Biekorf. Jaargang 6

Ut Musica poësis

WAAROM wij de rijmreken beminnen?

Wel, om hunnen maatslag en hunne klankverwandelinge.

't Gebeurt zelfs dat uitmuntende dichters den gang en den stap der lettergrepen, de dracht en zoetvloeiendheid der klanken zoodanig weten te passen dat zij de scheppinge nabootsen, dat zij om zeggens wezentlijk gerucht en geruisch verwekken, werkelijke geluiden en bewegingen kunnen verbeelden.

Zij doen aan de ooren weerklinken wat eene verwprachtige kleurentaal voor de oogen schildert.

Die kunst bestaat. Die kunst mag als 't past, beoefend, en als 't lukt, genoten en bewonderd worden.

[p. 58]

Ge hebt nog 't bootaallaam gehoord in den oest? Luistert naar J. Winkler Prins, in zijne Maaiers:

Tot blij getik

En dof gebik,

klik-klik, klik-klik,

Van hamers klinkt op de sneden:

Tot scheermesscherp de zeis weer blinkt
En 't maaiersliedje lustig klinkt

Nu de zeis weer komt aangesneden!

Guido Gezelle zal met meerdere kunst dien doffen hamerslag voor onze ooren tooveren:

En 't bootallaam de pikke zit
heur botheid af te boeten.

De stafrijmen van bootallaam, botheid en boeten weerkaatsen het geluid, en de woorden de pikke zit vertoonen ons de beweging van den hamerslag.

In die twee korte en klankrijke reken zitten er nog een diepe zin en een schoon beeld: de pikke en wordt niet enkel scherp geboot, maar ze boet heure botheid onder de slagen.

Meer klanknabootsende zoetvloeiendheid en zeggenskracht en kan men in min woorden niet aantreffen.

_**_*

Ook is meester Gezelle een weergalooze dichter.

Wie en heeft er zijn overvloedigen rijkdom van stafrijmen niet bewonderd?

't Is eene bronne die nooit drooge en staat en die gestadig heure glinsterende waterstralen in de lucht schiet. 't Is een stroom van welluidendheid.

Een voorbeeld onder duizenden:

Bezaaid, bezeeuwd,

bezabberd al in 't ronde,

met blâren, bleeke en blonde,

door 't waaien en door 't windgeweld,
is weg en wegel vol geveld.

Maar 't gene wij in dezen nederigen opstel willen doen uitkomen, 't zijn de rijmreken van zijnen Tijdkrans

[p. 59]

waar hij meer als 't gelijk welke dichter de waarheid van de oude spreuke bevestigt: ut musica poësis.

Ge hebt nog 't lied van den storm gehoord?

In Noord-Nederland dichten er hedendaags ook knappe Dietsche meesters. Luistert naar Jacques Perk:

Door 't woud der pijnen kreunt en zucht de wind,
En machtig wuiven de gepluimde toppen,
En strooien rond de zware schilferknoppen,
Die stuiven over 't knerpend naaldengrint:
En uit het hemelgroen dier ruige koppen,
Die schudden: ja, en neen, van woede ontzind...
Daalt daar een lied op 't bevend menschenkind
Dat van een grootsch ontzag de borst voelt kloppen...

't Geloei van den storm wordt echter meer aangewezen en beschreven dan nagebeeld.

Horkt nu naar 't machtig lied van onzen kloekgevooisden Westvlaamschen vinder:

Regen, als de boomen buigen,

slaande weg en weêr hun loof,

als de donder kletst daartusschen

bei mijn ooren dol en doof,

dan, dan is 't me een deun, daaronder

dichtende, in een woordendonder

't wilde woên

uwer gramschap na te doen.

Hoort ge 't gedommel van den donder, door al die donderende stafrijmen zoo verbazend nagedicht?

_**_*

Zoo rijk in klanken is onze meester dat hij om prijs dingt met den nachtegale, den koning van de zangers.

Wie en heeft er den hemelzoeten avondlofzang van Philomele niet bedicht? Wie en stond er naar die galmende stemslagen met wellust niet te luisteren? Maar wie gelukte erin die klanken voor onze ooren na te doen? Hoe zal Gezelle die heldere slagen van den nachtegale om zeggens letterlijk vertolken?

Eerst komt hij, dank aan zijn wonder vermogen, met

[p. 60]

eene nieuwe en oorspronkelijke vergelijking te berde, waarin wij tevens eerst een klankenspel te genieten krijgen:

Zoo zit en zingt er menig man,
vroegmorgens op 't getouwe, om, van

goên drom, te maken

langlijdend lijwaadlaken.

De wever zingt, zijn' webbe deunt;
de la klabakt, 't getouwe dreunt;

en lijzig varen

de spoelen heen, in 't garen.

't Is geheel de zang van 't getouwe welluidend weergegeven.

't Is al wel de schoonheid van de vogelentaal duizendvoudig te beschrijven; eene wondere en eigenaardige kunst is 't met ons taalvermogen 't lied der vogelen na te zingen:

Horkt! Langzaam, luide en lief getaald,
hoe diep hij lust en leven haalt,

als uit de gronden

van duizend orgelmonden!

Nu piept hij fijn, nu roept hij luid';
en 't zijpzapt hem ter kelen uit,

lijk waterbellen,

die van de daken rellen.

Geteld, nu tokt zijn taalgetik,
als ware 't op een marbelstik,

dat perelkransen,

van 't snoer gevallen, dansen.

Elders nog staat de dichter naar 't lied van den nachtegaal gemoedelijk te luisteren en zijne diepe ontroering in teergevoelige rijmreken weêr te geven, wanneer een ander geluid van de lente zijn gehoor komt treffen.

't Wordt nogmaals in zijne echtheid uitgedrukt:

Hoe lieflijk zingt hij! Maar, wat hoor

eensgangs ik ginder gekken?

[p. 61]

 

Wat is 't, dat her end wederher

 

verergerend gerrebekken

 

 

 

Och, vorschenvolk, in 't waterwied,

 

houdt op! 'n Stoort de stilte niet:

 

laat hooren mij dat leutig slaan...

 

en, kwelgediert, houdt op voortaan!

Wie bedichtte 't ooit voordezen?

_**_*

Nog nooit en hoorden wij een zoeteren maatslag als dezen waarmeê de toondichter 't op en nedergaan van 't wiegewagend koorn volgt, noch zoetere klanken als deze waarmede hij 't snuisteren van den Wind, 't ruischend koorn in zijne welluidende rijmreken poogt te evenaren:

Als ge naar het kooren luistert,

dat nu op- nu nedergaat;

daar een' zwepe wind in snuistert,

dat de lieve zonne baadt;

neen, 't en kan geen' snare talen,

die zoo zoete om hooren is

als 't gerep der roggestalen

als 't geroer van 't kooren is.

't Vaart een fijn gelispeld leven

deur de toppen, altemaal;

daar de diepere stammen beven,

deunende als een dondertaal.

Hel en duister, lijze en luide,

mingelmangelt in de lucht

't ruischen van de groengekruide,

grauwgetopte koorenvrucht.

Ge moet eens naar 't murmelen van den Wind, naar 't snuisteren, want het is nauwkeurig opgenomen, in 't golvend koorn staan luisteren, en vraagt u dan wat er zoeter weerklinkt: 't geritsel van de buigende roggestalen of de wondere verzen van onzen meester?

J. De Bie