De Beweging. Jaargang 15

[p. 374]

Politieke aanteekeningen

Gedurende den oorlog hebben de leiders onzer politieke partijen geen lust gevoeld nieuwe denkbeelden van staatsbeleid te ontwikkelen. Opportunistische practijk hield hen van dag tot dag bezig. De vragen van het oogenblik werden niet opgelost en zelfs niet zuiver gesteld. Men was al zeer tevreden dat de regeering voor ‘nood’toestanden ‘nood’maatregelen toepaste, en liet elke diepere beschouwing aan de toekomst over. Na den vrede zou dat wel moeten geschieden, doch af te wachten was hoe de wereld na den vrede eruit zou zien. Nu is echter de tijd gekomen dat met het opportunisme gebroken moet worden. Tal van omstandigheden eischen dat. Allereerst staat voor den staatsman vooróp dat de demokratie, die zich ruim baan brak door het algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen, voorlichting en leiding der kiezers noodzakelijk maakt.

Meer dan ooit is dat thans het geval.

Want de problemen van dezen tijd zijn verwarrend talrijk en uiterst moeilijk, terwijl voor elk daarvan op een snelle en afdoende oplossing wordt aangedrongen. Het gevaar is verre van denkbeeldig dat de opportunist noodgedrongen de meest op den voorgrond komende moeilijkheid verschuift achter een andere, zelfs wanneer hij zich daarvan bewust is, en dan de leuze: ‘après nous le déluge’ aanvaardt. Dan wel wederom tot noodmaatregelen zijn toevlucht neemt.

Wanneer niet bij tijds de kiezers voorgelicht zijn over het verband tusschen de verschillende staatkundige en maatschappelijke questies, zijn de politici genoodzaakt te volgen in plaats van te leiden. Een kleine groep van kiezers kan hen dwingen aan de luid geopperde wenschen gehoor te geven omdat deze ‘actie’ niet wordt opgewogen door een uitspraak van de groote

[p. 375]

meerderheid, die onverschillig blijft daar zij niet weet waarom het gaat, en in hoever haar belang ermede gemoeid is.

Er is in de demokratie geen andere voorlichting mogelijk dan door de politieke partijen, en de leiders hebben thans de plicht om meer te doen dan stelling te nemen telkens wanneer een staatkundig of maatschappelijk probleem uit de woeling der tijden opduikt.

Zij moeten niet langer zich laten meesleepen, doch zelfstandig de groote vragen opstellen om daardoor algemeene beginselen te ontwikkelen.

Ieder gevoelt wel dat het algemeene belang moet voorgaan boven de wenschen en eischen van kleinere of grootere groepen en dat kleinere belangen ondergeschikt moeten beoordeeld worden.

Doch wat ontbreekt is het juiste begrip van wat dat algemeen belang is, en wat het eischt. Dat duidelijk te maken is de taak der leiders van ons staatkundig leven. Niet als vroeger kunnen zij daarbij uitgaan van grondslagen en grondbeginselen die algemeen erkend zijn.

In den oorlogstijd is veel daarvan onderste boven geworpen, ondermijnd of aan het wankelen gebracht. Op nieuw moeten de groote vragen gesteld en beantwoord worden die met het wezen en de taak van den staat samenhangen, om uit die antwoorden te ontwikkelen langs welke lijnen van beleid het staatsbeheer gevoerd moet worden.

Want er zijn ook inderdaad geheel andere omstandigheden als vroeger. De feiten zijn veranderd, en het rechtsgevoel heeft zich sterk gewijzigd, en voor alles zijn de machtsverhoudingen verschoven.

Dat wil echter niet zeggen dat alle vroegere begrippen over den staat en zijne verhouding tot het maatschappelijk leven verouderd zijn en geen geldigheid meer bezitten.

Juist daarom heeft het Nederlandsche volk des te meer behoefte om te weten wat zijn politieke leiders van de tegenwoordige verhoudingen en vooral wat zij van de toekomst denken.

Die ziet er toch geheel anders uit.

Voor den oorlog vond de politicus daar verschillende pro-

[p. 376]

blemen, waarover hij zijn kiezers en partij kon onderhouden. De onderwijskwestie, de sociale verzekering, algemeen kiesrecht, vrouwenkiesrecht, evenredige vertegenwoordiging, acht-urendag, staatspensioen.

Dat alles behoort thans voor de politiek tot het verleden, en is zuiver practisch en technisch geworden, dat wil zeggen een werkelijkheid die zich gaat inburgeren.

Wat de nieuwe politiebe problemen zijn heeft zich in de algemeene beschouwingen over de staatsbegrooting vrij duidelijk afgeteekend. De Tweede Kamer heeft zich weten los te maken van onvruchtbare schermutselingen en is begonnen met het trekken van lijnen waarlangs de politiek zich zal bewegen. Boven de aanvallen op de ministers van oorlog, marine, financiën en landbouw, en ook boven de min of meer principieele en min of meer heftige partij-krakeelen komt de aandrang om de nieuwe problemen te vatten, en in politieken vorm te gieten opdat de kiezers over de te volgen richting uitspraak kunnen doen. De zakelijke en wezenlijke inhoud der problemen komt het beste tot uiting in de redevoering van Mr. Treub. De staat, zooals die thans innerlijk vernieuwd tegenover en in een geheel andere wereld zich bevindt, moet zijn verhoudingen naar buiten en naar binnen vorm geven en bevestigen. Wat ook het lot van den Volkerenbond zal worden, zoo mag Nederland niet langer wachten om het defensie-probleem scherp te stellen, en met de oplossing ervan een begin te maken.

Tevens mag ook de positie der omliggende landen, die zoo zwaar door den oorlog getroffen zijn, ons niet onverschillig laten, daar de veiligheid van den Nederlandschen Staat ermede gemoeid is, en evenzeer het ekonomische leven in tal van gevallen afhankelijk is van wat er over onze grenzen gebeurt aan wederoprichting of verdergaande ineenstorting.

Eng hiermede hangt de finantieele toestand van den staat te samen. Zoowel wat schulden, leeningen en belastingen aangaat, alsook wat betreft een zuinig maar vooral een goed gebruik der geldmiddelen uit de staatskas is noodig een helder overzicht, een juist evenwicht en een duidelijk systeem in het geheele geldelijke beheer.

Even nauw als dit samenhangt met de defensie en de hou-

[p. 377]

ding tegenover het buitenland, is het verband met het derde en het grootste probleem, n.l. de houding die de staat moet aannemen tegenover het maatschappelijk vraagstuk, zooals dit zich na den oorlog overal en ook in ons land opwerpt.

Herstelde en verhoogde welvaart is alleen mogelijk bij veilig en rustig arbeiden, bevrijd van een te zwaren militairen druk. Maar die herstelde en verhoogde welvaart is evenzeer noodig voor het finantieel beheer, langs welke lijnen zich dat ook beweegt.

Nog inniger is de verbinding tusschen dit alles en dat wat als socialisatie wordt aangeduid. Want hoe dit woord ook uitgelegd wordt, het beteekent toch steeds een betere verdeeling der maatschappelijke welvaart over de klassen der bevolking, in 't bijzonder ten bate van hen die zich verongelijkt gevoelen omdat hun levenslot zooveel slechter is als dat der betergestelden. Allereerst is het duidelijk dat de socialisatie meer welvaart, of met andere woorden hoogere productie en minder verkwisting moet insluiten. Maar bovendien is het duidelijk dat eenig belastingsysteem, welk dan ook, zowel de welvaart kan bevorderen als verhinderen, en dat bovendien een betere verdeeling der inkomens vooral door goed gekozen belastingen te verkrijgen is.

In de redevoering van Mr. Treub komt dit verband duidelijker als in eenige andere rede tot uiting, maar bovendien ook de beteekenis en de directe toepassing van elk deel dezer problemen op de tegenwoordige toestanden.

Wat echter in die redevoering tegelijk treft is dat zij geen politieken vorm aanneemt. Zij is gedacht van het standpunt van een regeerder, zij let direct op de maatregelen, en vereischt voor een goed begrip het gevoel van verantwoordelijkheid dat den bestuurder eigen moet zijn. Leuzen komen daarin niet voor. En nu moge de onwaarachtigheid en de schijn van vele politieke leuzen, deze in miskrediet gebracht hebben, zoo kan toch de beteekenis van leuzen voor de politieke voorlichting van het volk niet aan dat misbruik gemeten worden. De bekwaamheid der staatslieden moet toch ook daarin uitkomen dat zij de groote vragen van staatsbeleid in vormen brengen, die het volk begrijpen kan en zoo'n vorm is nu eenmaal een leuze.

Wat Mr. Treub niet beproefde en niet beproeven wilde is ook aan anderen niet gelukt. Noch ten opzichte van volkenbond

[p. 378]

en defensie, noch ook ten opzichte van 't finantieel beleid en de bezuiniging is eenige antithese, eenige tegenstelling van richtingen uitgewerkt, waardoor de belangstelling der kiezers gewekt wordt. Slechts op éen gebied is een leuze gelanceerd, namenlijk die der socialisatie, doch niet op een wijze die bevrediging kan wekken. Want wat daarbij niet scherp onderscheiden werd is eenerzijds de socialisatie als een omvorming van 't maatschappelijk leven, in 't bijzonder van de productie, en anderzijds de taak die de Staat tegenover dit omvormingsproces te vervullen heeft.

Slechts dit laatste vormt een onderwerp der politiek. Aantegeven ware met wat voor middelen en langs welke wegen de Staat een socialisatie kan bevorderen, waar en wanneer dit wel en niet behoort te geschieden.

Voorloopig is alleen aangegeven dat de Staat dit moet onderzoeken? Doch hoe? In verschillende redactie's werd geëischt dat de regeering een commissie zal benoemen, en ten slotte heeft Mr. Marchant een vorm gevonden die aanvaard werd. Daarmede is echter het onderwerp weer uit de politiek uitgeschakeld, want de commissie zal technisch-ekonomisch te werk moeten gaan. Voor de politieke ontwikkeling is het echter noodig dat de partijen een eigen standpunt zoeken en scherp omschrijven. Zij hebben de taak aan te geven wat wij onder socialisatie verstaan, en hoe de Staat die kan verwerkelijken, of tegenhouden.

De slotindruk is dat de verschillende partijen dat niet durven te ondernemen. Zij hebben een voorgevecht gehouden, dat een verdergaanden en belangrijken strijd aankondigde, maar de kampvechters gevoelden zich nog niet zeker. Van alle kanten wenschten zij oriënteering. De leuze is er. Een inhoud heeft zij, en bovendien berust zij op verwachtingen die in het volk leven. Maar de leuze moet nog nieuwe vormen verkrijgen, en vooral vormen die rekening houden met de staatkundige en ekonomische veranderingen die de wereld na den oorlog ondergaat en die ook ons land niet onaangeroerd laten.

Dit staat echter vast. De nieuwe politiek is in onze volksvertegenwoordiging ingeleid, en daarmede heeft de oude, die dor en onvruchtbaar was geworden, ook voor goed afgedaan.

22 Nov. 1919.

Is. P. de Vooys.