Biekorf. Jaargang 2

[p. 321]

[Nummer 21]

Netels

DOUWNETELS of melknetels, (lamium) met hunne witte, geluwe of peersche bloemen, behooren tot het geslacht der lipte planten en zijn geheel verschillig van de heete of brandende netels, (urtica) wier bloemen op verre na zoo groot niet en zijn en geheel anders van maaksel.

Daar zijn twee slach van heete netels: de groote, in de wetenschap, urtica dioïca, en de kleene, urtica urens, overal in onze streken te vinden.

De groote netel is donkergroene van blad, terwijl de kleene vele bleeker is; daarbij zijn zijne bladeren hertewijs uitgehaald tegen het steertje, terwijl deze van den kleenen langzaam afgerond op het steertje uitloopen, alhoewel zaagwijsde gekerteld gelijk die van den grooten.

Zij verschillen ook van stam, daar de groote een ondergewas heeft of strekkende scheuten, waarbij de plante vermenigvuldigt, 't gene bij den kleenen ontbreekt, maar nog meer verschillen zij door het bloeien, gelijk wij verder uiteendoen.

[p. 322]

In iedere volmaakte bloeme zijn der twee deelen noodig: 't stamperke, zeggen de woordenboeken, (le pistil) de busse zegt zaliger Deken Debo, en geeft gegronde redens om dien name te rechtveerdigen; en de bloeidraden, (les étamines), gewoonlijk draadjes waaraan twee zakskes of bloeinopkes vaste zijn.

Nu, opdat de bloeme het zaad kunne voortbrengen, moet de bloeie die in de nopkes gesloten is op den kop van het stamperke of op den mond van de busse komen rusten.

In de bloemen die volledig zijn is de minste beweginge, door wind of kerfdieren of anderszins veroorzaakt, daartoe meestendeels voldoende; maar in de netels gaat het anders. Hier en vinden wij geene volledige bloemen, maar wel bloemen met busse alleene en andere met bloeidraden alleene; op den kleenen netel staan die twee verschillige bloemen op den zelfden stam, maar bij den grooten ware dat eene uitzonderinge en staan zij op verschillige stammen.

Hoe zal nu de bloeie haren weg vinden om op den mond der busse te gaan rusten? Daarin heeft de maker der bloemen voorzien. Ieder draadje ligt overgebogen naar binnewaards ter bloeme, en als zij in bloeie staat, 't is te zeggen, niet alleenlijk als de bloembladen ontloken zijn, maar als de nopkens opengeborsten zijn, dan springt ieder los gelijk eene vedere, en 't werpt alzoo zijne bloeie in 't ronde om hier of daar een korreltje ten minste te laten vallen in de openstaande bussebloemen die op andere stammen ernevens groeien; daar zal het nu, later doen wij eens uiteen hoe, het zaad doen ontstaan.

Buiten zijne bloeme heeft de netel nog iets anders dat merkweerdig is: 't is die kracht van ons te netelen of te tingelen, waaraf hij den name van heeten of brandenden netel krijgt. Ziethier hoe die ontstekinge veroorzaakt wordt.

Stam en blad van den kleenen zoowel als van den grooten netel zijn bestaan met kleene haarfijne stekkertjes, holde van binnen; maar het fijnuitgescherpt topke is gesloten en een weinig gekromd; die top is doordronken

[p. 323]

van keiaardzuur (acide de silicium = silice) en daardoor stevig en broos. Aan den voet van ieder haarke ligt er een klierke dat mierezuur druipt (acide formique).

Nu, bij 't minste aanraken van de hand dringt de punt van het stekkertje door den bast van de huid en zou er maar weinig pijne veroorzaken ware het niet dat bij de minste schuinsche beweginge het kromme en brooze topke breekt, en alzoo het mierezuur in de wonde laat druipen, waar het ontstekinge en jeukte veroorzaakt.

Alzoo komt het dat gij geheel gemakkelijk den netel kunt genaken zonder u te kwetsen: gaat van langsten met den vinger over blad of stam, dan breekt gij de haarkens zonder dat de punt in het vel kunne stekken. Doopt gij de plante in het warm water, dan verliest de punt zijne stevigheid en plooit in plaatse van den bast te doordringen; als de plante verslokerd of verdroogd is, dan is het mierezuur ook verdroogd en stijf geworden en het aanraken zal u wel de kleene stekkers doen gevoelen maar het ontstekend vocht en kan in de wonde niet meer vloeien en 't en veroorzaakt alzoo nog jeukte noch gezwel.

Daarbij komt het wel dat de koeien geene groene maar wel verslensde netels zullen eten, en dan vinden zij er waarlijk een goed voedsel in, dat vooral de hoeveelheid melk vermeerdert.

Ook en zijn onze netels anderszins wel niet geheel zonder nut: hunne schorse bevat verweefbare vezels, waarmede in de Noorderstreken, en bijzonderlijk in Kamtsjatka (Oost-Siberie), stoffen van geweven worden; maar dit weefsel moet onderdoen in sterkte voor het vlassen geweefsel. Of dit bij ons ooit in gebruik geweest is, valt grootelijks te betwijfelen, aangezien Tacitus in zijne Germania, 17, onze voorouders reeds beschrijft als hebbende linnen kleederen aan, die van eigengewonnen vlas gemaakt waren.

Als geneesmiddel om fluimen en vervuilde vochtigheden van de borst en van de mage te verdrijven en is het gebruik van netelen niet nieuwe, aangezien Dodoens het ons reeds leert; alzoo is 't ook met het vrijven met netels om waters of lamheid in een let te genezen.

[p. 324]

In de Rhijnlanden vooral worden jonge bladeren van netels dikwijls gereed gedaan en opgediend gelijk spinagie.

Dat onze heidensche voorouders en later zelfs nog als ze christen geworden waren, den netel eene groote kracht toekenden blijkt hieruit: in hun wangeloove zeiden zij dat het genoeg was bladeren van heete netels benevens een blad van vijfvingerkruid (anserina reptans) over eens lijf te dragen om bevrijd te zijn van duivel en van andere kwade geesten die den mensch plagen. Wat meer is, zij gebruikten netels in gevalle van ziekte om te zien of de dood erbij bemoeid was ofte niet.

Juliaan Fové