De Beweging. Jaargang 12

[p. 221]

De fluitspeler
Door
Victor E. van Vriesland

Gekneld in onvrede kwam hij moe op zijn kamer terug. Zeker twee uren had hij geloopen, in blinde koppigheid had hij den voorgenomen weg volbracht, en waartoe? Hoe had de lange warme middag hem gedeerd. Duizelig en kwetsbaar strekte hij zich op de sofa uit. Geen oogenblik verliet hem zijn lichaamsgevoel; want de luidheid van den brandenden dag had dwars door zijne broosheid heen geschenen, en zijn lichaam had moeilijk geleefd in den warmen walg van de vele menschgezichten en bewegende lijven. Waartoe? Pijnlijk brak het besef in hem open van de doelloosheid zijner dagen. Ontastbaar en klam aanvlijend, als de neiging zich te bevrijden, zonder te weten waaruit.

Rondziende zag hij zijn kamer, en ook zijn kamer drukte hem, benauwend-laag en in burgerlijkheid verstard. Vaal-roode gordijnen; groen, bebloemd behangsel, groezelig verschoten. Behalve de sofa vier stoelen, een werktafel en een boekenkast. En op den te hoogen schoorsteen de tergende en onverschillige gruwel van een zwart-steenen pendule.

Buiten onder zijn venster begon een sleepende vrouwestem traag een verwaaide reep lied aan flarden te scheuren. Met gelaten weerzin liet hij zich in zijn onlust storen tot lijdelijke aandacht in eene zoetelijk-sentimenteele verteedering die niet vrij was van zelfbeklag.

Hoe vaak reeds had hem dit lauw gegalm ontmoedigd. De smalle spitse verheuging over de dwaze woorden was al lang

[p. 222]

weggebleekt in de overbekendheid van dit vanouds beluisterde. Dan bleef de lustelooze overmacht van het pijnend teemen. - Toen werd hij gewaarschuwd voor het middagmaal.

Na den maaltijd zette hij zich voor het open venster enging wat op zijn fluit spelen. Onwillekeurig had hij zich den stillen landweg toegewend, waar, voorbij de kromming, haar huis stond. Maar hij wist wel dat ze niet komen zou. Hij blies, en boven zijn slordig en slungelig lichaam bolde de te kleine bleeke kop van de blaas-inspanning. Hij zat doodstil ineengedoken, en liet de dunne tonen over de wijde avond-tuinen heenglijden. Lang uitgerekte eentonigheden reikten elkander ver na, soms vlug moduleerend tot aangehouden getriller als in water rimpeling. Zoo speelde hij, tot de onbereikbaar-beleden stilte zijn zorgelijk zoeken in vermoeidheid ontspande.

Maar reeds dreef een nieuwe onrust hem zijn kamer uit en naar buiten. De landweg lag bleek in schemering. De donkergespreide boomkruinen stonden er plat en obliek tegen de dun-gespannen zijde van de gladde lucht uitgeschermd. Hij echter ging stadwaarts, en de vreemde gekweldheid zijner mijmeringen voerde hem naar een eenzame bank in een verlaten plantsoen.

Uit zijne grauwe uitputting groeide hem iederen avond opnieuw de verholen troost van den komenden nacht. Ook thans verloor de desolate ontreddering zijner gedachten hare scherpe bewustheid, tot zij, in de warme doezeling waar de droomen beginnen, als vanzelf geheel terugweek. Hij kwam nu over een der pijnlijk-zoete landschappen van zijn jeugd te zweven.

Weer zwijmelde hij in de zoo eigen en onbenoembare heimelijkheid die op sommige dagen de wereld voor zijn verwonderde kinderblik gehad had. Hij zag weer het ijs-blanke licht dat stroomde in stilstand over de lange lage laan waar hij naar school liep. Die laan lag ergens buiten de wereld, en sloot hem van de wereld af, intiem, als een tunnel. Het lag alles wit en warm toegedempt onder de sneeuw, het aanzien van alle dingen was veranderd. Vreemd gelijkvormig droegen de geluidloos schuifelende menschen, de vischkarren en rijtuigen met bij elken stap van het paard het droomerig getinkel, al deze dingen ineens

[p. 223]

veel donkerder geworden en zacht-levend als onder een sourdine, de nieuwe en onvermoede eenheid van dit plechtig uur. Hoe zou het mogelijk zijn dat deze volkomen en uit diepste innerlijkheid opengebloeide vervulling zonder zijn eigen toedoen was ontstaan. En hij zag plots als eene onuitgesproken maar welgeweten verstandhouding tusschen al deze voorzichtig-bewegende menschen leven. En ook hij zelf was hierin opgenomen: deze vreemde dag, door hun onderlinge afspraak was die zoo geworden. Hij vlijde zich vol vertrouwen in dit zoet verband. Maar een vage angst begon zijn overoud geluk reeds onveilig te maken.

Toen werd de bevrediging van dit ontroerd herkennen fel verstoord en duizelde ontastbaar voorgoed uit zijn bewustzijn weg. Waar was hij toch?

Hij liep nog steeds, maar moeizaam nu, door een dreigend eindelooze laan, die zwarter en bruiner scheen geworden van gesmolten sneeuw. Zijn voet stootte tegen een hard en blinkend voorwerp; hij bukte zich en zag een ceintuurgesp van blauwgeëmailleerde vergeetmenietjes, die hij dadelijk als de gesp van zijn zoo gevreesde schooljuffrouw herkende. Hij raapte het uit het kleverig-gore slijk, maar kon zich niet meer oprichten. De gesp bleef een donker-blauwe vlek voor zijn gefascineerde oogen. Een schok deukte pijnlijk door zijn gedachten; ontwakend in een brandend onlust-gevoel zag hij zich strak aangekeken door een bedelaar, een grijzen, verwilderden boef, die, op de zelfde bank, naast hem was komen zitten. De overgang tot deze gewaarwording, nog niet geheel in zijn waaktoestand ingeördend, joeg een oogenblik matelooze ontzetting in hem op. Toen vluchtte hij levend dien starren blauwen blik die gevoelloos en toch lichamelijk als een voorwerp onbewegelijk-koel in hem gestoken had.

Eerst in de bekende en vertrouwde winkelstraten kwam hij weer tot rust. Hij moest daar lang gezeten hebben: het was laat geworden. Sedert zijn wakkerschrikken voelde hij zich van de wereld en zichzelf vervreemd. Hoe had die ouwe vent hem zoo bang kunnen maken. Maar voor de nawerking van die angst vond hij in zijn schaamte geen evenwicht. Eene beklemming bleef op hem drukken. Het gezicht bleef hem tot in bijzonderheden bij. Hij wist wel waarom. Ineens voelde hij de gelijkenis. Hij vergat zijne omgeving en raakte weer in droomen

[p. 224]

verloren. Hij liep onzeker en in zichzelf prevelend als een dronken man. Die bedelaar leek op den visscher dien hij aan de haven naar zijn dochter had zien dreggen. God, hoe lang was dat wel niet geleden....ook dat was immers nog in zijn schooljaren geweest. Hij zou dat nooit vergeten. Met z'n allen jongens hadden ze, fluisterend het verhaal en: dat dat nou de vader was, dichtbij den visscher in een groepje toegekeken. Maar de man had hen niet opgemerkt. Hij had niets wat hun romantische schooljongensverbeelding voedsel gaf....‘een vader dreggend naar het lijk van zijn kind’. Hij was klein van gestalte; hij deed eenvoudig en bedaard zijn werk, als ging het hem verder niet aan. Maar nu in zijne herinnering leefden de oogen, met een geheime macht, hun eigen wonderlijk leven, als een jammer waarvan de zin verborgen is. En juist het mechanisch en in zichzelf gekeerde doen van dezen man had dieper indruk bij hem achtergelaten dan alle dramatische gegevens waarmede zijn gretige verbeelding de werkelijkheid had aangevuld. Het beeld verkreeg een duistere gloed, en hij zag weer scherp hoe de kleine figuur gestaan had. Het was hetzelfde gezicht geweest van den bedelaar van zooeven. Hij had zoo stil gestaan. Om zijn kop schreeuwde de meeuwen, het licht brak in rafels aan zijn krankzinnige oogen en zijn mond beefde twijfelmoedig. Hij was wel dezelfde van vroeger. Alles kwam terug....

Een groot gevoel van moeheid drong tot hem door. Hij deed zich geweld aan en kwam, moeilijk, tot zichzelf. Hoe lang had hij geloopen? Het grootste gedeelte van den nacht was zeker al voorbij, het was niet meer de moeite waard naar bed te gaan.

Monsterachtige en gedrochtelijk onevenredige menschen, uit schrikbarende kleurvlakken daemonisch opgebouwd, stonden stom starend langs hem heen, waar hij door het bleeke lantarenlicht voorbij de bioscoop-affiches stapte. Hij kwam enkele late groepjes feestgangers tegen, wier stemmen en stappen vreemdluid door de holle straat klonken en weerklonken. De mannen keken hem aan met iets van die gruwelijke verstandhouding in hun blik, waarmee nachtelijke wandelaars in een stad elkaar in het voorbijgaan aanzien, die zich met hetzelfde doel op weg weten.

[p. 225]

Hij zwierf tot den ochtend, zijn tocht ging langs de sombere nachtkroegen van de voorstad, door de smalle stegen waar een stekende stank staat. Sluike meiden fleemen er met klagelijke aandrang.

Hij wist dat zijne lichamelijke uitputting de hoogste graad had bereikt, maar hij gevoelde het niet meer. Hij liep in donkere dwang, als door een onweerstaanbare kracht buiten hemzelf gedragen, en aan het einde van een nauwe duistere straat was hij zonder overgang buiten de stad gekomen. Onverwacht lag daar in de dunne klaarte voor hem uitgespreid het paarse kruid van een vlak-verglooiend artichokke-veldje. De maan, kleurloos, zakte ineengeschrompeld achter de wereld als een papieren zak. De nieuwe dag ontwaakte, en door een stille aandoening overmand ging hij tegen een boom zitten en haalde zijn fluit te voorschijn.

Hij speelde. Een grijs licht lag vlak en roerloos aan zijn oogen; vanuit het naburig bosch klonken reeds de eerste doorschijnende vogelgeluiden. Maar hij hoorde niets, en speelde en speelde naar zijn eigen wijze met zacht gefijfel. En terwijl het licht koeler en ijler rond hem begon te glanzen, zat hij daar klein en wereldvergeten, en de bleeke ochtend kwam naast hem staan en leunde luisterend over hem. En een laatste blanke zekerheid brak toen het knechtjen Gods, dien zoeten pijpelaar....