Biekorf. Jaargang 3

U in 't Westvlaamsch Idioticon

WIJ onderscheiden de korte u, de lange u en den tweeklank eu, en zullen onderzoeken hoe zij op de westvlaamsche tongen gevaren hebben.

De korte u. - In 't een geweste vindt men eene korte of harde u, in 't andere eene i of eene e zegt De Bo. Voorbeelden: gruppe - greppe - grippe; rugge - rik, enz.

't Is door den omklank dat u tot i verandert, en deze klankwissel van u in i wierd reeds besproken op bl. 371 van Biekorf I, door onzen kundigen medewerker A. Dassonville.

't Is friesch dat de klokke hier slaat.

In de oude friesche taal bestaan er menigvuldige voorbeelden van den umlaut van u tot e en u tot i. Heel waarschijnlijk is 't zelfs dat wij hier met de klankreke u-i-e te doen hebben en dat de omklank van u tot e niets anders en is dan de ontwikkelinge van den oudsten omklank van u tot i.

De Bo heeft nog een ander verschijnsel waargenomen. Vele woorden, zegt hij, laten in de eene streke eu hooren en in de andere de harde u:

Beurze, burze, borze.

De uitleg is heel eenvoudig.

U en o zijn wisselingen en eu is de omklank van o.

De lange u. - De lange u is in de schrijvende tale ui geworden, uitgeweerd voor r en w.

Dat liegt hieraan dat de lange u door omklank veran-

[p. 89]

derde, dat die omklank door iu verbeeld wierd. Iu is in de hedendaagsche schrijftale ui geworden.

De lange u is in 't westvlaamsch bewaard gebleven.

Als ze voor r staat wordt ze in 't westvlaamsch als eu uitgesproken, zegt De Bo.

Wij mogen zeggen dat ze in den westvlaamschen tongval altijd als eu wordt uitgesproken.

De tweeklank eu. - De tweeklank eu is een indogermaansche, oorgermaansche tweeklank, die in de oudgermaansche streekspraken als eo, io, ia en iu te voorschijn komt, in 't nederlandsch door ui en ie verbeeld wordt en in 't westvlaamsch meest altijd ie luidt.

Wij zeggen dat de oudgermaansche tweeklank iu, elders eo, io, ia, meest altijd ie luidt in 't westvlaamsch, omdat er ook voorbeelden te vinden zijn waar iu als eu wordt uitgesproken.

Neemt b.v. de twee oudfriesche woorden tiuga, getuigen en diuvel duivel, waar die tweeklank in onze uitsprake eu geworden is: wij zeggen immers: geteugen, deuvel.

Zouden wij hier in ons oudsprakig westvlaamsch den oorgermaanschen tweeklank eu bewaard hebben? Zoude die oorgermaansche uitsprake van het oude iu niet overgegaan zijn naar den tweeklank iu, die van de lange u herkomstig is, en zoude het daaraan niet te wijten zijn dat wij nu nog zeggen: nateur is onze naaste gebeur? 't Gene nochtans veel waarschijnlijker is, 't is dat de uitsprake eu, omklank van de korte o en de korte u, ook de uitsprake van de lange u geworden is.

_**_*

Hier sluiten wij dezen korten en zeer onvolledigen uitleg der klankwetten van De Bo. Die navorsching, die misschien 't meestendeel onzer lezers niet aan en stond, deden wij aleventwel met uitnemende voldoening, omdat wij in onze liefelijke omgeving, op de schilderachtige heuvels tusschen Schelde en Leie, de grenzen vinden van het friso-saksensch en het frankisch spraakgebied. Als wij onze brave Franken verlaten en de streke der Bellin-

[p. 90]

gen en Suevingen naderen, die van de Friesen en de Saksen stammen, vernemen wij duidelijk het wisselend spel der klanken.

J. Claerhout