Biekorf. Jaargang 2

Over drie honderd jaar

ZOU de Mane eenig uitwerksel of doen hebben op de gezondheid van den mensch?

Zou het waar zijn dat men den loop der mane moet inzien om de nagels en het haar te snijden, en om den baard te scheren.

't Is eene oude geloovenisse nevens vele andere aangaande mane en sterren; eene die in den tijd vaste voorstaanders en beschermers had; eene die over driehonderd jaar eenen langen en gansch eigenaardigen strijd verwekt heeft binnen de stad Brugge.

Rond de jaren 1530 was er tot Brugge een man toegekomen, Pieter van Bruhesen bij name.

Hij was geboren in de Kempen, geneesmeester van bedrijf, en had onder den name van Bruhesius verschillige latijnsche werkskes uitgegeven over geneeskunde.

[p. 58]

Dat de man een ware geleerde was en beweren wij niet, maar hij had toch eene zekere beroemdheid verworven, die nochtans niet voldoende en hadde geweest om zijnen name tot het nageslacht over te zetten, ware het niet van ‘Den grooten ende eewigen Almanack voor de stad Brugge,’ dien onze geneesmeester ten jare 1550 liet drukken.

De brave man was geheel en gansch doordrongen van de gedachten die dan in omloop waren over de macht van zonne, van mane en van sterren op de gezondheid der menschen.

Volgens het zeggen der oude grieksche en latijnsche natuurkundigen, moesten zonne, mane en sterren als de eenige ware oorzake aanzien worden van vele dingen die op de wereld geschieden, en onder andere van het groot verschil dat tusschen de menschen hun wezen en hunnen aard bestaat.

Aangezien de menschen op verschillige tijdstippen geboren worden, wanneer de hemel een geheel verschillend uitzicht heeft, wanneer de mane en de zweefsterren op andere plaatsen zitten en in den hemel andere teekenen verbeelden, zoo meenden de ouden daar alleene de reden te moeten zoeken waarom de een mensch lang groeit en de andere kort, de een mager is en de andere vet, de een bleek en de andere rood, enz. enz.

Natuurlijk ook gingen de ouden daar insgelijks de oorzake zoeken, zoo niet van alle, toch van vele ziekten; en onmogelijk was het van sommige dier ziekten te genezen, 't en zij met de meêhelpende kracht van gunstige sterren of teekens.

Niemand en zal het zeker verwonderen dat de mane nogmaals verre de meeste macht had. Maar waarom, meent gij? Omdat, ‘zei men’, de andere hemellichten te hooge en te verre zitten, om rechtuit op de eerde te werken; maar de mane integendeel zit tusschen de twee: al de eigenschappen en de macht van de bovensterren vallen op haar, en zij werkt ze uit op den eerdbol!’

Zoo hadden de ouden geschreven, en in de jaren 1500 warender vele geneesmeesters die hunne werken doorlazen en hunnen raad stiptelijk volgden.

[p. 59]

Die schole was merkelijk aangegroeid sedert dat Paracelsus van Basel zijne werken geschreven had en zijne reizen gedaan door geheel Europa.

Nu nog vindt de geneeskunde tallooze geheimen; wat moest het zijn over gewillig drie honderd jaar? En is 't wat wonder bijgevolg, dat de geneesmeesters de geheime en verholene werken der nature zochten uit te leggen met eene geheime en verholene macht aan de hemellichten toe te schrijven, die voor hen ook onbekende wezens waren of zoo goed?

Zekerlijk waren er eenige geneesmeesters die de leeringe der ouden verwierpen. Het was de nieuwe schole die opkwam; maar de meerderheid hield aan 't oude.

Als er dan iemand ziek viel, was er volgens die schole eerst en vooral gade te slaan of het 's morgens was of 's avonds, bij wassemane of bij krankemane, in welk gesternte de mane zat, hoeverre de zweefsterren waren in hunnen loop en welk gesternte zij dweerschten, enz. enz.

Noch men mocht niet vergeten dat de gestalten die de zweefsterren in de lucht teekenen groote bediedenisse hebben voor het nemen der geneesmiddelen en voor den uitval der ziekte; dat tijdstippen als de zonnewenden, de evennachten, gevaarlijke tijden zijn om te meesteren; dat de samenkomste of de tegenstand van zulke hemellichten moet ingezien worden, gezocht of vermeden.

Bij zonne- of maanverduisteringen en mocht er niets, hoegenaamd niets verricht worden; en steertsterren en waren maar goed om gevaarlijke besmettelijke ziekten te ontsteken.

Daaruit volgde er noodzakelijk dat verschillige dagen van het jaar geheel ongunstig en zelfs gevaarlijk waren om sommige geneesmiddelen te nemen.

Al de geneesmeesters dier oude schole wisten dat, en voor geen goed van de wereld, en hadden zij op zekere dagen noch spuigdranken, noch schuifdranken, noch bloedlatingen, of andere middels durven toedienen of bewerken.

Ongetwijfeld was het wenschelijk ook dat het volk over die zaken onderricht en vermaand wierde, en alzoo

[p. 60]

kwam het dat Doctor Van Bruhesen zijnen ‘Eeuwigen Almanack’ schreef en uitgaf.

Daarin wierden de eenvoudige lieden wel onderwezen over den loop van zonne, mane en andere hemellichten, en over het menigvuldig uitwerksel daarvan op de menschen.

Elke dag van het jaar wierd erin onderzocht, volgens den loop en de teekeningen der hemellichten, en stond daar aangeduid met zijne voordeelen en nadeelen voor het gebruiken der geneesmiddelen.

't Moet wel zijn dat de ‘Almanack’ groot gerucht miek onder het volk, en dat de leerlingen der oude schole dan nog in aanzien stonden, want de wethouders der stad Brugge kwamen bijeen en sloegen raad om te weten wat er hun te doen stond.

Was 't waar al 't gene de Almanack verklaarde, dan hadden zij, wethouders, te zorgen dat de raadgevingen van D^r Van Bruhesen, die toch maar en schreef voor 't volk zijn welvaren, zoo goed mogelijk gevolgd wierden. En zijn de wethouders immers niet aangesteld om voor de gezondheid der burgers te zorgen?

Alles verbieden en konden zij niet, neen, maar zij konden toch vele.

Alzoo kwam er dan een Hallegebod uit, waarbij de Wet van Brugge verbood aan al de deze die binnen de stad openbare badstoven hielden, de baden toegankelijk te maken buiten op de dagen die de kostelijke Almanack aanwees; insgelijks aan de kruidmengers, van spuig- of schuifdranken te verkoopen of te leveren op de ongunstige dagen; alzoo ook wierd het strengelijk aan de scheerders verboden bloedlatingen te doen, of iets te verrichten op den schedel of op den kinne hunner medeburgers, binnen al de dagen die D^r Van Bruhesen's Almanack als schadelijk opgaf voor dergelijke werkingen.

En lacht niet, lezers: dat Hallegebod heeft te Brugge afgelezen en uitgeklonken geweest; 't was ten anderen uitgegeven met de beste meeninge van de wereld en 't kwam overeen met de gedachten van den tijd.

Lange en heeft het gebod niet onderhouden geweest nochtans. De scheerders bijzonderlijk waren uit der maten

[p. 61]

misnoegd en welhaast dierven zij luide op zeggen, dat zij het gebod over 't hoofd zagen, te weten, wanneer Doctor Frans Rapaert in een schrift geweldig tegen dat Hallegebod opkwam en nog veel geweldiger den boek aanviel van zijnen ambtgenoot.

D^r Rapaert's schrift heet Magnum et perpetuum Almanach, seu empiricorum et medicastrorum flagellum. Dat is: Groote en eeuwige Almanak, ofte wel geesel der kwakzalvers en hagemeesters.

Nevens eenige aanvallen die misschien al te hevig zijn, bevat dat werk gegronde dingen.

De oude schole en gaf het nog niet op. Verschillige vlugschriften verschenen, 't eene achter het ander, maar het merkweerdigste van al was de Clypeus astrologicus contra flagellum astrologorum Francisci Rapardi. Dat is: De sterrekundige schild tegen den geesel der sterrekundigen van Frans Rapaert.

Dat werk wierd geschreven door D^r Pieter Haschaert, geneesmeester te Rijsel, en het wierd in 't jaar 1552 te Leuven gedrukt, bij Antonius Maria Bergagne.

Het is een waar meesterstuk: nooit en hebbe ik eenen boek gelezen die in 't begin meer belooft, in 't midden min bewijst, en op 't einde onbeschaamder verklaart dat zijn tegenstrever overwonnen is.

Gedurende eenige jaren was al dat te Brugge geleerd was bezig met die vrage. Of mane en sterren eenig vermogen hebben op het schieten en 't groeien van het haar, op het toenemen en 't afnemen van het water, tanden, hoofdpijne enz. enz.

De wetgevers ondertusschen lieten strijden, en hun ongelukkig gebod gerocht versleten en vergeten.

Edward Van Robays