De Beweging. Jaargang 15

[p. 124]

Politieke aanteekeningen

Ondanks alles blijft het den sociaal-demokraten in ons land goed gaan. Hun aanhang neemt steeds toe, hun organisatie wordt sterker, en dientengevolge moet ook hun invloed al meer aan beteekenis winnen. Dit verschijnsel beheerscht thans het politieke leven in Nederland volkomen. Sedert een reeks van jaren was de S.D.A.P. een prikkel voor alle andere politieke partijen. Deze werden aangedreven, zoowel tot het aanvaarden van vooruitstrevende sociale maatregelen in hun program, als ook tot groote activiteit in wetgevenden arbeid. Tegen de verkiezingen van 1918 scheen het alsof de bekende ‘zweep van Troelstra’ voor de teugels verwisseld zou worden. De S.D.A.P. werd rijp voor het regeeren van stad en land. Hare indirecte werkwijze, door n.l. de burgerlijke politici de taak te doen verrichten, die de arbeiderspartij eischte, had hare nadeelen. Niet alleen ging de hervorming langzaam, en werd het steeds moeilijker om bekwame persoonlijkheden te vinden, die bereid waren op deze manier te regeeren, maar er waren bovendien groote bezwaren en gevaren. Doordat de burgerlijke partijen de regeering bleven vormen, behielden verouderde politieke tegenstellingen nog een schijn van levenskracht, en evenals elke schijn, stond ook deze den wezenlijken groei in den weg. Opruiming daarvan was alleen mogelijk door duidelijk en openlijk de reeds lang aangewezen nieuwe banen ook metterdaad inteslaan.

Het gevaar dat gevreesd werd, en wel in meerdere mate naar gelang de eischen der arbeiderspartij dringender en uitgebreider werden, was de machtsverschuiving vanaf de volksvertegenwoordiging naar de regeering en naar ter sluiks ingestelde organen.

Reeds in het ministerie Cort van der Linden zagen de sociaal-demokraten een regeering, die zich aan de politieke invloeden ging onttrekken, door zich erboven te stellen.

De ontwikkeling der omstandigheden n.l. de wassende invloed

[p. 125]

der arbeiders en de vrees dat stembus en parlement achteraf geschoven zouden worden, leidde aldus langzaam maar zeker naar een sociaal-demokratische regeering, tenminste naar een regeering waarin de S.D.A.P. een overwegende invloed zou hebben en aldus directe leiding had te geven aan de hervormingen, die zij voorstond.

Toen gedurende den oorlog in alle modern geregeerde landen sociaal-demokraten regeeringsfunctie's aanvaardden, zoowel in Frankrijk, België, Engeland, als in Denemarken, Zweden, Noorwegen, scheen er voor ons land heelemaal geen reden meer te zijn om achter te blijven.

Toch is het er niet van gekomen.

Nadat eerst Troelstra duidelijk in deze richting gestuurd had, week hij op 't beslissende moment na de verkiezingen terug. En zelfs de opeisching der regeeringszetels in de bekende Novemberweek kon niets veranderen aan het feit dat de S.D.A.P. welbewust volhardt in de terugzwenking tot de oude taktiek van de indirecte beïnvloeding der regeering. Ook zóo beheerscht zij volkomen de politiek. Tegenover de aangewezen bezwaren en gevaren, die onder 't ministerie Ruys de Beerenbrouk stellig minder scherp aan den dag treden dan vroeger, werden voor de politieke partij der sociaal-demokraten groote voordeelen bereikt. De oorlogstoestand en de gevolgen daarvan veroorzaakten, en veroorzaken nog steeds, een uitgebreide en bittere ontevredenheid. Het is gemakkelijk mede te praten en allerlei in verdrukking geraakte belangen te bepleiten. Minder aangenaam is het zelf ervoor verantwoordelijk gesteld te worden. Vooral ook omdat er een tegenpartij klaar staat de daden der S.D.A.P. onder 't vergrootglas op fouten te onderzoeken. De vrijheid van 't woord, en dan nog wel van woorden in een toon zooals ontstemde en roerige menschen gaarne aangeslagen zien; de vrijheid om voor allerlei incidenten in de moeilijke rantsoeneering en distributie een schuldige aantewijzen en dien de les te lezen; in 't kort een vrijheid die aan alle ‘eischen der propaganda’ voldoet, zou stellig ten voordeele gekomen zijn van anarchistische en communistische revolutie-denkbeelden zoodra sociaal-demokraten mee bestuurden.

Er is echter nog meer voordeel verbonden aan de oppositiestelling voor de S.D.A.P. Zij ontgaat daardoor de moeilijkheid om verschillende kwestie's tot oplossing te brengen en het gevaar dat er door een onvermijdelijk meeningsverschil heftige interne strijd ontstaat.

Over het socialistisch-ministerschap is in de S.D.A.P. bij

[p. 126]

lange na geen eenstemmigheid, daargelaten nog de vraag wie voor de portefeuilles in aanmerking komen, een vraag die vroeger in menige politieke partij verdeeldheid bracht.

Bovendien zijn verschillende onderwerpen van regeeringsbeleid urgent; met name: de werkwijze van het parlement, de regeling van 't bijzonder onderwijs, de defensie, de koloniale politiek, de ekonomische maatregelen tijdens den overgang naar den vredestoestand, de instelling van monopolie's en staatsbedrijven, de financiën. Toch zijn deze punten door de S.D.A.P. niet zóó voldoende voorbereid dat de theoretische houding in een practisch uitvoerbaar plan kan worden omgezet, zoodat er ongetwijfeld een groot voordeel aan verbonden is, om zich kritisch te kunnen orienteeren aan plannen, die van een burgerlijke regeering worden geëischt en door haar zullen worden opgemaakt.

Het is daarom zeer begrijpelijk dat de sociaal-demokraten in het onschokbare vertrouwen dat zij door hun invloed de politiek volkomen blijven beheerschen, er vrede mede nemen in de oppositie te zijn. Op die wijze is en blijft in dezen tijd hunne propaganda vruchtbaar. Bovendien is het belang der arbeiders ermee gediend, daar de regeerende partijen ernaar streven door concessie's hen wind uit de zeilen te vangen. De S.D.A.P. is daarvoor niet bang, want deze concurrentie kan nimmer gelukken, zoolang de oppositie-vrijheid de gelegenheid blijft geven om steeds te overbieden, zonder dat verantwoordelijkheid daarvoor een beletsel vormt.

Tijdens de revolutie-week heeft de S.D.A.P. een oogenblik gevreesd dat zij de beheersching der politiek zou verliezen. Zouden niet alle partijen zich tot een burgerlijk bloc aaneensluiten, en in een agrarische politiek een vaste kiezersmeerderheid tegenover de arbeiders vinden? Die vrees is al spoedig op zij gezet, daar de burgerlijke partijen niet in staat bleken een dergelijke volte-face uit te voeren, nadat zij zich aan een sociale politiek hadden verbonden. Zoolang deze aan de orde blijft, en bij de tegenwoordige europeesche verhoudingen is iets anders bijna niet denkbaar, moet het den sociaal-democraten goed gaan. Toch is dit ondanks alles. Want er is veel op de S.D.A.P. aan te merken, en niet alleen vanaf een standpunt der tegenstanders, doch juist en vooral door hen die in haar vertrouwen en daarom van haar groote verwachtingen hebben.

Dat de politieke arbeiderspartij geen verantwoordelijkheid draagt is formeel juist. Zij is tot elke kritiek gerechtigd. Maar

[p. 127]

metterdaad brengt haar overheerschende invloed, die zij volledig uitbuiten kan, een moreele en zeer werkelijke verantwoordelijkheid mee. En niet alleen voor alles wat geschiedt, maar ook voor alles wat ongedaan blijft.

Tegenover de arbeiders allereerst, maar ook tegenover 't geheele volk, en in laatste instantie tegenover de geschiedenis, staat de S.D.A.P. mee verantwoordelijk voor de wijze waarop in deze kritische tijden ons land bestuurd wordt.

Dit moet voor alles blijken uit haar eigen houding. Er is niets dat haar kan beletten om deze zuiver te vormen naar hare beginselen en aan te passen aan de moeilijke tijdsomstandigheden. Dat zij dit doet open en doorzichtig is het minste wat van haar gevergd moet worden.

Alleen reeds het feit van haar groei en van de bereikte resultaten harer actie wijst onverbiddelijk naar een niet verre toekomst wanneer zij gedwongen zal zijn de oppositie-verhouding te verlaten.

Het vertrouwen dat aan de S.D.A.P. geschonken wordt maakt het voor haar noodzakelijk uit den ernst van haar socialistische beginselen te zorgen voor deze twee dingen: 1^o. dat zij zich gereed maakt om de bestuursleiding te aanvaarden, en 2^o. dat zij haar aanhang gereed en geschikt maakt om die leiding met kracht en geestdrift, ongebroken door tweespalt of teleurstelling, te volgen.

Wat er op de S.D.A.P. aan te merken valt, is daarom dat zij bij alle waardeering voor haar propaganda-arbeid en voor haar ijver om op de bres te staan waar het de arbeidersbelangen betreft, in haar taak als de krachtigste toekomstpartij te kort schiet.

Naast de propaganda naar buiten, wordt de interne propaganda, en de uitwerking van de eigen beginselen naar de tijdseischen schromelijk verwaarloosd.

De onvermijdelijke gevolgen zijn op tweeërlei wijze te verwachten, in de politiek en in den geestestoestand der arbeiders. In de politiek moet tegelijk met de machtsvorming het opportunisme de historische beteekenis der partij ondermijnen. De liberale partij is daarvoor een waarschuwend voorbeeld geweest. Voor de arbeidersbeweging beteekent het een verwarring van denkbeelden, zoodat geheel andere beginselen dan die de S.D.A.P. voorstaat, onbemerkt maar geleidelijk vat op de massa verkrijgen. Dat de S.D.A.P. na de Novemberweek geweigerd heeft om aan hare tegenstanders uitsluitsel te geven over hare houding bij een overrompeling-revolutie zou volkomen verklaarbaar zijn, indien de partij zelve zich volkomen bewust was van haar

[p. 128]

positie. Maar dat de leiders tegenover hun eigen aanhang vaag en dubbelzinnig zijn met het eenig doel om twee tegenstrijdige groepen bijeen te houden is niet vereenigbaar met haar toekomstige roeping. Het is slechts te verklaren uit de lust naar het nabijliggende succes eener tijdelijke actie.

Dat vak- en groepsbelangen, welker eenzijdige behartiging het gevoel eener gemeenschapszin en van arbeiderssolidariteit tegenwerkt inplaats van bevordert, toch aangewakkerd en voorgestaan worden om de leiding ervan niet te verliezen, moet de toekomstige en moeilijke taak voor een socialistische regeering uiterst verzwaren.

Dit zijn slechts twee voorbeelden van de vele, die aantoonen dat een opportunistische bepleiting van de belangen der arbeiderskiezers den weg voorbereidt voor een weerzin tegen demokratisch-parlementair bestuur. Dit kan nimmer de kracht ontwikkelen, die voor een zware taak noodig is, indien het door volksstemmingen heen en weer gedreven wordt en elke lijn van beginsel en organisatie mist, en wijken moet voor een weerspannig eigen recht zoekend anarchisme dat de groei eener nieuwe gemeenschap bij voorbaat al fnuikt.

Ondanks dit alles, dat ongetwijfeld door vele leiders der S.D.A.P. gevoeld wordt, groeit de partij en gaat het haar goed.

In plaats dat dit voldoening kan en mag geven, moet er hard gewerkt worden in 't besef eener toekomst, die misschien dichter bij ligt dan iemand kan doorzien, en in het gevoel eener groote en werkelijke verantwoordelijkheid der volksbelangen die op het spel staan.

Politieke arbeid van den eersten rang is er noodig. Zal die aangepakt worden? Is er in stilte al mee begonnen? En wie is de leider die hiervoor zweep en teugels beide in handen neemt?

18 Januari, 1918.

Is. P. de Vooys.