De Beweging. Jaargang 7

[p. 164]

Van de straat
Door
J.F. van Royen.

Van ochtend, op weg naar mijn werk, overkwam mij het volgende.

Ik ging in den luwen Januari-morgen. Er was in den eindelijk overkomen nacht een sterke wind geweest met regen, en nu in de stil en zuiver geworden morgenlucht had alles een klaar en diéptonig aanschijn. De dingen spraken met bijzonderen nadruk, elk voor zich zelf, en waren niet teruggetrokken in hun gemeenschap, zooals zij zijn, wanneer de dag is kil en grijs en dan te zwijgen heet.

De zachte lucht lokte mijn gedachten buiten me en ik lette op ieder ding afzonderlijk, zooals zich dat naar voren drong buiten het verband, waarin het gewoonlijk met de andere wordt gezien en dat voor hun werkelijkheid wordt gehouden. De lucht was vol en lauw, elk ding werd los van zijn omgeving en ik doorzag het in zijn isolatie tot in zijn heimelijkste bedoelingen van ding aan den weg.

De steenen van de straat lagen vóór mij uitgeplaveid, de vertrouwde grijs-gele vakjes der slakkensteenen, met een zwart geultje om hun vier kantige grenzen, elk geultje tusschen twee steenen, de lange dwars over den weg, de korte, telkens één steen overspringend, recht voor-uit.

Het oppervlak in zijn geheel was doodsch; het lag hoog in het midden en was afgezakt naar de kanten; er waren kleinere verzakkingen en verheffingen hier en daar, er was een vierkant plekje open bij de stoep, waar de zwarte roostergaten van een riool, lange en korte, afwisselden in zachte

[p. 165]

glooiing, - maar 't was alles te zamen een versteende beweging, een zielloos, bultig dek, waar hier aarde en lucht elkander raakten.

Ik liep hoog, en alleen mijn voeten stootten zich telkens even af op die kosmische grens, van de aarde weg, op in 't heelal. Zoo hierin opgeheven, wist ik de aarde onder mij vergrijsd en zonder leven, verhard, platgetreden en dood.

Toen plotseling, toen ik mijn oogen nog eenmaal in lage richting wendde, trof het mij als een wonder.

In 't grijze straatdek sprong een vierkant open en, verrast van het ongewone, gulzigden mijn oogen daarheen.

Het was er leven-àl-leven. Geen steenen, maar aardkruimeltjes, grijzig bovenaan, waar zij droger waren, en zwarter dieper-in, waren over en onder elkaar gekropen, levendig als een plekje in een bosch bedekt met bezige diertjes. En midden uit dat leven rees, hoe hoog zag ik niet, maar reuzig dik, hecht en recht als een kolom, een wonder van contrast. Het was stil en zwaar en niet te wrikken vast, zooals het opstond uit den grond, maar het had ook de zachte vloeiing in 't opgaan van zijn lijn, als is aan den voet van een rijzende golf of onder aan den plooienval van het kleed eener wegschrijdende vrouw.

Zoo stond het ongekend in zijn zwarten vierkanten tuin temidden der doodsche grijsheid van de straat. Het eindigde, als een gedachte buiten 't denken, zoodat ik alleen aanzag het stuk, dat 'k plotseling voor mij had gevonden. Wat kon het zijn? Ik stond er voor stil en zag het scherper aan.

Hooger-op gelijkmatiger gerond, steunde 't zich onder op den grond met forsche zwellingen, als uitloopende gebergten in zee. Het zwartige gekruim spoelde tusschen de klippen omhoog, fijn uitloopend in de verenging der spleten, terwijl het vóór de klippen zachter was afgevloeid, waar die bleeker waren en als afgeschuurd van een stadige wrijving. Toch waren deze geen doode gesteenten; er was de zachte glooiing, die van iets levends vertelt; er was geen afplatting, om daarvan den vloed te kunnen beturen, maar zij rezen steil, aan alle kanten, hooger en hooger, als levenskrachten opwaarts in strevende stroomen.

Speurende naar de kern, vond ik plots een diepe kloof.

[p. 166]

De wanden waren barstig opgezwollen, zwart en bruin, als gebrand van schroeiende hette, en lieten een donkren afgrond binnen zien.

Mijn kijken daalde behoedzaam in de schacht, maar vond in schemer alras den bleeken grond, glad en afgeschuurd als de lage klippen in den vloed. Toch zag ik hier, door de insnijding van de kloof in het lichaam, dat het was als verborgen onder een kurkachtige schors, die, van onder tot hooger en rondom, het heel en al omkleedde.

Maar wat wonderkleed om dat machtig opgestrekte lijf. Het was als fluweel met smaragd-groene glanzen; er lag overheen de volle, vette weelde van 't sappigst weide-groen, en waar het als in plooien ging, verstilde het tot het middagzwoele groenen van een zomerwoud; dan welfde het verder in pracht van heide-bruin, het dieptonige, waarvan weten het ontknoppende paars en de zwartende schemer tusschen de zandige pollen en het broze getak. Het licht speelde in den val van het kleed, het school in de ribbelingen en het vlood langs de flanken in zilver-tooiende vlucht. In het groen sprankelde het goud, om uit te zuchten in het rustvolle bruin.

Zoo was het van ver, maar dichter naderend en al fijner ziende, ontwaarde ik verschillen in hoog en laag, deden zich bergen op tusschen dalen, zag ik, vlak-bij staande, landstreken in wijde uitgespreidheid, zooals ik uit een hoogte nederbuigend in vogelvlucht had kunnen overzien.

Het waren bruine rotsen, ruggen in kartelenden vorm, zich splitsend uit andere gebergten, neergolvend en opstijgend, zich vereenigend tot nieuwe hoogten, van waar opnieuw de kronkelende dalen tusschen de kammen gingen afdalen, de schaduw-koele beddingen voor het ijlende en zoekende, stootende en vloeiende, immer meer aanzwellende water.

In gansche streken zag ik de bergen overdekt met een smaragd-groene vegetatie; uitgestrekte bosschen - ik zag de boomenkruinen zich in elkander voegen - hadden zich aangeplant en volgden de golvingen van het terrein, dan in lichter glanzen wéérschijnend het licht, dan doffer en stiller op afgewende helling.

Het was een ongerepte, een oer-natuur, onbewoond, met geen andere verwording, dan die de natuurkrachten zelve hadden tot

[p. 167]

stand gebracht. Voor mijn ooren, die niet zich konden verscherpen als mijn microscopisch kijkende oogen, was er een volkomen zwijgen.

En wijl ik in die roerelooze stilte, als in immer verder verten zag, voelde 'k in mij klaren een besef van levenskrachten, aanzwellend uit den grond, den bodem berstend, de brokken opstapelend, opworstelend, rots na rots, en uit dat alles het levend groen uit alle poriën spruitend, bloeiend, zaaiend en welkend, bloem na bloem en plant na plant, boomen, bosschen en wouden, opslurpend uit de aarde de pittige sappen, zwelgend uit de lucht het licht, het water, de zon. De levenskrachten, uit de aarde stijgerend opwaarts en smachtend naar de hemelen aan de grens van haar groei: de halfgoden, omlaag vastgeketend aan de aarde, en omhoog worstelend tot een opgaan in het heelal. En mijn kijken wisselend, zag ik zoo ook voor mij opzwellen uit het aarddek die machtige kolom; gestolde fontein, waarin uit de heimelijke aarddiepten de krachten waren opgespoten; hoog-strevend lichaam, waarin de spierenbundels zwellen en als pilaren den rechten stand schragen, hun levenden last tillen, om uit te bloeien, waarin, waarheen? Nu wilde ik 't in de hoogte volgen.

Een tikje op mijn hoed met klein knappend geluid bracht langs anderen weg gelijken wil tot heffen van mijn hoofd. Ik keek op. Staande onder een dikken boom, zag ik tegen het wippend lijfje van een zwarte merel op helgroenen tak. Met een glimlach voor mogelijke toeschouwers om mij kijkend, bemerkte ik niemand, die op mij lette. Ik nam mijn hoed en met denkende zorg onder het verder loopen het vlakje reinigend, had ik door de morgen-stille straat, met haar enkelen levenden boom, ongemerkt mijn dagelijkschen weg weer afgelegd. Het vreemde en rijke van die eenzame levensverschijning daar trof mij niet meer.

Na wat trappenklimmen vond ik mijn werk al wachten en stelde mijn denken in zijn dienst.