oorkonden aantoonen, is dat de parochianen dan geene kerk meer hadden, waar ze de goddelijke diensten konden doen verrichten.
Ook over dezen storm zegt Gaillard niets. Wist hij dat de kerk rechts daardoor zooveel heeft te lijden gehad, dat ze daarna moest gesloten worden?

(2) Diplomatum Belgicorum, nova collectio, sive supplementum ad opera diplomatica Auberti Miraei.... Tomus tertius cura et studio Joannis Francisci Foppens. S.T.L.... Bruxellis apud Petrum Foppens, typographum sub signo S. Spiritus. M.D. CC. XXXIV. - Caput LI, p. 604.
Daarin staat te lezen:
‘...unam mensuram terrae parum plus vel minus jacentis extra villam Brugensem propre domum Gidulphi de Brugis, in qua aedificatur Ecclesia quaedam in honore B. Katherinae ad opus ipsius ecclesiae, et pro quodam simiterio ejusdem ecclesiae tali tradimus libertati qualem nos et antecessores nostri Comites Flandrenses in aliis ecclesiis territorii Brugensis hactenus dignoscimus concessise....’
Dit stuk is getrokken uit de handvesten van O.L. Vrouwkerk, onder wier patroonschap de H.-Catharinakerk gestaan heeft.
Daarop volgt eene oorkonde uit 1272, de goedkeuring bevattende van eene gifte, gedaan door Mevrouw Ghiselle, weduwe van Ridder ‘Ghildulphus’ van Brugge, ten voordeele van den Herder van de nieuwe H.-Catharinakerk.

[p. 228]

In zijn werk over de bekende kerkdienaars van O.L. Vrouw⁽¹⁾, beweert kanonik Tanghe dat reeds vóór 1270 op dit oord een bidhuis stond, aan de H. Catharina toegewijd. Deze kapel, afhangende van O.L. Vrouwkerk, zou gesticht geworden zijn ten dienste van de zuiderparochianen van O.L. Vrouw, tot dat ze in 1270 tot afzonderlijke parochiekerk verheven werd⁽²⁾.

Jammer is 't dat de schrijver ons geen bewijzen geeft van hetgeen hij voorhoudt⁽³⁾, want er bestaan redenen om te gelooven dat er zulk geen kapel bestaan heeft, of ten minste, dat die kapel, indien ze bestond, tot parochiekerk niet verheven werd.

In de oorkonden van het jaar 1270, door kanonik Foppens uitgegeven en hierboven vermeld, staat er geboekt, dat gravin Margareta van Vlaanderen vrij stelde van lasten het land ‘in qua aedificatur Ecclesia quaedam in honore B. Katherinae’; en Mevrouw Ghisella, weduwe van Ridder Ghildulphus van Brugge, schenkt eene jaarlijksche rente ten voordeele van den herder: ‘...ad opus Presbyteri Ecclesiae seu parochiae S^tae Katerinae..... de novo con-

(1) Panorama der bekende kerkdienaars van O.L. Vrouw te Brugge door Kanonik Tanghe 1864, bladz. 96.

(2) Zoo was ook de parochiekerk van S^t-Gillis voor 1311 eene kapel, opgebouwd opdat de parochianen van O.L. Vrouw, die te ver van de moederkerk woonden, gemakkelijker hunne christelijke plichten hadden kunnen volbrengen. Leest de inleiding van de ‘Bekende pastors van Sint-Gillis te Brugge door kanonik E. Rembry.’

(3) Misschien is hij tot dit besluit gekomen door vergelijking met het ontstaan van S^t-Gillis als parochie, daar de H. Catharina ook gebouwd werd op het grondgebied van O.-L.-Vrouwparochie, en waarschijnlijk ook om den last van die kerk te verminderen.

[p. 229]

structae...’⁽¹⁾. Daarin wordt dus gesproken over eene nieuwe kerk, die in 1270 opgebouwd wordt.

Bestond er benevens die nieuwe kerk nog een andere bidstede, aan de H. Katharina toegewijd? 't Kan zijn, maar gewisheid erover is er niet, 't en ware men andere bewijzen kon bijbrengen.

('t Vervolgt)

(1) Wat is hier de zin der woorden ‘de novo constructae’? Is 't eene nieuwe bidstede, die opgebouwd wordt: ‘Ecclesiae..... de novo constructae; of is 't eene nieuwe christengemeente, eene nieuwe parochie onder het bestier van eenen bijzonderen herder: ‘...Parochiae... de novo constructae’?
Waarschijnlijk moeten de woorden volgens den eersten zin uitgeleid worden.
Men zal eerst bemerken dat ‘Ecclesiae’ en ‘Parochiae’ hier eene en dezelfde beteekenis hebben; er staat immers ‘Ecclesiae seu Parochiae.’ Daarbij, het woord ‘constructae’ is meer geschikt, meenen we, om het bouwen van een bidhuis aan te duiden. In den anderen zin hadde men wellicht het woord ‘erectae’ gebezigd.