De Beweging. Jaargang 15

[p. 251]

Boekbeoordeelingen

Pierrot aan de Lantaren. Een clowneske rapsodie, door M. Nijhoff, 's-Gravenhage MCMXIX.

In een studenten-almanak zou dit gedicht niet misstaan hebben. Nog beter misschien zou het kunnen dienen als tekst bij een poppenspel. Het zou zelfs wel kunnen zijn dat het als zoodanig bedoeld is: de vierregelige rijmpjes waarin Pierrot en Harlekijn beurtelings hun woord doen, hebben juist dat, soms klappend rake, soms houterig onbeholpene, dat de personen van het poppentooneel zoo eigenaardig kenmerkt. Ze maken hun indruk ook niet zoozeer als we ze lezen: we verlangen de stem erbij, de harde roepende stem die de aandoenlijkste huilbuien en de schelste kwinkslagen met eenzelfde onverstoorbaarheid ten beste geeft. Enkele slotrijmen leenen zich bizonder voor de lange uithaal, die als hij uit de verdekte stellage komt zoo genoegelijk rillen doet. Als gedicht en ook als oorspronkelijke opvatting van de Pierrot-figuur heeft dit werkje dus maar matige verdienste. Is het evenals Dowson's Pierrot of the Minute een jeugdwerk, na eenige jaren sluimering in de lâ van de schrijftafel goed genoeg geacht om te worden uitgegeven, dan is de gedachte aan die wel niet sterke, maar toch fijne en ongemeene schepping juist geschikt om ons te doen beseffen hoeveel er aan Nijhoffs rapsodie ontbreekt. Een uitgaaf in twee kleuren op keurig geschept papier, waarbij drie bladzijden rijm tot een boekje van twee vel zijn uitgedijd, doet dit ontoereikende al te onbarmhartig uitkomen.

[p. 252]

Inval en Oorlog in België van Luik tot den Yser, benevens Schets der Diplomatische Onderhandelingen die aan het konflikt voorafgingen, door Leo van der Essen, Hoogleeraar in de Geschiedenis te Leuven, met illustraties en kaarten. Eerste Deel. De Vlaamsche Boekenhalle te Leiden.
Wat Duitschland met België voor heeft, verzameling van Duitsche teksten, vertaald, uitgezocht en toegelicht door eenige medewerkers van het Belgisch Documentatie-Bureel, uitgave van het Belgisch Documentatie-Bureel, Le Hâvre.

De Heer van der Essen die een jaar geleden zijn L'Invasion Allemande uitgaf, toont door deze nederlandsche bewerking, verrijkt met platen, kaarten en fac-similes, dat werk een grootere nederlandsche lezerskring te willen binnenvoeren. De Heer Passelecq, de bekende beheerder van het belgische Documentatie- Bureel, dezelfde wiens uitvoerig Les Déportations belges à la lumière des Documents Allemands indertijd door mij besproken werd, vraagt eveneens, door het voorleggen van nederlandsche vertalingen, hier te lande belangstelling voor het konflikt tusschen Duitschland en België.

Inmiddels ondergingen de omstandigheden een verandering. Niet wat Duitschland met België voor heeft, moet nu - zegt de Heer Passelecq - de titel zijn van deze laatste uitgaaf, maar wat België met Duitschland voor had. En dat niet enkel, wil ik eraan toevoegen, maar dat Duitschland de oorlog verloren heeft, is oorzaak dat wij datgene wat het met België voor had, met zulk een heel ander gevoel overdenken, dan we in het tegengestelde geval zouden gedaan hebben. Duitschlands plannen met België hooren nu niet alleen tot het verleden, maar zij hooren tot een verleden dat geen heden werd. Zij zijn plannen gebleven. Minder nog: zij zijn zelfs geen plannen meer. Zij zijn als zeepbellen uiteengespat. Niet met de geprikkelde geest van de weerstandbiedende tijdgenoot, maar met de kalme, bijna wijsgeerige bespiegeling van de terugziende toeschouwer kunnen we ervan gewagen, terwijl tegelijk

[p. 253]

de weerstandbiedende kracht in ons door andere, nieuwe gebeurtenissen en plannen geprikkeld wordt.

Want met welke geweldige slagen heeft de tijd zich omgewend! Eerst, en nog kort geleden, Duitschland de bedreiging van de wereld, zijn spoorlijnen doortrekkend van Antwerpen tot Bagdad. Nu datzelfde Duitschland in Posen aangevallen door de Polen, in Sleeswijk de Denen teruggevend wat het hun vroeger ontnomen heeft, in het Westen de trappen en schoppen in ontvangst nemend van Franschen en Belgen. Van binnen hongersnood en burgeroorlog, naarbuiten een machteloosheid zoo volkomen, dat zijn vijanden alleen van de ergste daden worden teruggehouden door vrees dat de ontreddering in zijn gevolgen gevaarlijk zou zijn voor henzelf.

Nochtans: het zwaartepunt van onze belangstelling, immers de beweegkracht van de toekomstige wereld, voelen we niet in de landen van de entente, maar in Rusland en Duitschland.

De parijsche Volkenbond-vervaardigers mogen passen en meten opdat de humanitaire mantel toch maar eenigszins hun chauvinistische bochel verberge, de wereld waarin zij denken te figureeren is zoo klaarblijkelijk een onhoudbare, dat wij hun van gezegd kleedingstuk weinig pleizier beloven.

Hun fout is dat zij tijdelijke machtsverhoudingen voor blijvend bestaanbaar aanzien, en nu trachten ze te bestendigen. Tenzij, evenwel, Frankrijk, Engeland en Amerika onafgebroken in de bres blijven, kan een volk zoo groot als het Duitsche zich niet met de macht tevreden stellen die het door zijn mededingers wordt toegedacht.

Hoe begrijpelijk is het, en hoe dom, dat staten nooit rekening houden met de noodzakelijke verhoudingen die in hun natuur gegrond liggen, maar altijd onder de illusie leven van het oogenblik!

Omdat Duitschland in deze oorlog de vijand was, is het ook in de toekomst de vijand!

Omdat Duitschland nù machteloos is, moet het machteloos gehouden worden!

Intusschen is de werkelijkheid van de wereld die de overwinnaars zeggen te begeeren, de wereld waarin een volkenbond gedijen kan, juist in Duitschland groeiende.

[p. 254]

Over Rusland durven wij niet oordeelen, maar als niet alle teekenen bedriegen, zal zich in Oost- en Midden-Europa, ten deele tenminste die sociale revolutie voltrekken die het politiek en maatschappelijk systeem van vóór de oorlog breekt in zijn grondslagen. Maar als dat dáár gebeurt, en zoolang het niet gebeurt in het Westen, is het Westen nóch veilig nóch in de voorhoede.

Dit zijn de redenen waarom wij, bij het lezen van belgische geschriften, die ons kort te voren tot weerstand tegen Duitschland zouden geprikkeld hebben, ons nu een omgekeerde oriëntatie bewust worden.

Wij nemen waar dat plotseling het Westen ten achter is. Dat het gevaar loopt, doorgaande in zijn vaderlandsche strijdbaarheid, voorbijtezien dat de zuiging van de omwenteling bezig is onze grondslagen wegtevoeren, en dat als wij niet haastig, haastig, de nieuwe palen heien van een toekomstige samenleving, wij zullen worden meegesleurd.

Overal, ook in België, ook in Nederland, begaat men nu de dwaasheid van zich interichten tot verdediging van het oude, inplaats van te bouwen aan het komende. Aktivisten te straffen is niet zoo belangrijk als Vlamingen recht te doen! Burgerwachten op te roepen is minder verstandig dan arbeid en bedrijf zóó te hervormen dat zij het ondeelbare lichaam zijn van de gemeenschap.

De geschriften van de heeren van der Essen en Passelecq komen ten gevolge van deze veranderde beschouwing op een geheel ander plan te staan dan waar we ze vroeger zagen of zouden gezien hebben. De arbeid van de heer Passelecq, een vertaling van duitsche teksten, tot niets anders dienstig dan tot anti-duitsche propaganda in Nederland, is zijn doel kwijt gegaan. Hij kan alleen schaden. Want daar hij niet voor de geschiedschrijvers - die duitsch lezen - maar voor de gemeene man bestemd is, kan hij enkel stemmingen helpen bestendigen, die met de oorlog hun heilzaamheid hebben ingeboet. Het werk van de Heer van der Essen daarentegen behoudt een goed deel van zijn waarde. Het is een geschiedverhaal dat van een tijdperk van de oorlog, uitvoerig en overzichtelijk, de belgische voorstelling geeft.

[p. 255]

Le Président Wilson: La Guerre - La Paix. Receuil des Déclarations du Président des Etats-Unis d'Amérique sur la Guerre et la Paix 20 décembre 1916-6 avril 1918. Librairie Berger-Lévrault, Paris 1918.
De Volkerenbond, Een practisch voorstel, door Luitenant-Generaal J.C. Smuts. Met een voorwoord van Prof. Mr. J.A. van Hamel. W.J. Thieme & Cie Zutphen.

De sterke, overtuigde, bezonnen denker die Woodrow Wilson is, kan uit de verzameling van zijn geschriften en toespraken van de laatste jaren voldoende gekend worden. Zijn actie voor een Volkenbond heeft hij voorzichtig begonnen en hardnekkig voortgezet. Hij dacht zich de toekomst naar amerikaansche overlevering en ervaring, als een bond van demokratieën in een wereld van hoog-ontwikkelde individualiteiten. Wie de kracht van die gedachte beseffen wil, leze Walt Whitman. Opdat een dergelijke bond mogelijk zou zijn hoopte Wilson, ten eerste op een demokratische omwenteling in Duitschland, ten tweede op een onbesliste afloop van de oorlog. Zijn grootste tegenslag is de noodzakelijkheid van een eindstrijd geweest. Zijn volkenbond werd daardoor met één slag onmogelijk, en tegenover het verzet van het, altijd provincialistisch denkende Frankrijk, door Clémenceau vertegenwoordigd, kon alleen nog maar het Volkenbond-plan van Smuts gesteld worden.

Dit is het plan dat zich als praktisch aandient, het plan van de zelfbesturende gewesten, met afgevaardigden ter Conferentie, met machtsoverdrachten voor bepaalde doeleinden, en met een uitvoerende Raad. Het is de Volkenbond naar het model van het Britsche Rijk.

Met, evenwel, een geweldig onderscheid. De engelsche Dominions willen van het britsche rijk deel uitmaken. Of zij willen het niet, maar achten dan de mogelijkheid niet uitgesloten dat ze eruit treden. De volken van Smuts' Volkenbond daarentegen, zijn geen van allen genegen in hun verhouding tot Engeland de wet van hun bestaan te zien. Dat die verhouding de wet is, werd al spoedig duidelijk. Frankrijk moet toegeven, niet aan

[p. 256]

Amerika's, maar aan Engelands wenschen. Duitschland kon niet, zooals Wilson gehoopt had, onmiddelijk bondslid en gelijke zijn: het moest als verslagene aan de willekeur van Frankrijk en Engeland worden overgelaten, van machtsoverdrachten, zelfs ten opzichte van zijn eigen koloniën, uitgesloten, en buiten staat gesteld, wanneer het ooit bondslid werd, als zoodanig het gezag te verwerven waarop het vanwege zijn bevolking, zijn gebied, zijn welvaart en zijn talenten aanspraak heeft. De zonden van zijn regeerders moesten, juist andersom als Wilson had toegezegd, aan de natie bezocht worden.

Of Smuts al tegen de uitwerkselen van de volkenhaat waarschuwt - wat baat het, waar hij zelf begon met in de Volkenbond niet een vrije vereeniging van demokratieën, maar een gedwongen, door overwinnaars opgelegd stelsel te zien.

Toegeven aan de praktijk, - terwijl breken ermee de eerste voorwaarde had moeten zijn voor een hervorming die een omwenteling van boven af wou wezen.

De omwenteling van boven-af bleek onmogelijk. Het gevolg is dat de omwenteling van onderen-op voortgang heeft.

A.V.

8 Maart '19.