Biekorf. Jaargang 5

De Romeinsche Heirwegen

TOT volzetting onzer bijdragen over dit ontwerp, geven wij nog de volgende inlichtingen.

_**_*

Wat deden de Romeinen bij het ontmoeten van eenen waterloop?

a/ Was deze waadbaar (= vadum, πορος), zij slechtten de zoomen tot gemak van peerden en wagens, en vestigden rotsklompen, tot stapsteenen, in het water.

Zulks geschiedde aan den waterloop, die, zuid van den Kezelberg, door de ‘oude Heirstrate’ stroomt, en aldaar Meenen van Moorseele scheidt; hij heeft den naam van Galgebeke ontleend van de nabijstaande galgehuizen. De eigenaar dezer huizen vertelde, dat er, in den hof dier woonsten, drij voetstukken van gerechtszuilen uitgedolven geweest zijn. - Nevens de ‘oude Heirstrate,’

[p. 248]

zuid van den ‘Klephoek,’ lag het ‘galgestick’. Wat zuid van Rousselare liep ‘de Galgestrate’ door de Heirstrate, in de richting van Rumbeke.

b/ Was de waterloop niet waadbaar, zoo wierden er boomstammen over gelegd. Zulk een gestel was vroeger Stock geheeten: nog bestaat er in onze streke eene Stockbeke en eene hofstede ‘ter Stock’; het Engelsch heeft het woord Stock met de beteekenis van boomstam bewaard. De oude ‘Waghenbrigghe’ die langs onze Heirstrate over de Heule lag, miek den overgang tusschen ‘eenen Stocke’ en eene eigentlijke brugge.

Tot in het begin dezer eeuw, wierd in onze streke de naam van Heule gegeven, aan een getal van verbondene planken of houtstukken, dat over eenen waterloop gelegd wordt, om de landen al weerkanten gelegen gemakkelijker te bewerken; na verricht werk wordt het gestel weggenomen. Thans noemt men zulk gestel plankiet, pont, brugge. Heule schijnt ons verwant met helen = dekken: 't is eigentlijk een deksel van planken of houtstukken.

c/ Over de stroomen bouwden de Romeinen steenen bruggen. De kunst van booggewelven te metsen hadden zij van de Etruriers afgeleerd; in onze noordsche streken wisten zij ook hard, grijs-bruin steen te bakken.

Iedereen kent de meesterlijke beschrijving van het maken der brugge, die Caesar over den Rhyn sloeg (Comm. IV, 17). Hoe de Romeinen te werke gingen opzichtens de modderpoelen en looze gronden van Germanië, leert ons Tacitus (Ann. I, 61 en 63).

_**_*

Zoo men weet, vond men, langs de groote heirwegen, herbergen en voorraadshuizen (mansiones, mutationes, parochiae), alsook mijlsteenen (lapides, milliaria; colonnes milliaires).

Langs de voorname heirwegen was de afstand door mijlsteenen aangewezen, te rekenen van den (aureum milliarium) gulden mijlsteen te Roomen. Eene romeinsche mijl gold 1000 stappen of 1481 meters; de stap (passus) bestond uit twee scherden of schreden (gradus of gressus), en was gelijk aan 5 voet of 1 meter 481.

[p. 249]

In het noorden van Gallië, was de afstand langs de dweerswegen, en mogelijks ook langs de andere, aangewezen in gallische mijlen (leuca gallica).

Welnu, eene gallische mijl gold, vóór de Romeinsche overheersching, 2415 meters; later wierd zij op 2221 meters ½ gebracht, en zoo waren 2 gallische mijlen aan 3 romeinsche volkomen gelijk (2 × 2221 ½ = 3 × 1481 = 4443 meters). De mijlsteen nabij het zomerverblijf van den krijgsheld Van der Meersch, te Dadizeele, stond op 4443 meters van de Leye.

De Romeinen gebruikten tot mijlsteenen:

a/ Hardsteenen rolzuilen van 40 centimeters hoog op 20 breed.

b/ Rolzuilen met romeinsche talmerken, den afstand in mijlen aanwijzende.

c/ Zuilen met opschriften.

Uit eene verdienstvolle verhandeling, Étude sur les voies romaines du département du Nord, par l'abbé Villers, vernamen wij, dat een mijlsteen met opschrift, hoog 3 voet en 28 duim breed, in 1777 gevonden wierd door Dom Bévy te Pont-sur-Sambre, langs de steenen heirbane van Bavay naar Rheims, op 4 gallische of 6 romeinsche mijlen van Bavay.

Hier volgt nu, met de verklaring, het opschrift van dezen hoogst merkweerdigen steen:

IMP. C. IVL. DIVI F. CAES. AVGVSTVS COS. XI. TR. P.X.P.P. VIAS ET MILLIARIA PER M. VIPS. AGRIP PAM PR. CLAS. PR. COS. NER. ET PRAES. PROV. GA. B. CONST. T T AD QVAM HAP CCXXXXVIII. T. NIPR. P.C.

[p. 250]

Dit beteekent:

Imperatoris Caii Julii Divi Filius, Caesar Augustus, Consul XI tribunus plebis X, parens patriae vias et milliaria Per Marcum Vipsanium Agrippam, praefectum classis, proconsulem Nerviorum et praesidem Provinciae Galliae Belgicae Construxit. Ad quartum (milliarium), hunc ante passim CCXXXXVIII, templum Nimpharum poni curavit.

In het Dietsch:

Den opperbevelhebber Caius Julius halven-god zijn (pleeg)zoon, Keizer Augustus, consul 11 maal, volksvoogd 10 maal, vader des Vaderlands, heeft deze wegen en mijlsteenen door Marcus Vipsanius Agrippa, vlootoverste, proconsul der Nerviers, en landvoogd van Belgisch Gallië doen maken. Bij dezen vierden steen, op 248 stappen van hier, heeft hij den tempel der Nimfen laten bouwen.

De tempel der Nimfen, die daar stond op 248 stappen van den vierden mijlsteen, is thans vervangen door eene kapel van O.L. Vrouwe (Notre-Dame de Quartes), die jaarlijks op 2^den Cinxendag eene menigte bedevaarders aanlokt.

De Romeinen hadden de gewoonte van tempels en bidplaatsen te bouwen langs de openbare wegen (templa, fana, sacella). Zij stelden er ook zuilen met standbeelden hunner goden erop. Aan de kruisstraten, waar men gemakkelijk zijnen weg mist, stond gewonelijk het beeld van Mercurius, den god der kooplieden en der reizigers.

Wie wist er, dat de gewoonte van capellen en beelden langs de wegen te stellen, ook bij de Romeinen bestond?

D^r Jul. Blancke