Biekorf. Jaargang 5

[p. 269]

Herwald-Thereald-Thorwald

HAD ik willen Fransch of Grieksch schrijven, zoo zou ik aan het hoofd van dezen opstel gesteld hebben: Eene bladzijde uit de Historie eener historisch-geographisch-etymologische dwaling. En waarlijks, dat en zou mijn gedacht niet kwâlijk uitgedrukt, en zou 't onderwerp dat ik wil behandelen wonder wel aangeduid hebben. Maar zooveel Fransch en Grieksch te reke, en dat toen nog in volle zicht, als hoofdinge van eene verhandeling, zou de verdraagzaamste vlaamsche lezer moeilijk dulden. En daarom heb ik die drie onschuldige woorden Herwald-Thereald-Thorwald verkozen, die noch Fransch noch Grieksch en zijn, maar bijkans Vlaamsch.

En nu ter zake, eerst over den waren name van het woud, dat eertijds rond Thorhout gelegen was; en dan over de valsche namen die men dit zelfste woud heeft willen opdringen.

I. Ten jare 745 gaf een priester, met name Felix, aan de abdij van Sithiu eene cella, die hij doen bouwen had ter eere van den H. Michaël, in loco nuncupante Hrochashem, sive Heroaldo lugo, in pago Flandrinse. Zoo spreekt de oorspronkelijke oorkonde, zooals zij weêrgegeven is bij D. Haigneré: Les Chartes de Saint-Bertin (Vgl. Bijblad van Biekorf, 1893, blz. VII.) Hrochashem is Roxem; lugo, voor luco, stelt de volkslatijnsche gedaante voor, waar de c tusschen klinkers reeds tot g verzwakt was, vooraleer voor goed uit te vallen.

De zelfste oorkonde is, uit een oorspronkelijk stuk, te Gent berustende, opgenomen bij F. D'Hoop: Recueil des Chartes du Prieuré de S.-Bertin à Poperinghe, enz., n^o 1. De Heer D'Hoop geeft bovendien een fac-simile van dit stuk, waar heel klaar en duidelijk, zooals ik met eigene oogen gezien hebbe, te lezen staat Herualdo of Hervaldo: de Heer D'Hoop drukt Hervaldo, maar in het geschrifte en is de u Hervaldoniet te onderscheiden van de v.

In 770 verkoopt een zekere Sig heradus aan de hooger genoemde abdije al zijne goederen gelegen te Roxem, ten voordeele van de kerke van don H. Michiel in Heraldo

[p. 270]

luco. De oorkonde eindigt met de woorden: Actum Heroaldo luco, enz. Alzoo bij D. Haigneré. (Vgl. Bijbl. van Biekorf, 1893, blz. VIII).

Het tweede deel van het woord dat ons hier bezig houdt is ongetwijfeld het ouddietsche wald, en dat is woud. In die tijden immers wierd de Germaansche w in de latijnsche oorkonden verbeeld door w, v, u, uu en o, of viel ze weg achter eenen medeklinker. Achter eenen medeklinker vóór a, zooals hier het geval is, wordt zij nochtans meest vervangen door o. De wisselgedaant Heroaldo, Herualdo, of Hervaldo en Heraldo, zijn even wettig; en uit het verschil van schrijfwijze, kan geene moeilijkheid wegens het tweede lid van ons woord oprijzen. Maar het is te bemerken dat de eerste lettergrepe Her is. Deze lezing, op de betrouwbaarste, of beter de eenige betrouwbare bronnen, die wij komen te bespreken, berustende, is de eenig echte en aanneembare, zooals nog duidelijker in het vervolg blijken zal.

II. Nevens de oorspronkelijke stukken, die zorgvuldig onder slot bewaard wierden, bestonden van oudtijds reeds afschriften. Eene gewichtige verzamelinge van aldus afgeschrevene oorkonden, is deze van den diaken Folcwin, die verveerdigd wierd in het jaar 962. Op hare beurt wierd zij afgeschreven in een handschrift, dat in de bibliotheke der oude abdije met 721 getalmerkt stond, en dat dagteekent van de laatste jaren der 12de eeuwe. Die de menschelijke zwakheden kent en de kunst die vereischt wordt om oude geschriften te lezen; die daarenboven ondervonden heeft welk eene onophoudende oplettendheid er van noode is om iets nauwkeurig uit te schrijven, en zal niet verwonderd zijn te vernemen dat die opvolgentlijke afschriften niet altijd even getrouw het oorspronkelijke weêr en geven. Onder andere staat in het hsch. 721 Therealdo insteê van ons Heroaldo. Van daar ging deze verkeerde lezinge over in 't werk van den Heer Guérard: Chartularium Sithiense, dat in de verzameling der Documents inédits sur l'Histoire de France, in 1841 uitgegeven is. Dit werk en is anders niets als de weêrgave van het hschr. 721; en, alhoewel het menige misgrepen bevat,

[p. 271]

wierd het als gezaghebbende bron tot deze laatste jaren benuttigd. De vorm Therealdo wieid dientengevolge door andere schrijvers uit Guérard overgenomen. Het weze hier genoeg F. D'Hoop te noemen, die in zijn hooger aangewezen Recueil, n^o 179, in Appendice, de oorkonde van 770 volgens Guérard weêrgeeft: daar staat te lezen: Actum Therealdo (in plaats van Heroalda) luco.

Hetgene wij tot hiertoe gezeid hebben bewijst genoeg dat de leze Therealdo veroordeeld is, om er nooit meer op weêr te keeren.

III. Noch de oorspronkelijke stukken, noch zelfs de oude en gewichtige verzamelingen, zooals deze van Folewin, maar alleenlijk latere afschriften, het hschr. 721 en andere, wierden, voor de fransche omwenteling, ter beschikking gesteld van de geleerden, die begeerden hunne kennis in zake van geschiedenis te gaan zoeken in zuiverder bronnen als die hunne voorgangers hun verschaften. Geen wonder dan dat de leze Therealdo ook bij oude schrijvers te voorschijn komt. - Maar las men in die afschriften nog geene andere verwrongen vormen van ons woord? 'k En weet het niet; maar zooveel is zeker, dat men bij de oudere chronike- en historieschrijvers gewoonlijk den vorm Thoroaldi in gebruik ziet. Het is het onderzoeken weerd waar de oorsprong is dezer dwaling en hoe zij is verspreid geworden.

A. In het jaar 1616, wierd te Atrecht, na de dood des schrijvers, en door diens vader, een boek in het licht gegeven dat den name draagt van Ferreoli Locrii Paulinatis Chronicon Belgicum. Dit werk is volgens de beste bronnen, die toen beschikbaar waren, en in het algemeene met gezond oordeel en verstand geschreven. Daar leze ik op blz. 91: Quidam Presbyter (scribit Iperius) nomine Felix, dedit huic Ecclesiae (Bertinicae) Cellam et Ecclesiam Sancti Michaelis in Rechashemo, seu Thoroaldi luco, in pago Flandrensi. Dit is rechts de gifte waarvan in de oorkonde van 745 sprake is. Bemerkt wel dat Locrius de eigenste woorden van Iperius, die hij in liggenden letter drukt, aanhaalt. Deze Iperius is Jan V, bijgenaamd Iperius of van Yper, abt van S. Bertens van 1365 tot

[p. 272]

1383, en schrijver van een Chronicon Bertinense. Onze dwaling is bijgevolg al tamelijk oud.

Wij vinden ze weder bij Meyerus, die overigens vele aan Iperius ontleend heeft. Zijn werk: Commentarii sive Annales rerum flandricarum, wierd gedrukt te Antwerpen, in 1861, 9 jaar na de dood van den schrijver. Daar staat op blz. 9, b. Felix presbyter in Rechashem seu Thoroaldi luco... tradidit. Meyerus en meldt niet waar hij deze bijzonderheid vernomen heeft, maar aangezien hij niet alleenlijk Thoroaldi, maar, even als Iperius, Rechashem schrijft voor Hrochashem, is het klaar aan welke bronne hij geput heeft.

('t Vervolgt).

Dassonville