De Beweging. Jaargang 10

[p. 252]

Varia

I
Onnoodige tweeslachtigheid

Het is een merkwaardig - en veelzeggend - feit, dat er in ons neutrale land zoo veel en zoo goed tegen Duitschland, en zoo weinig er voor geschreven wordt. Een der beste artikelen is zeker wel dat van Jacob Israël de Haan in het laatste nummer van dit tijdschrift. Wanneer ik hier even op terugkom is dit niet zoozeer om iets nieuws te beweren, als wel om eenigszins nader te preciseeren - bij den heer De Haan kan men het wel tusschen de regels door lezen, maar hij zegt het m.i. niet nadrukkelijk genoeg - wat mij in de houding der Duitschers in dezen oorlog veel meer heeft tegengestaan dan hun vandalisme n.l. de tweeslachtigheid, waarmee zij dit vandalisme bekennen en toch weer niet bekennen, aanvaarden en toch weer niet aanvaarden.

Er bestaat een, tegenwoordig vooral in Engeland veel gelezen, boek over den oorlog van een generaal Von Bernhardi, waarin hoofdzakelijk deze theorie schijnt te worden verwerkt: Wie de macht heeft, heeft ook het recht. Deze theorie is, ik zeg het uitdrukkelijk, niet de mijne, maar toch kan ik niet instemmen met bleeke idealistjes en zwakke pacifistjes aan wie zulke woorden wel huilstuipjes zullen hebben bezorgd. Van een zeker standpunt lijkt mij er weinig tegen te zeggen. De moeilijkheid in dezen schuilt natuurlijk in de eigenaardige positie van het volkenrecht. Zoolang dit recht immers, gelijk tot dusver, onafdwingbaar is, kan men juridisch toch moeilijk het schenden ervan kwalijk nemen. Toen dan ook in de eerste

[p. 253]

dagen van den oorlog Duitschland de neutraliteit van België schond, heb ik mij daarover eigenlijk niet geërgerd, vooral niet, toen onmiddelijk daarna de ruiterlijke verklaring van den Duitschen rijkskanselier kwam: Wij schenden de neutraliteit van een land, die wij zelf gewaarborgd hebben; 't spijt ons wel, maar nood breekt wet. Dat is mannentaal, en dit toe te geven deed niets af aan ons medelijden met het land, dat van deze noodzakelijkheid de dupe werd.

Maar sindsdien hebben de Duitschers, en, laat dit erkend wezen, met het grootste succes, hun best gedaan om den eenigen goeden indruk, dien zij gedurende den oorlog gemaakt hadden, vollediglijk uit te wisschen en meer dan dat. Wat toch is pijnlijker dan het schouwspel van iemand, die voortdurend daden bedrijft, waarvan hij de consequenties niet durft te dragen? Weldra heette het niet meer: Wij hebben België's neutraliteit geschonden, omdat ons zelfbehoud dit meebracht; neen: omdat de Belgen zich in 't geheim met Frankrijk en Engeland hadden verbonden. Toen Leuven geteisterd was motiveerde men dit niet, door te zeggen: Wij overwinnaars kennen voortaan niets dan het recht van den sterkste, alles wat ons weerstaat maken wij met den grond gelijk; maar evenals een dreinend kind, dat straf heeft gekregen omdat het een vriend geslagen heeft en nu maar aldoor roept: ‘hij is begonnen’, zoo riepen de Duitschers: Die Zivilisten haben geschossen. En dubbel ellendig wordt deze houding als men bedenkt, wáarom die burgers schoten: om de verwoesting van hun eigendommen, de verkrachting van hun vrouwen en dochters en hun eigen wegvoering als gijzelaars.

Bij het platschieten van de kathedraal van Rheims, même jeu. Ook toen werd de eenige ware reden niet erkend, maar men zeide: De Franschen hebben observatieposten op den toren, de Franschen stellen hun artillerie vlak voor de kathedraal op, zoodat we, hoezeer 't ons spijt, er wel op moesten schieten.

De meest komische - sit venia verbo - rechtvaardiging las ik in een Duitsch maandelijksch blaadje, waarin de voornaamste krijgsverrichtingen van de afgeloopen maand worden vermeld: Och, die Franschen en Belgen hoeven er heusch niet

[p. 254]

zoo'n drukte over te maken, dat wij hun prachtige gebouwen vernielen, want zìjzelf hebben die gebouwen niet altijd even goed verzorgd en even artistiek gerestaureerd.

Onder den indruk van dergelijke uitlatingen van harte instemmend met wat de heer J.I. de Haan in het vorige nummer van ‘De Beweging’ geschreven heeft, was het mij een verademing in datzelfde nummer een werkelijk nobel en hooggestemd artikel van den dichter Karl Wolfskehl te lezen, waarvoor men, ook al is men het niet met hem eens, toch niets dan eerbied kan gevoelen. Het is een verluchting te bemerken dat er in Duitschland altijd nog enkelen niet gansch en al door den oorlog verdwaasd zijn.

Hopen we dat zijn voorbeeld navolging vindt.

J.C. Bloem.

II
Een protest in 1870

Protesten tegen den oorlog waren hier te lande in 1870 zeldzamer dan nu. Het volgende ging uit van de Nederlandsche Afdeeling der Internationale:

‘In de eerste plaats aan u, Fransche broeders! Wij wenschen u geluk met de duidelijke verklaring, door u in uw protest tegen den oorlog afgelegd: dat gij vreemd zijt aan de misdadige woelingen eener partij, die op schandelijke wijze de hartstochten opwekkende, de menigte poogt aan te zetten tot menschenslachting, tot broedermoord. Wat gaan ons willekeurig gestelde grenzen aan? Geen bergketen, rivier noch oceaan mag de leden der groote werkersfamilie van elkander scheiden. Wij zijn door een gemeenschappelijk belang saamverbonden; het is: de vruchten van onzen arbeid in vrede te kunnen genieten. O, mocht die geest, die de aarde als opnieuw bezielt, ook doordringen tot in de gelederen der thans gewapende Fransche en Duitsche werklieden, dan zou het bevel tot den aanval met minachtend zwijgen door de cavalerie worden beantwoord; het zündnaaldgeweer en de chassepôts in rust blijven, of wel het

[p. 255]

moordend lood doelloos het luchtruim doorklieven; terwijl het grof geschut, als vernageld, zijne donderende stem niet zou doen hooren. De Rijnstroom weerkaatste alsdan de vreugdevuren, die op zijne beide oevers werden ontstoken; terwijl de aandrijvers, de groote menschenslachters, beschaamd en verschrikt, hun heil in de vlucht zouden zoeken, en de troepen huiswaarts keeren, met het hartverheffende bewustzijn: eene zege behaald te hebben, waarbij alle vroegere bloedige overwinningen in 't niet zinken. Ja, broeders, werklieden van alle landen, wij zijn overtuigd dat die tijd des vredes komen zal. Volgehouden! Slechts als één man ons vereenigd tot het groote doel! Wat men nu ziet gebeuren zijn wellicht de laatste stuiptrekkingen van het ondier, dat sinds lang der volkeren geluk en welvaart verstoort: het despotisme. Dat lage zelfzucht misbruik make van de woorden: eer, roem en vaderland, voor ons lost dit bekrompen denkbeeld van nationaliteit zich op in menschenliefde en broederplicht.

Onzen groet en handdruk!’

* _* *

III
Blätter für die Kunst. Zehnte Folge

Het December-nummer van de Beweging was ten deele gereed toen de ‘Zehnte Folge’ van de ‘Blätter für die Kunst’ verscheen. Aan een mededeeling op de laatste bladzij ontleenen we:

‘Die zehnte folge der “Blätter” war bereits im vorsommer zusammengestellt. Es lag kein grund vor das erscheinen hinauszuschieben da unsere haltung vor und in den ereignissen des jahres sich gleicht.’

In de Inleiding lezen we:

‘Unsere Blätter die eine warte für die dichtkunst waren und sein wollen, haben heute erst recht die aufgabe zu zeigen was als mindestes geleistet werden muss.’

Deze zinsneden tezamen maken de verklaring uit die we verwachtten en die we op prijs stellen.

[p. 256]

Niet in de omstandigheden die de stof van de Poëzie vormen of haar uiting beïnvloeden, maar in de Poëzie zelf en haar woordwording ligt voor de duitsche zoowel als de nederlandsche dichters het zwaartepunt. Niet door deel te nemen aan de stoffelijke strijd van de volken, maar door hun eigen geestelijke strijd voort te zetten, vervullen ze hun ware opgaaf.

A.V.