De Beweging. Jaargang 14

[p. 299]

Politieke aanteekeningen

De zware slag die ons land is toegebracht door het in gebruik nemen van een overwegend deel der Nederlandsche handelsvloot voor de geassocieerde regeeringen, moest ook op de binnenlandsche politiek een grooten invloed uitoefenen.

Tegenover de regeering, die nu naar buiten evenzeer als naar binnen in de ernstigste mate verzwakt was, moest er wel een daad geschieden. Hoe toch was de positie op eenmaal geworden?

Met de geassocieerden was maandenlang onderhandeld en met de oostelijke buren moest dat noodzakelijk weer opnieuw beginnen, daar de vroegere overeenkomst op 31 Maart is afgeloopen.

Het is voor ieder duidelijk dat Nederland door wat thans is gebeurd, voor alle verdere besprekingen in verhoudingen is geraakt van veel moeilijker aard dan de toch reeds zoo bezwaarlijke van vroeger. En toch moeten die besprekingen gevoerd worden. Zoowel voor de voorziening met levensbehoeften als ook voor het eenigermate in stand houden van het ekonomische leven is een verkeer over zee en over onze oostelijke grenzen noodzakelijk. En dat verkeer is thans alleen mogelijk door overleg van regeering tot regeering. Wat is de grondslag geworden voor zulk overleg? Tot nu toe was het mogelijk om door strikte neutraliteit de eene dienst tegenover den anderen te stellen voor beide der strijdende partijen, zelfs dan wanneer men bovendien over en weer mededeelde wat men onderhandelde of er het fiat op vroeg.

Nu éen der partijen genomen heeft, op eigen voorwaarden, van wat geboden had kunnen worden, is het overleg aan die zijde uitgeschakeld. En bovendien is ons een ekonomisch machtsmiddel ontnomen, waarop wij voor 't verkeer naar alle zijden

[p. 300]

konden steunen. Doch ook naar binnen is er veel veranderd. Het ekonomisch leven van ons land was in het eeuwkwartaal dat aan den oorlog vooraf ging geheel gericht naar export op den basis van het vrije ruilverkeer.

En al was in de oorlogsjaren dat ruilverkeer niet vrij meer gebleven, het was toch gelukt in den export het middel te handhaven waardoor ons land zich van het noodige kon voorzien, zoo zelfs dat het in staat was om vele oorlogsnooden op bevredigende wijze te lenigen.

Sedert meer dan een half jaar liet het zich echter reeds aanzien dat dit niet langer ging.

De Nederlandsche Uitvoermaatschappij die opgericht was om van het exportmiddel alle profijt te trekken, dat er slechts uittehalen was, kwam juist in werking toen het redelijk gunstige getij kenterde. Daardoor was er in 't geheele land groote onrust ontstaan. Ofschoon de diepere beteekenis van de veranderde omstandigheden door het groote publiek niet begrepen kon worden, besefte het wel dat ons niet minder bedreigde dan hongersnood en ontwrichting van het geheele leven. Dat niet alleen een reorganisatie, maar zelfs een algeheele omkeer van het ekonomisch beleid, hoe moeilijk en zelfs gewaagd op zich zelf, dringend noodzakelijk werd, was de oorzaak der politieke verwikkelingen die zich in het verwarde debat over de levensmiddelenvoorziening uitten. Het kon geen anderen vorm aannemen dan ontevredenheid over het beleid van den minister die voor alle crisismaatregelen en crisisorganisatie's, in 't bijzonder voor hun export-basis, verantwoordelijk was.

Zoovele en zóo ernstige grieven als tegen minister Posthuma werden geopperd, had vroeger nooit een bewindsman te weerstaan gehad.

En daarbij kwam dat zelfs uit de regeering minister Treub zich bij de aanvallers voegde, door de mededeeling dat hij bijna een half jaar geleden den strijd tegen het beleid van minister Posthuma had aangebonden.

Vandaar dan ook de algemeene verwachting dat de regeering, die gedurende den geheelen oorlogstijd ons land geleid had, daarmee niet langer kon doorgaan; ware het niet geweest dat de algemeene verkiezingen zoo nabij waren, en dat geen der

[p. 301]

politieke partijen de verantwoordelijkheid voor een crisis, en dus voor het aanvaarden van regeeringspositie's, wenschte te aanvaarden.

Die omstandigheid alleen maakte het levensmiddelen-debat zoo verward. Men wilde zoo dolgraag de regeering sparen totdat er in Juli helderheid zou gekomen zijn in de machtsverhouding der politieke partijen. En toch werd gevoeld dat het meer en meer onmogelijk was eene regeering in stand te houden, die nòch Posthuma nòch Treub wilde laten schieten, terwijl deze beide niet alleen niet onderling maar ook niet met de Kamer tot overeenstemming zouden kunnen komen. Terwijl de weifeling zich van dag tot dag bleef vertoonen, viel de slag.

Het ultimatum der geassocieerden werd bekend tegelijk met het regeeringsantwoord. Niet alleen had de regeering daarvoor de volksvertegenwoordiging niet geraadpleegd, maar zij had eene beslissing genomen, die algemeen met groote verontwaardiging werd afgekeurd. En die bovendien zeer kort daarop gebleken is een fout te zijn. Hoe ernstig en met welke gevolgen zal nog moeten blijken.

Daarbij is dan nog geheel afgezien van de vraag of de slag zelf niet te voorkomen ware geweest.

De aanvankelijke verwachting dat eene regeering die toch reeds op het punt stond van te tuimelen, thans stellig zou moeten weggaan, bleek spoedig onjuist.

Want er kwam een nieuwe weifeling in de politieke kringen.

Niet alleen werd het nog moeilijker om een nieuwe regeering te vormen, maar bovendien gedoogden de internationale verhoudingen geen crisis, die stellig van vrij langen duur zou zijn. Liever een regeering wier beleid in alle opzichten was afgekeurd, dan geen regeering. Deze overweging moest de overhand krijgen. En vooral toen ons land het volle gewicht van het aangedaan onrecht ging gevoelen, won de overtuiging meer en meer aan kracht, dat het niet aanging om een periode van regeeringsloosheid te openen.

Maar de daad! De daad die noodig was om zeker te zijn dat onze verzwakte vaderlandsche gemeenschap nu verdedigd en beheerd zou worden met vaste hand en diep beleid.

Op twee manieren heeft men getracht aan 't verlangen naar

[p. 302]

zoo'n daad vorm te geven, in het abrupte einde der wekenlange spanning van de Kamer-debatten.

De eene vorm was het optreden der kleine minderheid, die het nieuwe beleid in geen geval aan minister Posthuma wilde toevertrouwen, en dat duidelijk uitsprak ondanks alle gevolgen die eraan verbonden konden zijn.

De andere vorm was wat men zou kunnen noemen de inwendige vernieuwing van de regeering, die opeens en eensgezind een volkomen nieuw program aanvaardde, een program dat in hoofdzaak overeenstemde met de wenschen die van allerlei zijden in de Tweede Kamer waren geuit, en zooals die door Dr. Nolens waren samengevat.

Zoo nieuw, en ook zoo vaag is dat program, dat het niet mogelijk is om er meer van te zeggen, dan dat er een richting en daardoor ook een kans in ligt opgesloten.

Van de uitwerking zal alles afhangen. En ongetwijfeld zal de regeering zich onmiddellijk ertoe zetten om die uitwerking ter hand te nemen.

Duur zijn de lessen der jongste weken betaald. En men moet wel aannemen dat ten minste daaruit zal zijn geleerd dat er in 't kabinet zelf en van 't kabinet met de Kamer een inniger samenwerking moet ontstaan. Bovendien, en vooral, dat afwachten en weifelen gelijk kan staan met overgave en ondergang.

24. 3. 1918.

Is. P. de Vooys.