Biekorf. Jaargang 7

Aelbeke

LANGEN tijd hebben wij gezocht naar den oorsprong van den dorpsname Aelbeke en te vergeefs gepoogd, tusschen distels en doorns, nieuwe wegen te banen, die ons naar den uitleg zouden leiden.

Aelbeke is de naam van eenen waterloop; daar en kan er niemand aan twijfelen; maar zulke namen zijn uitnemende moeilijk, omdat stroomen en beken 't oudste zijn dat er ons van overoude tijden is achtergebleven, en dat ze gewoonlijk zeer oude, keltischenamen dragen... En 't Keltisch, o! dat is een duister woud, daar velen in verdolen en waar weinige taalgeleerden in thuis zijn.

Zooals menigvuldige dietsche beek- en vloednamen, heeft onze westvlaamsche benaming ook hare weêrsplete in Duitschland; daar vloeit een Albach in Duitschland, zuidoost van Giessen; maar daarmeê en zijn wij maar weinig gekort, want Förstemann zet boven dien naam:

[p. 140]

Hier folgen einige, deren beurtheilung besonders schwierig ist.

*^**

Sedert lang waren wij voornemens in Biekorf een woord te schrijven over de Krimgoten.

Men weet dat ze in de jaren 1500 vooral bekend gemaakt wierden door onzen landgenoot, Busbeck van Comen, die even vermaard is om zijne kennissen op natuur-, taal- en geschiedkundig gebied als om zijne reizen en om zijne bedrevenheid in de staatszaken.

Hij was als afgezant te Constantinopelen, als hij dien germaanschen volksstam in de Krim ontdekte, de woorden gadesloeg die eenige overeenkomst met zijne vlaamsche moedertaal vertoonden en de vrucht zijner aanteekeningen mededeelde in zijnen brief van 16den in Wintermaand 1562.

In dien brief, die veel meer in de geleerde werken van Duitschland onderzocht en besproken is als bij ons, staat nagenoeg het volgende te lezen:

‘Ik en kan de inlichtingen niet verzwijgen die ik bekomen heb over een volkstam van het Taurisch schiereiland, waarvan ik dikwijls hoorde spreken en die, door zijne spraak, zijne zeden, zijne wezenstrekken en zijnen lichaamsbouw, eene germaansche afkomst te kennen geeft. Ik was dus sedert lang benieuwd eenen man van dit volk te zien en, indien het mogelijk was van, hem een geschreven stuk zijner taal te bekomen. Ik wierd echter in mijne hope bedrogen. Doch bij toeval kon ik eenigszins mijne nieuwsgierigheid voldoen. 't Kwamen hier twee afgezanten van dezen stam om aan den Sultan eenige klachten over te brengen. Mijne taalmannen ontmoetten ze, en, wetende dat ik alles begeerde te vernemen dat ze aangaande dit volk konden achterhalen, brachten ze de twee afgezanten bij mij ter tafel. De eene was lang van gestalte; geheel zijn uitwendig vertoonde eene liefelijke eenvoudigheid: men zou hem voor eenen Vlaming of voor eenen Hollander genomen hebben. De andere was korter en dikker, zwartachtig van wezen. 't Was een Griek en 't grieksch

[p. 141]

was zijne moedertaal. Maar wonder: deze Griek kon de taal der Taurische stammen, daar hij in veel betrekking mêe was, en de eerste had door zijnen omgang met de Grieken zijne moedertaal vergeten.’

_**_*

Wat volk hebben wij hier voor handen?

Busbeck en weet niet of het Sassen of Goten zijn; hij en durft geene uitsprake doen.

De duitsche geleerden aanzien deze inwoners van de Krim, die Busbeck beschreef, als Goten; de laatste geleerde echter, die erover handelt, R. Loewe van Berlijn, zegt dat het Herulen zijn, die uit Denemarken kwamen en hij steunt hierop, dat de bijzonderheden hunner taal, die onze Busbeck aangeteekend heeft, beter overeenstemmen met het Westgermaansch als met het Oostgermaansch...

Over dien twist en kan er nog geen verder bescheed gedaan worden omdat het werk van Loewe maar in den loop van dit jaar en zal verschijnen.

De Acta Sanctorum, Zomermaand, 5de deel, bl. 184-194 spreken van een heiligen Johannes, episcopo Gothioe die in de Krim geboren was en bisschop aldaar.

Onze vermaarde Rubruk, afgezant van Sint Lodewijk, reisde ook in de Krim, en hij gewaagt van vele Goten die daar woonden en die eene Teutonische tale spraken.

Josaphat Barbaro van Venetiën bezocht de Krim in 1436 en vertelt dat hij daar eene taal tegenkwam Kuthia genoemd; hij zegt dat het eene duitsche spraak was en dat de inwoners eenen zijner knechten verstonden die een Duitschman was.

_**_*

Busbeck heeft ook eenige woorden uit de tale van dien volkstam meêgedeeld, en 't is daarom dat zijn brief over de Krimgoten zoo belangwekkend is.

De geleerde man deed dit om te bewijzen dat het volk, dat hij beschreef, waarlijk van germaansche afkomst was.

Hij gaf ons twee slag van woorden. In de eerste lijste heeft hij de woorden aangestipt, die weinig of niet van zijne moedertaal verschilden.

[p. 142]

Wij laten deze lijst hier volgen voor de liefhebbers van taalwetenschap: dan kunnen zij uit eigen onderzoek wijs worden of wij met eene west- of eene oostgermaansche sprake te doen hebben.

Broe, brood. - Plut, bloed. - Stul, stoel. - Hus, huis. - Wingart, wijngaard. - Reghen, regen. - Bruder, broeder. - Schwester, zuster. - Alt, ouderling. - Wintch, wind. - Silvir, zilver. - Goltz, goud. - Kor, koorn. - Salt, zout. - Fisct, visch. - Hoef, hoofd. - Thurn, deur. - Stern, ster. - Sune, zon. - Mine, maan. - Tag, dag. - Oeghene, oogen. - Bars, baard. - Handa, hand. - Boga, boog. - Miera, mier. - Rinck, ringo, ring. - Brunna, bron. - Waghen, wagen. - Apel, appel. - Schieten, schieten. - Schlipen, slapen. - Kommen, komen. - Singhen, zingen. - Lachen, lachen. - Criten, weenen. - Geen, gaan. - Breen, braden. - Schwalth, dood.

Daarna geeft Busbeck de woorden die hem verder van zijne moedertaal verwijderd schijnen. 't Zijn de volgende:

Jel, gezondheid. - Jeltsch, levendig, gezond. - Jel uburt, wel bekome 't u. - Marzus, bruiloft. - Schvos, gade, - Baar, kind. - Ael, steen. - Menus, vleesch. - Stap, geit. - Gadeltha, schoonheid. - Atochta, kwaad. - Wichtigata, witheid. - Mycha, zweerd. - Lista, weinig. - Schedit, licht. - Borrotsch, wil. - Rintsch, berg. - Fers, man. - Statz, aarde. - Ada, ei. - Ano, hen. - Telich, zot. - Cadariou, wapenknecht. - Kilemschkop, drink den kelk. - Tzo warthata, gij hebt gedaan. - Ies varthata, hij heeft gedaan. - Ich malthata, ik zeg.

't Moet zijn dat Busbeck die woorden voor Germaansch aanzag, anders en zou hij ze niet aangeteekend noch vertaald hebben.

Een der merkweerdigste woorden dezer laatste verzameling is 't woord ada, ei.

Ada vertegenwoordigt een gotisch woord, dat voor ors verloren ging, namentlijk addja; 't Gotisch ddj wordt in 't Noordsch ggi, in 't Westgerm. ij, zoodat wij in 't IJslandsch egg in 't Oudsassensch en in onze taal ei tegenkomen.

[p. 143]

Onder de verschillige woorden, waarop de taalgeleerden allerlei navorschingen en vergelijkingen gedaan hebben, komt ook het woord Ael, steen.

Verschillige geleerden, waaronder Massmann, Diefenbach, de opsteller van den vergelijkenden Woordenboek der Gothische Sprake, en eerw. vader Van den Gheyn, die over de Krimgoten handelde in den oudheidkundigen zitdag te Brugge, aanzien dit woord als een Turksch woord en zeggen dat aela rots bediedt, in de Turksche tale.

Wij wisten reeds dat ahl steen te zeggen is in Holstein, dat de Segeberg van Helmold met zijue openliggende kalksteengroeven ook de Alberg genoemd wierd, dat er in het Sebengebirge nog een andere Alberg gelegen is, dat ôl eene wisselgedaante is van âl, en dat Arnold, in zijn merkweerdig werk: Ansiedelungen und Wanderungen Deutscher Stämme, bl. 47, den Oelbach ook de Steenbeke noemt.

Ge kunt denken hoe wij ook verwonderd opkeken, als wij gewaar wierden dat Busbeck het krimgotisch ael door steen vertaald had.

Mogen wij met recht niet vermoeden dat die germaansche steennaam ook aan Busbeck bekend was, en dat het daarom is dat hij het krimgotisch ael, steen in zijne lijst heeft aangestipt?

Ware 't dat dit ael (steen) geheel en gansch vreemd, geen den minsten uitstand en had met het Germaansch, zoo en zou Busbeck dit woord niet vermeld hebben: daarmeê en kon hij toch niet betoogen dat hij in de Krim een volk van Germanen ontdekt had noch eenige belangstelling bij zijne lezers van het Westen verwekken.

Of dat oud woord, dat in Duitschland thuis is, nu ook volgens de meening van Arnold met het Keltisch verwant is, dat en weten wij niet.

Toch blijkt het ons, uit den Wortschatz der Keltischen Spracheinheit van Stokes en Bezzenberger, dat die wortel in 't Keltisch ook bestaat, want ail beteekent steen en all beteekent klippe, in 't Ierlandsch.

_**_*

[p. 144]

Onze lezers en mogen 't ons niet verwijten dat wij op eene beke naar de Krim gevaren zijn.

Even als Arnold van de beke Oelbach, die in de Werra vloeit, eene steenbeke maakt, zoo aanzien wij ook Förstemann's Albach, als de steenbeke.

En waarom en zou onze dorpsnaam Aelbeke, die van ouds en eeuws onder die gedaante bekend staat, de vlaamsche weêrsplete niet zijn van Fôrstemann's Albach?

Steenbeken zijn er genoeg in de germaansche gewesten, van Estiembecque bij Sint-Omaars, tot de Steinbay eene beek in Brabant, Steinbach een dorp in Luxemburg en de twee honderd steenbeken, die men langs alle kanten in Duitschland tegenkomt.

J. Claerhout.