Biekorf. Jaargang 6

[p. 9]

Vlaamsche volkszettingen in Duitschland

IN Grasmaand van't verleden jaar, deelde Biekorf eenige merkweerdige bijzonderheden mede over het vlaamsch Recht in Duitschland. Het lust ons op die stoffe terug te keeren en sommige wetensweerdigheden aan te stippen, aangaande de uitwijkingen van de Vlamingen naar Duitschland, de stichtinge van dorpen of steden die zij er gedaan hebben en de overblijfsels van vlaamschen oorsprong die ginder nog ten huidigen dage te bespeuren zijn. Deze aanteekeningen zijn verlezen uit het belangrijk werk van E. de Borchgrave ‘Histoire des Colonies Belges qui s'établirent en Allemagne pendant le douzième et le treizième siècle’. (1865)

Aan de Duitschers komt de eere toe eerst de geschiedenisvrage van de vlaamsche uitwijkingen in Duitschland klaar getrokken te hebben. Het zijn: J. Eelking ‘Dissertatio historico-juridica inauguralis de Belgis soeculo XII in Germaniam advenis,’ Göttingen, 1770; J.G. Hoche ‘Historische untersuchungen über die Niederländischer kolonien in Niederdeutschland’; Halle, 1791; D^r Schlözer ‘Kritische sammlungen zur Geschichte der Deutschen in Siebenburgen’ Göttingen, 1795; en A. von Wersebe ‘Ueber die Niederländischen Colonien’ Hannover, 1815-16.

De eerste onder de Belgen die de zake grondig onderzocht en beschreven heeft is prof. Arendt. Zijn werk staat in ‘Bulletins de l' Académie’ XXII, 1855.

De eenigste oorkonde waarop de aangehaalde geschiedschrijvers hunne gezegden steunen is: Chronicon slavorum, in Leibnitzii Scriptoribus rerum Brunsvicensium, b.I. Die chronicon slavorum is het werk van Helmold, eenen priester van Buzow in Holstein. Hij leefde in de XIIde eeuwe, dat het tijdvak is der eerste vlaamsche uitwijkingen, en was er ooggetuige van.

Het zal eerst van belang zijn de oorzake te kennen dier talrijke verlandingen van Vlamingen, dat zijn eigentlijke Vlamingen, Brabanders en Hollanders, naar Duitschland. Daar waren redens van den kant der Duitschers, om die

[p. 10]

verlandingen aan te raden en te bevoordeeligen en andere van den kant der Vlamingen om ze te ondernemen.

Omtrent de jaren 1130, prak Sint Bernard, eene kruisvaart tegen de Slaven, een heidensch volk dat Noord-Duitschland bevolkte van den Weser tot aan de Weichsel. Meer dan 150.000 Germanen kwamen hen onder de geleide stellen van Hendrik den Leeuw, hertog van Saksen en van Beieren, en van Albrecht den Beer, markgrave van Brandenburg. Deze beide vorsten versloegen de Slaven geheel en al, en noodzaakten ze Noord-Germaniën te verlaten en een nieuw vaderland, verder het Oosten in, te gaan zoeken. Daardoor was Noord-Germaniën ijdel en woest geworden. Hendrik en Albrecht deden eenen oproep aan het vreemde en bijzonderlijk aan Vlanderland. Vandaar, gedurende de XIIde en XIIIde eeuwe, eene gestadige beweginge van Vlamingen, die van de mondingen van de Schelde, van de Maas en van den Rhijn naar ‘den Oost’ togen, zooals zij Duitschland noemden, om er erve en geluk te zoeken.

Doch waarom wierden bij voorkeur de Vlamingen naar Duitschland geroepen door die vorsten? om twee redens: de eerste ligt in den aard zelve der Vlamingen. De Vlamingen immers waren gebroeders van de Duitschers, Germanen van oorsprong en van sprake; zij waren christenen evenals zij; daarbij zij waren wereldberoemd voor hunne kundigheid in het werpen van dammen en dijken, in het bewerken van den grond, in het drijven van den handel en nijverheid.

Een andere reden dient aangehaald te worden (alhoewel zij misschien meer op dichterlijkheid dan op waarheid steunt): te weten, de Duitsche vorsten aanzagen de Vlamingen van den Littus Saxonicum als afstammelingen dier Saksers die Karel de Groote in zijnen tijd uit Duitschland naar het noordzeestrand doen verlanden had, om ze des te beter te kunnen temmen: zoodanig dat de vlaamsche verlanders, vervlaamschte Duitschers waren die naar het vaderland hunner voorouders terug keerden. Maar hadden de Duitsche vorsten redens om de Vlamingen herwaarts te roepen, de Vlamingen hadden er nog talrijker en

[p. 11]

dringender om dien oproep te beantwoorden. Vooreerst, Vlanderen was dichte bevolkt; al de chroniken van dien tijd zijn daar 's éens over. Suger, († 1152) in zijne lofrede van Lodewijk den Dikke, noemt Vlanderen ‘valde populosam’; en Lambrecht van Aschaffenburg van nog een vroeger tijdvak sprekend, zegt ervan ‘multitudine proegravari videbatur’ (1070). Ook en kon de nochtans zoo vruchtbare grond van Vlanderen zijn volk niet onderhouden, en men deed koorn komen van de kusten van de Oostzee en van Nowgorod. Zoolang het goede jaren bleven, kon men voort; maar kwam een onvruchtbare zomer ertusschen, daar stonden hongersnood en diere tijd aan de deure. En de chroniekschrijvers gewagen dikwijls van hongersnood. Despars in zijne ‘Chronijke van Vlaenderen’ I, 234 zegt: ‘Up dezen zelven tijt (1096) regneirde in Vlaenderen die aldermeeste famine daer men doen ter tijt of wiste te sprekene, zo dater vele schamele lieden van honghere ende van ghebreecke storven ende verghenghen.’ De schrikkelijkste hongersnood van al, was misschien deze van 1125-26, die aan zaligen Karel den Goede het leven kostte. Andere staan nog aangeteekend op de jaren 1129, 1133, 1135, 1141, 1145, 1146, 1151; er is éen die zeven jaren lang duurde, van 1163 tot 1170.

Bij de kwale van den hongersnood kwam deze van herhaalde en vernielende overstroomingen, mitsgaders woeste ongeweerten en aardbevingen. Wij laten nog eens het woord aan Despars, Chronyke van Vlaenderen:

Ad an. 1093: ‘Binnen den zelven jaere, zo reyndet continuelick van den XV^en daghe van october tot in die maent van april daer naer volghende, twelcke cause was van eene afgriselicke pestilencie, die men corts daer naer zach regnieren, dat zij menich duizent persoon tlijf costede’ I, 229.

Ad an. 1101 en 1136: ‘Anno XI^c XXXVI maectet zulk een afgryselick fel tempeest van donderen, van blixemen van wayene ende van reynene, dat niet en scheen of die weerelt en zoude vergaen hebben’

Item ad an. 1141, 1143, 1149 enz.

[p. 12]

Ad an. 1116: ‘Omtrent dezen zelven tyt, ghebuerde in Vlaenderen een afgrislick groote eertbevinghe, daer veel huyzen ende toren omme vielen.’ I, 259.

Ziet over schrikkelijke tempeesten de jaren 1105, 1109, 1123, 1135 enz.

Ad an. 1100: ‘Binnen den zelven jaere, zo liepen die dyken van de vlaemscher zee te veel steden inne, zo dater alomme veel landt bedorf ende groote schade geschiede.’ I, 241.

Andreas Wydts, Chronyke van Vlaenderen, ad an. 1100, schrijft: ‘In het zelve jaer heeft de zee op den 13 november een groot deel van Vlaenderen overwaetert, waer door zeer groote schaede is veroorzaekt, zoo aan landen, als aen de huyzen, dewelke omtrent de zeekusten gelegen waeren.’

Despars, ad an. 1136; ‘Die zee verhief haer verre boven alle dycken, zodat Vlaenderen, Hollant, Zeelant, Vrieslant, groote schade leden, ende daer versmoorden alomme ontallicke veel menschen ende beesten; die mueren van de stede van S. Omaers wierden LX voeten varre plat neder ter eerden gevelt. I, 322.

De aanhalingen waren te lang, het zij genoeg de overstroomingen aan te teekenen van 1100, 1101, 1105, 1109, 1112, 1115, 1120, 1123, 1124, 1129, 1134, 1135, 1136, 1156, 1164, 1170, 1173, 1174, 1180 enz. die de vlaamsche zeekuste gansch verwoestten en van gedaante deden veranderen; geheele dorpen gingen onder, zooals Lombardsijde, en duizenden Vlamingen, Hollanders en Vrieslanders wierden tot de schrikkelijkste armoede gebracht.

Van den hongersnood en de uitwasemingen van de overstroomde landen kwamen besmettende ziekten en pesten voort: onder andere éene die menschen en dieren meesleepte en die 8 jaren lang duurde, van 1114 tot 1122.

Andere smetziekten zijn aangestipt bij Torfs ‘Fastes des calamités survenues dans les Pays-Bas’ (1859-61) op de jaren 1125, 1128, 1129, 1182, 1192.

Is het te verwonderen dat de Vlamingen zoo een onzalig oord vluchtten en dat zij naar Duitschland henen-

[p. 13]

togen al zingen van ‘Naer Oostlant willen wi varen, daer is er een betere steê?’

Bij die onheilvolle oorzaken heeft men er twee van anderen aard te voegen, te weten:

De kruistochten hadden in de jaren 1100 als eenen drift doen ontstaan naar het vreemde en den huislievenden Vlaming gadinge gegeven voor het verre reizen. Daarbij, men beleefde alsdan eenen tijd van omwentelinge, die alhoewel min geweldig, zoo verstoorend was als deze van het einde der verledene eeuwe. 't Was de tijd dat het volk, zijne macht voelende, de gemeenten stichtte tegenover het oppergezag der edellieden, een tijd daar gedachten van vrijheid en onafhankelijkheid in de geesten broeiden. En die vrijheid die de Vlamingen in hun vaderland niet en hadden, die gingen zij naar Duitschland en elders gaan zoeken.

('t Vervolgt)

L.B.