Biekorf. Jaargang 1

[p. 49]

[Nummer 4]

Confilie-de-Greyn

MELI is honing, Melissa is honingbie, en Melissa officinalis, dat is de wetenschappelijke name van een kruid, dat de bietjes zeer liefhebben: hoe zou ik dan kwalijk gekomen zijn in den Biekorf met een takske Melissa, anders geheeten citroenkruid of Confilie-de-Greyn!

Het citroenkruid (Fr. mélisse, céline, citronelle, herbe au citron, Melissa officinalis L.) is wel gekend in den kruidhof en in den landelijken lochting. Al en tiert het in 't wilde niet lijk dreesem, porkelle, bengelkruid en honderd andere die op vlaamschen grond hunnen thuis hebben van eeuwen her, toch gebeur' et dat het onder de blakende zonne en met den waaienden winde, zijn zaadtjes lost en weg zaait; en dan waar hier waar daar, langs grachten en hagen schiet het uit op Gods genade, doch nooit verre van hovingen of woonsten. 't En is geen inlandsch, het is een uitlandsch kruid, dat over lange jaren bij ons overkwam uit warmer oorden, neemt uit Vrankrijk, Italiën of Spanjen, waar het, in sommige streken, in 't wilde groeit dat het een leute is.

[p. 50]

Dodoens vergelijkt het citroenkruid met de zwarte Malrouwe (Ballota nigra L.). ‘De melisse zoude met heure vierkantige stelen, ende met heur breede, zwartachtige, gerimpelde, een weinig rouwachtige bladeren, met de Ballote oft zwerte Malruvie eenige gelijkenisse schijnen te hebben, en ware zij niet min ruig oft harig dan de zwerte Malruvie is: ook schiet zij somtijds hooger op, ende is liefelijk van reuk: want heur bladeren en zijn zoo rouw niet ende zijn wat lankworpiger, van reuke den Citroenappel gelijkende: rontomme de stelen wassen daar ook sommige huiskens oft knopkens, kransgewijze oft worvelsgewijze staande: uit de welke wittachtige bloemkens spruiten. Het zaad is klein, zwartachtig. De wortel is van veel vezelingen gemaakt.’

Aldus Dodoens.

_**_*

Bij de Vlamingen en staat het gewas maar bekend onder den naam van citroenkruid; maar in de jaren 1500, ten tijde van Mathias de Lobel en Rembert Dodoens, en later ook, droeg dat citroenkruid nog een anderen naam, een aardigen naam: Confilie-de-Greyn te weten.

Zoo noemt het Mathias de Lobel, Beschrijving der planten ender cruuden, Antw. 1581, bladz. 608-609; zoo ook John Gerarde, The Herball, London 1597, bladz. 560, doch met eenen misdruk: ‘Melissa.... in dutch Consille de greyn’; zoo ook de Schat der armen, Antw. 1632, bl. 76; zoo ook Dodoens in zijn Cruydt-Boeck, 1644, bladz. 124.

Ja, dat aardig Confilie-de-Greyn heeft burgerrecht in een geheelen hoop oude vlaamsche boeken. J. Van Beverwyck spreekt ervan tot driemaal toe, bl. 27, 57 en 72 van zijnen Schat der Ongesontheyt, Amsterdam 1652; Petrus Nylandt, M.D., handelt rechtstreeks over Confilie-de-Greyn, in zijn Nederlantse Herbarius, Amsterdam 1670, bl. 240; en Abraham Munting, Nauwkeurige beschrijving der aardgewassen, Utrecht 1696, bl. 760, zegt: ‘niet alleen dus (melisse) maar ook Confilie genoemd.’ Deze laat, zoo men ziet, den toename ‘de Greyn’ achter.

S. Pitiscus, Lexicon Latino-Belgicum 1738, geeft Confilie-de-greyn onder het woord Meliphyllum, bl. 189;

[p. 51]

H(eyman) J(acobsz) in zijn Nieuwen Herbarius, Gent, bij Gimblet, bl. 93 - een schoon boeksken, dat zaliger Deken De Bo ten deele uitgepluisd heeft, zoo 't zijn Idioticon getuigt - vernoemt ook dat wonderlijk Confilie-de-Greyn.

En om een einde te maken aan die ‘lange reke’, hier volgt in 't korte waar het nog geboekt staat, ons wetens:

Confelie, in nederl. verstandigen Hovenier, Gend, by Ph. Simblet, bl. 58. - Confilie de greyn, in Kiliaen, onder de vreemde woorden; - Confille de grein, in Steph. Blancard, Lexicon, Lov. 1754, bl. 559; - Confille de greyn, in Davidis de Gorter Flora Belgica, 1767, bl. 173; - Confielje de Grein, in Artseny-gewassen, Amsterdam, 1796, II, bl. 17; - Confilie de greyn, in L. Meyers Woordenschat, op 't woord Melissa (uitgave Dordrecht, 1805); - Konfilje, in P. Weiland's ned. Letterk. Wdb., Amsterdam 1843, bl. 500; - en eindelijk Konfielje de grein, bij L.A. Delathauwer, Belgisch kruidboek, Gent 1848, I, bl. 361.

_**_*

Van waar mag dat aardig woord nu komen, en wat mag het wel beteekenen? - Geen vasten doorslaanden uitleg en geve ik daarover, maar eene enkele gissinge.

Eerst: Confilie-de-Greyn is een vreemd maar geen vlaamsch woord; - ilie en is geen vlaamsche uitgang; Greyn of Grein en is hier geen bijvoeglijk naamwoord: in 't vlaamsch en zegt men niet: lelie de witte, rooze de roode, kokte de vergiftige, peper de lange, enz.

En nu de gissinge. Is het woord misschien geen van die al te menigvuldige vreemde namen van de oude kruidmengerschap, die ten meerderen deele na Dodoens, en Linneus bijzonderlijk, verdrongen wierden om plaatse te maken voor nieuwere?

Het grieksch γόμφος (gomphos) is tand te zeggen, en ἵλεως (hileoos) is voordeelig, goedgunstig. Zou Confilie zooveel niet beteekenen als ‘de tanden voordeelig, goed voor de tanden, tandentroost?’ En dan Greyn, dat de oudste schrijvers altijd met nen hoofdletter boeken? Wie weet? Misschien en is't niet anders als de eigennaam van den eenen of den anderen ouden kruidmenger, die

[p. 52]

het citroenkruid met den vreemden name van Confilie of Gomphilie gedoopt heeft; en die het, zoo niet eerst aangewezen, toch voorgeschreven heeft als hulpmiddel tegen de tandpijne.

De nieuwsbladeren staan immers nog altijd vol even nieuwe en even heilzame..... pillen, of pillules Holloway, Géraudel, enz.

Dat g van γόμφος tot harde c of k verloopen is en moet niemand verwonderen. Het hollandsch grut is bij ons kreute, krutte, krote; grijzelen = krijzelen; grimmelen = krimmelen; gruizelen = kroezelen; gulpen = kulpen; gum = kum; ons vlaamsch kukkelhaantje heet bij Kiliaen guggel, guckel; daar zijn menigvuldige voorbeelden van dat taalverschijnsel.

En dat Confilie waarschijnlijk van 't grieksch γόμφος en ἵλεως af te leiden is, kan misschien verklaard worden door het volgende van Mathias de Lobel, ter bladzijde voorschreven, ‘Water daar Melisse in gezoden heeft, is goed tegen den tandzwere, als die daarmede gespoeld ende gewasschen worden’.

En Dodoens, ter bovengemelde plaatse, weet daarvan ook te spreken: Hij (Dioscorides) zegt ook dat men de zwerende tanden zeer nuttelijk spoelt met het water daar deze bladeren in gezoden zijn.’

Ziet ge wel, dit en is maar eene gissinge. Kan er niemand anderen en beteren uitleg geven van dien vreemdklinkenden kruidname?

Joseph Samyn.